Miễn dịch tự nhiên và miễn dịch đáp ứng liên quan chặt chẽ đến quá trình phát triển bệnh lý Celiac - bệnh không dung nạp Gluten. Các biểu hiện của bệnh là khác nhau, một số bệnh nhân không có triệu chứng hoặc chỉ có dấu hiệu thiếu hụt dinh dưỡng.
Bài viết này được viết dưới sự hướng dẫn chuyên môn của bác sĩ Đỗ Thiên Ân, chuyên khoa Nội cơ xương khớp và Dị ứng - Miễn dịch lâm sàng, tại Bệnh viện Đa khoa Quốc tế Vinmec Central Park.
1. Miễn dịch tự nhiên và miễn dịch đáp ứng là gì?
Miễn dịch tự nhiên là khả năng tự bảo vệ của cơ thể trước các tác nhân gây hại. Khi hệ miễn dịch tự nhiên suy giảm, cơ thể dễ bị ảnh hưởng bởi nhiều loại bệnh khác nhau như cảm lạnh, cúm, nhiễm trùng, viêm khớp, dị ứng hoặc ung thư.
Miễn dịch đáp ứng hay còn là đáp ứng miễn dịch đặc hiệu cần từ vài ngày đến vài tuần để nhận biết, kích hoạt và thực hiện phản ứng. Hệ thống miễn dịch này còn có khả năng ghi nhớ và nhận biết các tác nhân gây bệnh đặc hiệu đã bị loại trừ, giúp hệ miễn dịch phản ứng nhanh và hiệu quả hơn khi gặp lại những tác nhân đó.
2. Rối loạn miễn dịch và hình thành tự kháng thể
Bệnh nhân mắc bệnh Celiac sẽ có các kháng thể đặc hiệu chống lại các protein gluten và gây rối loạn hệ miễn dịch, trong đó có miễn dịch tự nhiên.
Từ những năm 1970, Shiner và Ballard đã chứng minh sự tăng lắng đọng của các globulin miễn dịch ở ngoài tế bào, đặc biệt là IgA ở niêm mạc hồng tràng của trẻ em mắc bệnh Celiac sau khi ăn gluten. Năm 1997, Dieterich và cộng sự đã phát hiện enzyme transglutaminase 2 (TG2) là tự kháng nguyên đặc hiệu gây rối loạn miễn dịch ở tình trạng bệnh này.
TG2 là một enzyme phụ thuộc vào calci, có vai trò điều hòa và khử amide cho chuỗi peptid gliadin, từ đó hình thành vùng quyết định kháng nguyên (epitope) gắn vào HLA-DQ2 và được các tế bào T nhận biết.
Khi chế độ ăn có gluten, các kháng thể TG2 sẽ được sản xuất. Các kháng thể này đã được phát hiện ở niêm mạc ruột dưới lớp màng đáy và xung quanh các mao mạch nhỏ hoặc ngay trong lòng ruột.
Ngoài ra, gluten cũng hoạt hoá chuỗi các phản ứng miễn dịch, làm thay đổi tính thẩm của màng tế bào và thúc đẩy quá trình chết của các tế bào niêm mạc biểu mô ruột.
Quá trình này cho phép các mảnh peptid không được giáng hóa của gluten tiếp cận được lớp màng liên kết dưới cùng của biểu mô và kết hợp với các kháng thể TG2. Phức hợp này sau đó sẽ trình diện kháng nguyên, kích hoạt các tế bào T CD4+.
Các kháng thể này có thể được phát hiện trong huyết thanh của người mắc bệnh dưới dạng IgA và IgG. Khi chuyển sang chế độ ăn không chứa gluten, nồng độ các kháng thể này sẽ dần giảm. Các triệu chứng ngoài hệ tiêu hóa của bệnh Celiac có thể liên quan đến việc lắng đọng của kháng thể TG2 IgA ở gan, thận, các hạch lympho và cơ.
3. Vai trò của miễn dịch tự nhiên và miễn dịch đáp ứng
Các tổn thương trong bệnh Celiac có thể hoàn toàn phục hồi khi loại bỏ gluten khỏi chế độ ăn, nhưng lại tái phát khi tiếp tục tiêu thụ thức ăn chứa gluten. Cả sự xuất hiện của kháng thể TG2 và sự tăng số lượng các tế bào T gây tổn thương trong niêm mạc biểu mô đều phụ thuộc và biến đổi theo sự hiện diện của gluten.
Ở bệnh nhân mắc bệnh Celiac, có sự tăng nồng độ các interleukin, trong đó IL-15 là chủ yếu, và tăng biểu hiện của các phân tử phức hợp tương thích với mô nhóm l ở biểu mô. Tất cả những yếu tố này gợi ý về sự đáp ứng mạnh mẽ của hệ miễn dịch và sự tham gia của hệ miễn dịch tự nhiên trong quá trình bệnh lý phức tạp của Celiac.
