Bong gân mắt cá chân là loại chấn thương rất thường gặp, có thể khiến mọi người nhói đau trong chốc lát nhưng sau đó lại bình thường. Tuy nhiên, trong một số trường hợp, tình trạng này trở nên nghiêm trọng hơn, khiến mắt cá chân sưng tấy và đau dữ dội. Hiểu rõ các biện pháp xử lý khi bị bong gân sẽ giúp người bệnh hạn chế tổn thương và đẩy nhanh quá trình hồi phục.
Bài viết này được viết dưới sự hướng dẫn chuyên môn của các bác sĩ thuộc khoa Chấn thương chỉnh hình & Y học thể thao Bệnh viện Đa khoa Quốc tế Vinmec.
1. Bong gân mắt cá chân là gì?
Mắt cá chân, nơi nối giữa bàn chân và cẳng chân, là một trong những thành phần cấu tạo nên khớp cổ chấn.
Bong gân mắt cá chân là tình trạng dây chằng quanh mắt cá chân bị giãn hoặc rách, thường do chấn thương đột ngột. Chấn thương này phổ biến ở mọi lứa tuổi, đặc biệt là người tập luyện thể thao và người lao động chân tay. Triệu chứng điển hình là sưng tấy và đau nhức dữ dội ban đầu và âm ỉ sau đó, khiến việc cử động trở nên khó khăn.
Nếu được sơ cứu và điều trị đúng cách, bong gân mắt cá chân không gây nguy hiểm hay ảnh hưởng lâu dài đến chức năng xương khớp. Tuy nhiên, thời gian hồi phục sẽ phụ thuộc vào mức độ bong gân của mỗi người.
2. Phân loại bong gân mắt cá chân
2.1 Bong gân độ 1
Bong gân độ 1 xảy ra khi các dây chằng bị giãn nhẹ hoặc có những vết rách nhỏ. Cơn đau thường không quá nặng, chủ yếu là sưng nhẹ ở cổ chân kèm theo cảm giác đau tê râm ran, nhất là khi ai đó chạm vào. Thời gian hồi phục cho người bị bong gân độ 1 thường là khoảng 1-2 tuần sau khi điều trị.
2.2 Bong gân độ 2
Bong gân độ 2 là tình trạng dây chằng bị rách một phần. Người bệnh thường bị sưng tấy xung quanh cổ chân và phạm vi chuyển động của cổ chân bị giới hạn đáng kể do cơn đau buốt. Thời gian điều trị và hồi phục cho bong gân độ 2 khoảng 4-6 tuần.
2.3 Bong gân độ 3
Bong gân độ 3 là mức độ nghiêm trọng nhất, khi dây chằng tại mắt cá chân bị rách hoàn toàn. Tình trạng sưng tấy nghiêm trọng, cơn đau dữ dội, khớp không vững và các vết bầm tím lan rộng khiến người bệnh không thể đi lại hoặc không cử động cổ chân được. Thời gian hồi phục cho bong gân độ 3 lâu nhất, có thể lên đến 12 tuần.
3. Phương pháp chẩn đoán
Chẩn đoán bong gân mắt cá chân chủ yếu dựa trên đánh giá hình ảnh, giúp bác sĩ xác định phác đồ điều trị phù hợp cho người bệnh. Quy trình chẩn đoán thường bao gồm các bước sau:
Khám lâm sàng:
- Bác sĩ sẽ xem xét và so sánh tình trạng sưng nề của mắt cá chân bị ảnh hưởng với mắt cá chân bình thường.
- Tiếp theo, bác sĩ sẽ sờ nắn xung quanh khớp mắt cá chân bị tổn thương nhằm xác định dây chằng nào đang gặp chấn thương.
- Cuối cùng, bác sĩ sẽ gấp duỗi cổ chân của người bệnh nhằm đánh giá phạm vi chuyển động và độ ổn định của khớp.
Chẩn đoán cận lâm sàng:
- Chụp X-quang mắt cá chân: Đánh giá vị trí, tình trạng xương quanh vùng này và loại trừ khả năng gãy xương.
