Hội chứng ruột kích thích (HCRKT) không chỉ đơn thuần là một vấn đề về tiêu hóa. Bệnh lý này còn liên quan đến sự tương tác giữa trục não-ruột. Trong đó, các triệu chứng như đau bụng, thay đổi thói quen đi tiêu xuất phát từ rối loạn điều tiết não-ruột gây ảnh hưởng đến sức khỏe thể chất cũng như chất lượng cuộc sống của người bệnh.
Bài viết này được tư vấn chuyên môn bởi ThS. BS Mai Viễn Phương - Trưởng đơn nguyên Nội soi tiêu hóa - Khoa Khám bệnh & Nội khoa - Bệnh viện Đa khoa Quốc tế Vinmec Central Park.
1. Sinh bệnh học hội chứng ruột kích thích
Hội chứng ruột kích thích là một tình trạng mãn tính, có triệu chứng khởi phát ít nhất trong 6 tháng, với tần suất trung bình ít nhất một lần mỗi tuần trong ba tháng gần đây. Cơ chế bệnh sinh của hội chứng này vẫn chưa được nghiên cứu rõ ràng và có liên quan đến nhiều yếu tố khác nhau. Tỷ lệ hiện mắc trên toàn cầu là khoảng 9,2% và các nghiên cứu gần đây chỉ ra rằng tỷ lệ mắc bệnh tại châu Á đang có xu hướng gia tăng.
Mặc dù trong những năm gần đây, hiểu biết về cơ chế bệnh sinh của hội chứng ruột kích thích đã có sự tiến triển nhưng vấn đề này vẫn chưa được làm sáng tỏ hoàn toàn. Hiện nay, một cơ chế chung cho rằng các triệu chứng của hội chứng ruột kích thích bắt nguồn từ sự rối loạn trong việc điều hòa "trục não-ruột", khiến bệnh biểu hiện dưới dạng sự nhạy cảm tăng cao ở nội tạng và thay đổi thói quen đi tiêu.
Cơ chế bệnh sinh này sẽ được phân tích chi tiết, đặc biệt là tình trạng gia tăng nhạy cảm của nội tạng trong hội chứng ruột kích thích, đồng thời tìm hiểu về các thay đổi từ hệ thần kinh trung ương đến các cơ quan ngoại biên trong hội chứng ruột kích thích bao gồm cả những cơ chế ngoại biên có ảnh hưởng ngược lại đến trục não-ruột.
2. Những thay đổi của cơ quan trung ương trong hội chứng ruột kích thích
Cả tủy sống và não bộ đều chịu ảnh hưởng bởi sự nhạy cảm trung ương. Một nghiên cứu cho thấy khi căng thành trực tràng có sự gia tăng kích thích ở các khu vực liên quan đến cảm xúc (như vỏ não trước, hạch hạnh nhân) và cụm não giữa nơi điều chỉnh cơn đau nội sinh. Trong khi đó, nhóm chứng lại thể hiện sự kích hoạt ổn định hơn ở vỏ não trước trán giữa và bên.
Các thay đổi về cấu trúc não thường thấy bao gồm:
- (1) Sự gia tăng thể tích và độ dày của vỏ não cảm giác, vận động có liên quan mức độ nghiêm trọng của triệu chứng, đặc biệt ở phụ nữ.
- (2) Tình trạng thay đổi trong kết nối chức năng giữa thùy não trước và hạch hạnh nhân.
- (3) Các hệ lưới tham gia mạnh mẽ hơn trong việc đáp ứng tình trạng căng thành trực tràng.
- (4) Tăng phản ứng của hệ lưới kích thích cảm xúc đối với căng thẳng trực tràng
- (5) Giảm sút vòng phản hồi ức chế.
- (6) Gia tăng kích hoạt hệ lưới kiểm soát và điều tiết hệ thống thần kinh tự chủ.
Sự thay đổi nhạy cảm ở các cơ quan nội tạng liên quan mật thiết đến tâm trạng và nhận thức - những yếu tố trung gian quan trọng. Cảm nhận về cơn đau mang tính chất chủ quan và rất phức tạp. Nhiều nghiên cứu thực nghiệm đã phát hiện rằng stress và các yếu tố tâm lý có ảnh hưởng đến tăng nhạy cảm với căng thành đại tràng.
