Điều trị hội chứng ruột kích thích không dùng thuốc là một hướng tiếp cận quan trọng giúp giảm thiểu các triệu chứng khó chịu của bệnh mà không cần đến thuốc men. Phương pháp này tập trung vào việc điều chỉnh lối sống, chế độ ăn uống kết hợp với các bài tập thư giãn và kỹ thuật quản lý stress. Từ đó, người bệnh có thể cải thiện đáng kể chất lượng cuộc sống.
Bài viết này được viết dưới sự hướng dẫn chuyên môn của ThS. BS Mai Viễn Phương - Trưởng đơn nguyên Nội soi tiêu hóa - Khoa Khám bệnh & Nội khoa - Bệnh viện Đa khoa Quốc tế Vinmec Central Park.
1. Hội chứng ruột kích thích có nguy hiểm không?
Hội chứng ruột kích thích, dù không đe dọa tính mạng, vẫn gây ra nhiều phiền toái cho người bệnh.
- Ứ đọng chất thải trong đại tràng, đặc biệt ở những người bị táo bón kinh niên, là một biến chứng thường gặp. Điều này không chỉ gây ra các cơn đau bụng khó chịu mà còn có thể dẫn đến buồn nôn.
- Bên cạnh đó, hội chứng này còn khiến người bệnh nhạy cảm với nhiều loại thực phẩm, từ đó hạn chế chế độ ăn uống và tiềm ẩn nguy cơ suy dinh dưỡng.
- Thậm chí, hội chứng ruột kích thích còn gia tăng nguy cơ mắc bệnh trĩ (đặc biệt ở phụ nữ mang thai do hormone nội tiết tố thay đổi và áp lực lên bụng tăng cao). Thống kê cho thấy, nguy cơ mắc bệnh trĩ ở những người bị hội chứng ruột kích thích cao hơn đáng kể, khoảng 18-23%.
Mặc dù hội chứng ruột kích thích thường tái phát và khó chữa khỏi hoàn toàn, bệnh nhân không nên quá lo lắng vì đây là một bệnh lành tính, ít nguy hiểm đến sức khỏe. Khi nhắc đến hội chứng ruột kích thích có tự khỏi không thì nếu bệnh nhân chịu điều chỉnh chế độ ăn uống và lối sống, điều này có thể giúp bệnh tự khỏi hoặc giảm thiểu các triệu chứng.
2. Hội chứng ruột kích thích có chữa khỏi được không?
Hội chứng ruột kích thích là một rối loạn chức năng phức tạp, chưa xác định rõ nguyên nhân. Điều này khiến việc điều trị dứt điểm gặp nhiều khó khăn. Mặc dù có thể kiểm soát triệu chứng và hạn chế tái phát, nhưng bệnh thường tái đi tái lại nhiều lần do các yếu tố nguy cơ như chế độ ăn uống không hợp lý, căng thẳng kéo dài.
Người bệnh thường lo lắng về tình trạng bệnh, đặc biệt là nguy cơ chuyển biến thành ung thư, gây áp lực tâm lý và ảnh hưởng đến hiệu quả điều trị. Vì vậy, mọi người cần hiểu rõ mục tiêu điều trị bệnh này là kiểm soát triệu chứng, chứ không phải chữa khỏi hoàn toàn. Nhận biết và loại bỏ các yếu tố nguy cơ, kết hợp với việc điều trị bằng thuốc, là cách tiếp cận toàn diện để cải thiện chất lượng cuộc sống của người bệnh.
3. Mục tiêu điều trị hội chứng ruột kích thích
Sự giảm sút năng suất lao động và các chi phí điều trị bệnh đã tạo thêm gánh nặng cho nền kinh tế. Việc điều trị hội chứng ruột kích thích không dùng thuốc chủ yếu là giảm triệu chứng kết hợp với việc điều chỉnh các yếu tố nguy cơ có thể làm bùng phát triệu chứng, chẳng hạn như chế độ sinh hoạt, chế độ ăn uống và những vấn đề tâm lý đi kèm.
Tuy nhiên, việc điều trị hội chứng ruột kích thích không dùng thuốc thường kéo dài, khó có thể chữa khỏi hoàn toàn và dễ tái phát khi ngừng điều trị. Vì thế, các nhà khoa học và bác sĩ vẫn đang nỗ lực tìm kiếm những phương pháp điều trị và chẩn đoán hiệu quả hơn.