- Chụp cộng hưởng từ MRI: Cung cấp hình ảnh mặt cắt của từng vị trí mắt cá chân, giúp bác sĩ quan sát rõ ràng cấu trúc phần mềm và dây chằng.
- Siêu âm: Đánh giá mức độ tổn thương dây chằng ở mắt cá chân bị bong gân.
- Chụp CT: Cung cấp hình ảnh chi tiết về tình trạng xương khớp tại vị trí bong gân.
4. Tổng quan về cách chữa trị
Giảm đau khi bị bong gân mắt cá chân là điều cần thiết, tuy nhiên, việc phục hồi khả năng vận động và sức mạnh của cơ cũng quan trọng không kém.
Việc phục hồi chức năng thần kinh cơ giúp tăng cường khả năng vận động của khớp một cách nhanh chóng. Trong trường hợp tái phát bong gân, người bệnh nên áp dụng liệu pháp bảo tồn ít nhất từ 2 đến 3 tháng.
Hướng dẫn điều trị và ngăn ngừa bong gân mắt cá chân:
- Sử dụng thuốc chống viêm không steroid (NSAIDS) từ sớm sau chấn thương.
- Đối với bong gân mắt cá chân cấp độ 1 và 2, bệnh nhân nên áp dụng phương pháp phục hồi chức năng thay vì bất động, đồng thời sử dụng dụng cụ hỗ trợ mắt cá chân dự phòng cho những người từng bị bong gân.
- Người bệnh phải mang nẹp tay đòn cứng hoặc bó bột dưới đầu gối để giữ cố định khớp khi bị bong gân độ 3. Thời gian giữ cố định thường là khoảng 10 ngày. Sau đó, người bệnh cần tập vật lý trị liệu dưới sự hướng dẫn của chuyên gia.
- Hầu hết các trường hợp bong gân mắt cá chân độ 3 và rách dây chằng mắt cá chân giữa không cần phẫu thuật. Phẫu thuật chỉ được cân nhắc trong một số trường hợp nhất định, bao gồm bong gân độ 3 của dây chằng xa gây mất ổn định khớp mắt cá chân và bong gân có dây chằng cơ bị kẹt trong khớp và lỗ mộng mắt cá chân giữa mở rộng.
- Bên cạnh đó, bệnh nhân sẽ được tập vật lý trị liệu để phục hồi chức năng, sức mạnh và khả năng chịu lực của khớp.
5. Liệu pháp bảo tồn khi bị bong gân mắt cá chân cấp tính
Giai đoạn xử lý bong gân mắt cá chân cấp tính thường kéo dài từ 1 đến 3 ngày ngay sau khi chấn thương. Mục tiêu chính của giai đoạn này là kiểm soát cơn đau, giảm sưng và bảo vệ chức năng khớp.
5.1 Bảo tồn ban đầu
Phương pháp RICE: Nghỉ ngơi (Rest), chườm đá (Ice), cố định (Compression), nâng cao (Elevation) là những bước điều trị bong gân mắt cá chân cấp tính quan trọng nhất.
Sử dụng nẹp và bó bột: Nẹp và bó bột giúp bảo vệ và cố định khớp mắt cá chân, tùy thuộc vào mức độ bong gân mà sử dụng từ 1 - 4 tuần. Việc ngừng sử dụng nẹp và bó bột dựa trên các tiêu chí như bệnh nhân đã giảm sưng và đau, chức năng khớp (đặc biệt là độ uốn cong bàn chân vào trong hoặc ra ngoài) trơn tru.
Nghỉ ngơi ở mức tương đối: Việc nghỉ ngơi giúp thúc đẩy quá trình lành mô. Bệnh nhân nên tránh các hoạt động dễ gây đau hoặc sưng tấy mắt cá chân. Bệnh nhân cũng có thể tháo nẹp mắt cá chân và vận động khớp nhẹ nhàng nếu không cảm thấy đau, nhưng các hoạt động chỉ tuân theo chỉ định của bác sĩ đang điều trị bong gân mắt cá chân cấp tính.