Các hình ảnh não chỉ ra rằng liệu pháp hành vi giúp cải thiện triệu chứng tiêu hóa mặc dù những thay đổi trong hình ảnh não được thấy chủ yếu ở các vùng vỏ não và hạ đồi. Điều này gợi ý rằng sự thay đổi trong mức độ quá nhạy cảm và khả năng điều chỉnh cảm xúc có liên quan đến hiệu quả điều trị.
Ngoài ra, stress và cảm xúc cũng tác động đến cảm giác thông qua các tác động của trục hạ đồi-tuyến yên-tuyến thượng thận và hệ thần kinh tự chủ hoặc thông qua việc làm tăng độ nhạy cảm của các sợi thần kinh cảm giác sơ cấp và sự nhạy cảm này có thể tập trung ở trung ương.
Hệ thống thần kinh nội tiết quan trọng trong cơ thể chính là trục hạ đồi-tuyến yên-tuyến thượng thận (HPA). Khi trục này được kích hoạt sẽ kích thích sự tổng hợp và phóng thích corticotropin (CRF) từ nhân trong vùng dưới đồi. CRF kích thích tuyến yên trước giải phóng hormone adrenocorticotropin, từ đó kích hoạt tuyến thượng thận giải phóng cortisol.
Cortisol ngược lại cũng tác động lên vùng dưới đồi và tuyến yên. CRF không chỉ là một chất dẫn truyền thần kinh mà còn kích hoạt hệ thần kinh tự chủ để ứng phó với stress. Các nghiên cứu trên động vật đã chứng minh tác dụng ngoại biên và vai trò quan trọng của CRF đối với quá trình vận chuyển, vận động, bài tiết của ruột cũng như các phản ứng miễn dịch tại đây.
Trục HPA cũng liên quan đến sự nhạy cảm nội tạng qua sự nhạy cảm ở trung ương. Thí nghiệm trên chuột cho thấy việc cấy ghép chất giải phóng corticosterone vào hạch hạnh nhân dẫn đến sự gia tăng lo âu và nhạy cảm nội tạng, kéo dài ít nhất 28 ngày sau khi thực hiện.
3. Hệ thống thần kinh tự chủ
Các triệu chứng trong hội chứng ruột kích thích có liên quan đến sự thay đổi của hệ thần kinh tự chủ. Ở bệnh nhân hội chứng ruột kích thích thể tiêu chảy, một số bằng chứng cho thấy sự kích hoạt adrenergic tăng cường, trong khi bệnh nhân hội chứng ruột kích thích thể táo bón lại cho thấy sự giảm kích hoạt của dây thần kinh phế vị.
Cả hai yếu tố này đều gây mất cân bằng với ưu tiên hoạt động giao cảm hơn đối giao cảm. Những thay đổi của hệ thần kinh tự chủ cũng xảy ra trong khi ngủ, cho thấy rằng không phụ thuộc vào tâm trạng và cảm xúc.
Để đặt lịch khám tại viện, Quý khách vui lòng bấm số HOTLINE hoặc đặt lịch trực tiếp TẠI ĐÂY. Tải và đặt lịch khám tự động trên ứng dụng MyVinmec để quản lý, theo dõi lịch và đặt hẹn mọi lúc mọi nơi ngay trên ứng dụng.
Tài liệu tham khảo
- Drossman DA. Functional Gastrointestinal Disorders: History, Pathophysiology, Clinical Features and Rome IV. Gastroenterology. Feb 19 2016;doi:10.1053/j.gastro.2016.02.032
- Oka P, Parr H, Barberio B, Black CJ, Savarino EV, Ford AC. Global prevalence of irritable bowel syndrome according to Rome III or IV criteria: a systematic review and meta-analysis. The lancet Gastroenterology & hepatology. Oct 2020;5(10):908-917. doi:10.1016/s2468-1253(20)30217-x
- Quach DT, Vu KT, Vu KV. Prevalence, clinical characteristics, and management of irritable bowel syndrome in Vietnam: A scoping review. JGH open : an open access journal of gastroenterology and hepatology. Nov 2021;5(11):1227-1235. doi:10.1002/jgh3.12616
- Kennedy PJ, Clarke G, Quigley EM, Groeger JA, Dinan TG, Cryan JF. Gut memories: towards a cognitive neurobiology of irritable bowel syndrome. Neuroscience and biobehavioral reviews. Jan 2012;36(1):310-40. doi:10.1016/j.neubiorev.2011.07.001