4. Điều trị hội chứng ruột kích thích không dùng thuốc
Mục tiêu của việc điều trị hội chứng ruột kích thích không dùng thuốc là làm giảm triệu chứng, qua đó nâng cao chất lượng cuộc sống cho người bệnh. Điều này chỉ có thể thực hiện được khi thiết lập được mối quan hệ tốt giữa bác sĩ và bệnh nhân, đồng thời điều trị cá nhân hóa, phù hợp với từng triệu chứng và tâm lý của mỗi bệnh nhân.
4.1 Tư vấn tâm lý
Tư vấn tâm lý cho bệnh nhân là một yếu tố không thể thiếu trong điều trị và kiểm soát hội chứng ruột kích thích, góp phần quyết định đến hiệu quả điều trị. Để quá trình điều trị thành công, bệnh nhân cần phải tin tưởng và hợp tác với bác sĩ, từ đó tuân thủ các chỉ dẫn và thực hiện những thay đổi cần thiết trong lối sống cũng như sử dụng thuốc đúng cách.
Việc đầu tiên bác sĩ cần làm là lắng nghe bệnh nhân, tìm hiểu nguyên nhân khiến họ đến khám, qua đó đánh giá các triệu chứng, mức độ nghiêm trọng của bệnh và tình trạng tâm lý hiện tại của bệnh nhân.
Tiếp theo, bác sĩ cần làm rõ tình trạng bệnh và trấn an bệnh nhân rằng hội chứng ruột kích thích không gây nguy hiểm đến tính mạng, tuy nhiên bệnh có thể tái phát và việc điều trị sẽ kéo dài. Khi bệnh nhân đã nắm bắt thông tin về bệnh, chúng ta sẽ cùng thảo luận về kế hoạch điều trị, khuyến khích bệnh nhân tham gia vào các quyết định điều trị và cung cấp các hướng dẫn về thay đổi lối sống để hỗ trợ điều trị và giúp bệnh nhân thích nghi với bệnh.
4.2 Điều trị hội chứng ruột kích thích không dùng thuốc bằng cách thay đổi chế độ ăn trong hội chứng ruột kích thích
Chế độ ăn là yếu tố quan trọng đối với bệnh nhân mắc hội chứng ruột kích thích. Bệnh nhân cần nhận thức rõ về mối liên hệ giữa thức ăn và triệu chứng hội chứng ruột kích thích, đồng thời có quyết tâm thay đổi thói quen ăn uống và áp dụng những điều chỉnh dinh dưỡng có lợi cho sức khỏe hệ tiêu hóa.
Bác sĩ nên hướng dẫn bệnh nhân ghi lại nhật ký thực phẩm giúp theo dõi và xác định những món ăn có thể kích hoạt triệu chứng, từ đó giảm thiểu việc sử dụng chúng. Khi nhắc đến hội chứng ruột kích thích nên ăn gì thì một số nguyên tắc dinh dưỡng được khuyến nghị cho bệnh nhân là:
- Ăn uống đều đặn, tránh bỏ bữa và không để thời gian giữa các bữa ăn quá dài.
- Bệnh nhân cần uống ít nhất 8 ly nước mỗi ngày, ưu tiên nước lọc hoặc các thức uống không chứa caffeine, nên hạn chế trà và cà phê với lượng chỉ 3 tách mỗi ngày.
- Giảm rượu và các loại đồ uống có ga.
- Bệnh nhân nên hạn chế thực phẩm có nhiều chất xơ như bột mì nguyên cám, bánh mì nguyên hạt, ngũ cốc có cám và ngũ cốc nguyên hạt (như gạo lứt). Đồng thời, bệnh nhân nên giảm tiêu thụ tinh bột đề kháng (tinh bột không dễ tiêu hóa và đi nguyên vẹn xuống ruột già), thường có trong thực phẩm chế biến sẵn hoặc nấu lại.
- Trái cây nên hạn chế chỉ 3 phần mỗi ngày (mỗi phần khoảng 80g).
Những người bị tiêu chảy nên tránh sử dụng sorbitol, một loại chất tạo ngọt nhân tạo có trong đồ ngọt không đường và đồ uống, cũng như trong một số thực phẩm giảm cân và dành cho bệnh nhân tiểu đường. Những ai gặp phải tình trạng đầy hơi, khó tiêu có thể thử ăn yến mạch (như cháo hay ngũ cốc làm từ yến mạch) và hạt lanh, tối đa 1 muỗng canh mỗi ngày, để cảm thấy dễ chịu hơn.