Chườm đá: Chườm đá giúp kiểm soát sưng, đau và co thắt cơ. Lưu ý rằng bệnh nhân không được chườm đá hoặc chườm lạnh trực tiếp lên da. Cách sử dụng đúng là bọc đá trong khăn trước khi chườm. Thời gian chườm khuyến nghị là 15-20 phút, thực hiện 3 lần mỗi ngày trong 03 ngày đầu tiên.
5.2 Đeo nẹp cổ chân
Việc bảo vệ vùng tổn thương là cần thiết, nhưng tình trạng bất động kéo dài sẽ dẫn đến teo cơ và mất khả năng vận động. Ngược lại, vận động căng thẳng hạn chế có kiểm soát cũng đẩy nhanh quá trình hình thành sẹo (vì các sợi collagen xếp theo hướng lực kéo). Do đó, nẹp cổ chân là giải pháp cố định tối ưu hơn so với bó bột.
Nẹp sau và nạng hữu ích với trường hợp bong gân mắt cá chân nặng (bệnh nhân thấy rất đau khi cử động và chịu lực). Tuy nhiên, thời gian sử dụng nẹp sau thường chỉ giới hạn trong vài ngày, và bệnh nhân được khuyến khích chịu trọng lượng ở mức độ vừa phải.
Tóm lại, nẹp mắt cá chân giúp giảm thiểu chuyển động, hỗ trợ và tạo sự thoải mái bằng cách ổn định chấn thương tại khớp mắt cá chân. Nẹp được sử dụng với mục đích chính là ổn định chấn thương xương cho đến khi bệnh nhân được các chuyên gia y tế (thường là bác sĩ phẫu thuật chỉnh hình) đánh giá tình trạng.
Ngoài ra, nẹp cũng đóng vai trò cố định xương trong giai đoạn đầu của điều trị hoặc trong giai đoạn thực hiện phẫu thuật. Mặt khác, bệnh nhân chấn thương nẹp vít cần được chuyên gia tư vấn đánh giá trong vòng 2-3 ngày.
5.3 Băng mắt cá chân
Cố định cổ chân trong bong gân mắt cá chân là cần thiết. Bác sĩ chuyên khoa sẽ dựa vào phân độ mà quyết định có thể sử dụng nẹp hay băng cổ chân cho người bệnh. Thời gian cố định cổ chân thường khoảng 4 tuần, tùy thuộc vào mức độ thương tổn.
5.4 Thuốc chống viêm không steroid (NSAIDs)
Việc sử dụng thuốc chống viêm không steroid (NSAID) trong điều trị bong gân mắt cá chân đang gây ra sự tranh cãi. Một số bác sĩ cho rằng NSAID có tác dụng chống viêm hiệu quả, giúp giảm sưng tấy và đẩy nhanh quá trình hồi phục. Tuy nhiên, quan điểm khác lại cho rằng việc sử dụng NSAID lâu dài có thể làm tăng sưng tấy do ức chế tiểu cầu và lâu dần gây chảy máu.
Mặc dù vậy, một phân tích tổng hợp đã chỉ ra rằng việc sử dụng NSAID có thể giúp kiểm soát cơn đau, giảm sưng và cải thiện chức năng mắt cá chân sau khi bị bong gân cấp tính tốt hơn.
Người bệnh có thể dùng acetaminophen hoặc thuốc giảm đau khác thay cho NSAID để kiểm soát cơn đau do bong gân mức độ vừa đến nặng.
6. Liệu pháp bảo tồn khi bị bong gân mãn tính
Đối với các trường hợp bong gân mắt cá chân tái phát, liệu pháp bảo tồn là phương pháp điều trị ban đầu thường được áp dụng trong khoảng 2-3 tháng. Mục tiêu điều trị là phục hồi hoàn toàn sức mạnh cho mắt cá chân bị tổn thương, đồng thời bảo vệ mắt cá chân khi cần thiết và giúp người bệnh trở lại tham gia các hoạt động bình thường.