Tóm lại, gluten ảnh hưởng đến niêm mạc đường ruột thông qua hai cơ chế.
- Cơ chế đầu tiên là các mảnh peptid giải hóa 19-mer tạo ra các phản ứng miễn dịch tự nhiên không đặc hiệu, kích hoạt quá trình sản xuất IL-15 từ các tế bào ruột. IL-15 thúc đẩy sự giải phóng NF-KB và các chất oxy hóa như nitric oxide, hoạt hoá sự chết theo chương trình của các tế bào cũng như "mở" vị trí liên kết giữa các tế bào biểu mô.
- Cơ chế thứ hai thông qua đáp ứng miễn dịch làm tăng tính thấm màng của tế bào, giúp mảnh peptid giải hóa 33-mer tiếp cận được lớp liên kết dưới biểu mô và bị khử gốc amide bởi men TG2. IL-15 kích hoạt tế bào đuôi gai, tăng sự bộc lộ và trình diện các peptide bị khử gốc amide của gluten và kích hoạt các quá trình đáp ứng của tế bào Thi, giải phóng IFNY.
4. Các biện pháp giúp tăng cường hệ miễn dịch
Sau khi hiểu rõ về vai trò của miễn dịch tự nhiên, miễn dịch đáp ứng cùng nguyên lý hoạt động, việc áp dụng các biện pháp để tăng cường sức khỏe của hệ miễn dịch là vô cùng quan trọng.
- Xây dựng chế độ ăn uống lành mạnh: Cân nhắc việc thêm nhiều rau củ và trái cây vào chế độ ăn hàng ngày để cung cấp đủ vitamin và khoáng chất cho cơ thể. Hạn chế lượng thực phẩm giàu chất béo và các sản phẩm đóng hộp, tối ưu hóa chế độ ăn uống để hỗ trợ hệ miễn dịch hoạt động hiệu quả.
- Giữ gìn giấc ngủ: Đảm bảo ngủ đủ giấc để hỗ trợ cơ thể tăng cường miễn dịch tự nhiên. Việc thiếu ngủ thường xuyên không chỉ gây mệt mỏi mà còn làm giảm khả năng chống lại bệnh tật.
- Thực hiện vận động thường xuyên: Tập thể dục đều đặn giúp cải thiện lưu thông máu và tăng cường hiệu suất của hệ miễn dịch tự nhiên. Thực hiện ít nhất 30 phút tập thể dục mỗi ngày để duy trì sức khỏe và cải thiện hệ miễn dịch.
- Hạn chế tiêu thụ đồ uống có cồn: Tránh uống quá mức và quá thường xuyên, vì việc này có thể làm suy giảm hệ miễn dịch tự nhiên và tăng nguy cơ mắc bệnh nhiễm trùng.
- Tiêm phòng đầy đủ: Việc tiêm chủng đầy đủ giúp cơ thể tạo ra kháng thể chống lại các bệnh truyền nhiễm, bảo vệ cơ thể khỏi nguy cơ mắc các bệnh tật truyền nhiễm.
Bệnh viện Đa khoa Quốc tế Vinmec được biết đến là một điểm đến đáng tin cậy cho việc chẩn đoán và điều trị các bệnh lý viêm ruột mãn tính. Tại đây, quý bệnh nhân có thể tin tưởng vào sự chuyên nghiệp và kinh nghiệm của đội ngũ y bác sĩ.
Bệnh viện Vinmec cung cấp các dịch vụ chẩn đoán tiên tiến thông qua việc sử dụng máy nội soi Olympus CV 190 với chức năng NBI (Narrow Banding Imaging - nội soi với dải tần ánh sáng hẹp), giúp tạo ra các hình ảnh rõ nét hơn và phát hiện các tổn thương viêm loét ở đường tiêu hóa. Với cơ sở vật chất hiện đại và đội ngũ chuyên gia giàu kinh nghiệm, Bệnh viện Vinmec cam kết luôn đặt sự quan tâm và sự chăm sóc tận tâm lên hàng đầu, mang lại sự yên tâm cho quý bệnh nhân khi sử dụng dịch vụ nội soi tiêu hóa tại đây.
Để đặt lịch khám tại viện, Quý khách vui lòng bấm số HOTLINE hoặc đặt lịch trực tiếp TẠI ĐÂY. Tải và đặt lịch khám tự động trên ứng dụng MyVinmec để quản lý, theo dõi lịch và đặt hẹn mọi lúc mọi nơi ngay trên ứng dụng.