Chế độ ăn ít FODMAPs (FODMAPs là nhóm carbohydrate khó hấp thụ ở ruột non, gồm Oligosaccharides, Disaccharides, Monosaccharides và Polyols). Khi chúng xuống đến đại tràng, vi khuẩn sẽ lên men chúng, làm tăng khí và dịch trong ruột, gây ra các vấn đề như đầy hơi, đau bụng và tiêu chảy. Chế độ ăn ít FODMAPs giúp bệnh nhân giảm thiểu việc tiêu thụ các thực phẩm giàu FODMAPs và thay vào đó, chế độ FODMAPs khuyến khích bệnh nhân sử dụng các loại thực phẩm có hàm lượng FODMAPs thấp.
Các loại thực phẩm chứa lượng FODMAPs cao bao gồm ngũ cốc như lúa mì và lúa mạch, một số loại rau củ như atiso, bông cải, măng tây, củ cải đường, đậu lăng, đậu gà, hành tỏi, và các loại trái cây như táo, lê, đào, cherry, xoài, dưa hấu, mơ, mận, cùng với trái cây sấy. Các sản phẩm từ sữa như sữa bò và sữa chua, cũng như nhiều loại chất tạo ngọt như mật ong, sorbitol, manitol, xylitol, maltitol, và isomalat cũng chứa hàm lượng FODMAPs cao.
Các thực phẩm có hàm lượng FODMAPs thấp bao gồm gạo, yến mạch và bắp. Một số loại rau củ như cải chíp, rau diếp, măng, giá, cà rốt, dưa leo, cà tím, khoai tây và gừng cũng thuộc nhóm này. Các loại trái cây như chuối, việt quất, kiwi, cam, chanh, bưởi, đậu và dưa lưới cũng có lượng FODMAPs thấp. Các loại hạt như hạnh nhân, óc chó, đậu phộng, mắc ca đều ít FODMAPs. Những sản phẩm sữa có ít FODMAPs bao gồm các loại sữa hạt, sữa không lactose hoặc các chế phẩm từ sữa có nguồn gốc thực vật. Các thực phẩm giàu đạm như thịt, cá, trứng và đậu hũ cũng có FODMAPs thấp.
Chế độ ăn FODMAP thấp được chia thành ba bước chính: bước tiết chế, bước thử lại thực phẩm và bước cá nhân hóa chế độ ăn.
- Bước tiết chế thường kéo dài từ 4 đến 6 tuần.
- Sau đó, trong bước thử lại thực phẩm, bệnh nhân sẽ dần dần thử các thực phẩm chứa từng loại FODMAP trong khoảng thời gian từ 6 đến 10 tuần, mỗi loại thực phẩm sẽ được tăng liều trong ba ngày.
- Sau khi kết thúc bước thử lại, bệnh nhân và bác sĩ sẽ cùng xây dựng chế độ ăn cá nhân hóa dựa trên các phản ứng của cơ thể.
Chế độ ăn FODMAP thấp đã được chứng minh là một phương pháp hiệu quả trong việc giảm triệu chứng và đau bụng ở người bị hội chứng ruột kích thích thể tiêu chảy, nhưng thực đơn cho người bị hội chứng ruột kích thích này đòi hỏi phải có sự giám sát từ chuyên gia dinh dưỡng.
Các chế độ ăn không gluten và chế độ ăn loại trừ thực phẩm dựa trên kháng thể IgG không được khuyến cáo cho bệnh nhân hội chứng ruột kích thích. Về chất xơ, chỉ có chất xơ hòa tan là có tác dụng rõ rệt.
Chất xơ hòa tan có nhiều trong hạt mã đề, yến mạch, đại mạch, bắp, phần thịt của rau củ quả, calcium polycarbophil, methylcellulose. Liều lượng khuyến cáo là từ 25-35g/ngày, giúp giảm triệu chứng hội chứng ruột kích thích, đặc biệt là táo bón, nhưng bệnh nhân cần sử dụng cẩn thận để tránh tăng liều đột ngột hoặc dùng quá nhiều, vì điều này có thể gây ra đầy hơi và chướng bụng.