Để đạt được mục tiêu điều trị, bệnh nhân cần thực hiện các bài tập tăng cường sức mạnh, cân bằng trọng lượng và đa hướng, vật lý trị liệu chức năng dành riêng cho các môn thể thao (đối với vận động viên) và sử dụng dụng cụ hỗ trợ bảo vệ khi cần thiết.
Đối với trường hợp bong gân tái phát liên quan đến dây chằng giữa, ngoài các biện pháp bảo tồn thông thường, bệnh nhân cần phối hợp thêm một số phương pháp điều trị khác như: đeo nẹp cổ chân, bó bột, chỉnh hình (khác với vật lý trị liệu).
Nếu các biện pháp bảo tồn không mang lại hiệu quả như mong đợi, phẫu thuật có thể được cân nhắc thực hiện.
7. Bị bong gân mắt cá chân bao lâu thì khỏi?
Khi các triệu chứng bong gân mắt cá chân đã ổn định, bệnh nhân có thể quay trở lại các hoạt động thông thường. Tuy nhiên, cần lưu ý tuân thủ theo chế độ sinh hoạt do bác sĩ khuyến cáo để tránh tái phát chấn thương.
Nhiều người có xu hướng bỏ qua cơn đau nhẹ trong các hoạt động đơn giản, dẫn đến những hậu quả nghiêm trọng hơn. Bắt đầu với các hoạt động nhẹ nhàng trong nhà trước, sau đó dần dần tăng cường độ và chuyển sang các hoạt động ngoài trời.
Tiêu chí để đánh giá khả năng hồi phục sau bong gân mắt cá chân và vận động viên được cho phép trở lại thi đấu trong giai đoạn từ 3 ngày đến 2 tuần sau chấn thương, gồm có:
- Khớp mắt cá chân phải cử động chủ động và thụ động đầy đủ, không đau.
- Sức mạnh cơ mắt cá chân cần đạt 70-80% so với mức bình thường.
- Vận động viên cần có khả năng giữ thăng bằng trên một chân trong 30 giây khi nhắm mắt.
8. Phương pháp phòng ngừa
Không có phương pháp nào đảm bảo ngăn ngừa hoàn toàn bong gân mắt cá chân. Tuy nhiên, mọi người có thể giảm thiểu nguy cơ bị chấn thương bằng cách thực hiện các biện pháp phòng ngừa sau:
- Để hạn chế chấn thương khi tham gia các môn thể thao, đặc biệt là các môn phức tạp và cường độ cao như bóng đá, bóng rổ, bóng chuyền, gym,...người chơi cần khởi động kỹ càng trước khi tập luyện.
- Để tránh chấn thương đột ngột do sai tư thế, hãy thực hiện đúng động tác.
- Sử dụng dụng cụ bảo vệ như băng mắt cá chân khi chơi thể thao.
- Hãy chọn kích cỡ giày vừa vặn với chân và loại giày phù hợp với môn thể thao mà người chơi đang tập luyện.
- Tránh đi giày cao gót thường xuyên.
- Tập luyện thể thao đều đặn giúp mắt cá chân linh hoạt và khỏe mạnh.
Bong gân mắt cá chân tuy phổ biến và thường tự lành ở mức độ nhẹ, nhưng những trường hợp nghiêm trọng có thể dẫn đến đứt hoàn toàn dây chằng, gây ảnh hưởng lâu dài và cần phẫu thuật. Do đó, mọi người tuyệt đối không nên bỏ qua các triệu chứng đau nhức hay tự ý điều trị tại nhà. Việc thăm khám và điều trị kịp thời bởi bác sĩ sẽ giúp đẩy nhanh quá trình hồi phục, giảm nguy cơ biến chứng mãn tính và tái phát bong gân trong tương lai.
Để đặt lịch khám tại viện, Quý khách vui lòng bấm số HOTLINE hoặc đặt lịch trực tiếp TẠI ĐÂY. Tải và đặt lịch khám tự động trên ứng dụng MyVinmec để quản lý, theo dõi lịch và đặt hẹn mọi lúc mọi nơi ngay trên ứng dụng.