Các nghiên cứu đã so sánh hiệu quả của cách điều trị hội chứng ruột kích thích không dùng thuốc bằng các chế độ ăn này, với một số kết quả cho thấy chế độ ăn FODMAP thấp và chế độ ăn truyền thống có tác dụng tương đương, nhưng cũng có nghiên cứu chỉ ra FODMAP thấp có tác dụng tốt hơn. Dù vậy, với tính đơn giản, chi phí thấp và dễ thực hiện, chế độ ăn truyền thống vẫn được khuyến khích sử dụng đầu tiên, trong khi chế độ ăn FODMAP thấp là một lựa chọn thay thế.
4.3 Vận động
Tập thể dục là một cách điều trị hội chứng ruột kích thích không dùng thuốc, không chỉ hỗ trợ giảm các triệu chứng tiêu hóa, nâng cao chất lượng cuộc sống mà còn cải thiện tâm trạng, giấc ngủ, năng lượng, thể lực và vai trò xã hội của người bệnh.
4.4 Liệu pháp tâm lý
Dựa trên sự hiểu biết về mối liên hệ giữa sự gia tăng các triệu chứng do stress, tình trạng đồng mắc các rối loạn tâm thần phổ biến và ảnh hưởng của não bộ đối với việc cảm nhận cơn đau nội tạng, các phương pháp trị liệu tâm lý sau đây đã được nghiên cứu để điều trị hội chứng ruột kích thích không dùng thuốc.
Những phương pháp này bao gồm:
- Liệu pháp hành vi nhận thức.
- Tập luyện thư giãn trị liệu.
- Liệu pháp thôi miên.
- Liệu pháp tâm lý đa thành phần.
- Liệu pháp hành vi nhận thức tự quản lý hoặc liên hệ tối thiểu.
- Liệu pháp hành vi nhận thức trực tuyến.
- Liệu pháp tâm lý động.
- Thiền chánh niệm.
- Kiểm soát căng thẳng.
- Huấn luyện nhận thức cùng biểu đạt cảm xúc.
Một nghiên cứu so sánh với nhóm đối chứng (bao gồm nhóm giám sát triệu chứng hoặc nhóm chăm sóc thông thường) đã chỉ ra rằng, mặc dù có sự khác biệt đáng kể giữa các nghiên cứu, các phương pháp trị liệu tâm lý giúp giảm triệu chứng hội chứng ruột kích thích với tỷ lệ nguy cơ (RR) là 0,69 (KTC 95% 0,62–0,76) và số bệnh nhân cần điều trị (NNT) là 4 (KTC 95% 3,5–5,5).
Trong khi phân tích các loại liệu pháp khác nhau, liệu pháp hành vi nhận thức, liệu pháp thư giãn, liệu pháp tâm lý đa thành phần, liệu pháp thôi miên và liệu pháp tâm lý động đều cho kết quả tốt hơn so với nhóm đối chứng, với NNTs từ 4 đến 6. Các phương pháp trị liệu tâm lý này được khuyến nghị bởi các tổ chức như ACG (2D), UEG và NICE.
Để đặt lịch khám tại viện, Quý khách vui lòng bấm số HOTLINE hoặc đặt lịch trực tiếp TẠI ĐÂY. Tải và đặt lịch khám tự động trên ứng dụng MyVinmec để quản lý, theo dõi lịch và đặt hẹn mọi lúc mọi nơi ngay trên ứng dụng.
Tài liệu tham khảo:
- Drossman DA. Functional Gastrointestinal Disorders: History, Pathophysiology, Clinical Features and Rome IV. Gastroenterology. Feb 19 2016;doi:10.1053/j.gastro.2016.02.032
- Oka P, Parr H, Barberio B, Black CJ, Savarino EV, Ford AC. Global prevalence of irritable bowel syndrome according to Rome III or IV criteria: a systematic review and meta-analysis. The lancet Gastroenterology & hepatology. Oct 2020;5(10):908-917. doi:10.1016/s2468-1253(20)30217-x
- Quach DT, Vu KT, Vu KV. Prevalence, clinical characteristics, and management of irritable bowel syndrome in Vietnam: A scoping review. JGH open : an open access journal of gastroenterology and hepatology. Nov 2021;5(11):1227-1235. doi:10.1002/jgh3.12616
