Vai trò của kẽm trong tăng trưởng, miễn dịch và điều trị tiêu chảy ở trẻ em

Bài viết được viết bởi Bác sĩ chuyên khoa II Nguyễn Thị Tâm - Trung tâm Nhi - Bệnh viện Đa khoa Quốc tế Vinmec Times City

Theo một số nghiên cứu, ở Việt Nam tỷ lệ thiếu kẽm ở trẻ em dưới 1 tuổi là khoảng 30 – 40%. Nhu cầu kẽm ở trẻ dưới 1 tuổi vào khoảng 5mg/ngày, ở trẻ 1-10 tuổi khoảng 10mg/ngày. Nhu cầu kẽm tăng gấp đôi khi trẻ bị tiêu chảy, bị nhiễm trùng...

1. Kẽm cần cho tăng trưởng, ngăn ngừa suy dinh dưỡng thấp còi và nguy cơ nhiễm khuẩn

• Kẽm tham gia vào thành phần của rất nhiều enzym của cơ thể. Là chất xúc tác không thể thiếu trong quá trình nhân đôi AND và tổng hợp protein. Kẽm giúp tăng phân chia tế bào, thúc đẩy sự tăng trưởng. Nếu thiếu kẽm, sự phân chia tế bào sẽ khó xảy ra bình thường, ảnh hưởng trầm trọng tới sự tăng trưởng, có thể gây ra suy dinh dưỡng thấp còi. Ngoài ra, kẽm còn tham gia vào quá trình sinh tổng hợp và điều hòa chức năng của trục hormone tăng trưởng và kích thích tăng trưởng.
• Kẽm giúp duy trì và bảo vệ các tế bào vị giác và khứu giác. Thiếu kẽm, sự chuyển hóa của các tế bào vị giác bị ảnh hưởng, gây biếng ăn do rối loạn vị giác. Trẻ em biếng ăn sẽ bị còi xương, suy dinh dưỡng, ảnh hưởng đến sự tăng trưởng và phát triển.
• Kẽm giúp phát triển và duy trì hoạt động hiệu quả của hệ thống miễn dịch, cần thiết cho việc bảo vệ cơ thể trước bệnh tật, làm vết thương mau lành. Thiếu kẽm làm giảm phát triển và chức năng của hầu hết các tế bào miễn dịch, bao gồm cả tế bào T, tế bào B và đại thực bào, làm suy giảm hoạt hóa hiện tượng đại thực bào và hiện tượng thực bào. Do đó thiếu kẽm làm tổn thương chức năng miễn dịch, làm tăng nguy cơ mắc các bệnh nhiễm khuẩn, làm giảm tăng trưởng và phát triển của trẻ, làm tăng nguy cơ bị suy dinh dưỡng và tử vong ở trẻ.

2. Vai trò của kẽm đối với hệ tiêu hóa và điều trị tiêu chảy ở trẻ em

• Kẽm thúc đẩy sự tăng trưởng thể chất thông qua những tác động ở hệ tiêu hóa trẻ em.
• Kẽm giúp kích thích hoạt động của khoảng 100 enzym, là những chất xúc tác phản ứng sinh hóa trong cơ thể, thúc đẩy hoạt động tăng cường hoạt động của hệ tiêu hóa trẻ em, làm tăng cảm giác thèm ăn và giúp trẻ ăn ngon miệng hơn. Kẽm có liên quan chặt chẽ với bệnh tiêu chảy ở trẻ em.
• Ngoài một số cơ chế tác dụng tốt của kẽm với cơ thể như kẽm làm tăng khả năng miễn dịch, giúp cơ thể phòng chống các tác nhân gây bệnh, kẽm cũng giúp cơ quan tiêu hóa phát triển, góp phần lập lại quá trình hấp thu bình thường của ruột đã bị rối loạn trong thời gian tiêu chảy, kẽm làm tăng cảm giác ngon miệng ở trẻ suy dinh dưỡng, trẻ biếng ăn...
• Bổ sung kẽm trong điều trị tiêu chảy ở trẻ em là rất cần thiết. Bổ sung vào phác đồ điều trị tiêu chảy cho trẻ em dưới 6 tháng 10 mg kẽm/ngày và trẻ em từ 6 tháng đến 5 tuổi là 20mg kẽm/ngày, liên tục trong 10 - 14 ngày cùng với việc bù đủ nước và điện giải cho thấy có hiệu quả rõ rệt và làm giảm đi mức độ trầm trọng của căn bệnh tiêu chảy.
• Nhiều kết quả nghiên cứu đã chứng minh, khi bệnh nhân bị tiêu chảy mà được bổ sung kẽm sẽ làm giảm thời gian tiêu chảy, giảm số lượng nước trong phân, số lần đi ngoài, giảm mức độ nặng và giảm thời gian mắc bệnh so với những trẻ bị tiêu chảy mà không được bổ sung kẽm.
• Trong điều trị dự phòng, bổ sung đủ kẽm cũng làm giảm tỷ lệ mắc mới tiêu chảy. Vì thế, việc điều trị tiêu chảy cho trẻ em bắt buộc phải bổ sung kẽm. Ngoài ra, có thể phối hợp với bổ sung các vitamin nhóm B, vitamin A... để giúp tăng hiệu quả điều trị tiêu chảy.

3. Những dấu hiệu của thiếu kẽm

• Đối với trẻ nhỏ, dấu hiệu thường thấy khi thiếu kẽm là ăn không ngon, chán ăn, vị giác bất thường, rụng tóc, tiêu chảy kéo dài, dễ mắc các bệnh về da như viêm da, chàm, vết thương lâu lành và chậm liền sẹo, rối loạn thị giác như thị lực kém, thường bị thương tổn ở mắt và vùng da quanh mắt.
• Thiếu kẽm cũng gây rối loạn phát triển xương, trẻ thấp lùn, ốm yếu, sụt cân, thiếu máu, chậm lớn, kém minh mẫn, cơ quan sinh dục chậm phát triển và suy giảm chức năng.
• Thiếu kẽm ảnh hưởng xấu đến tinh thần, làm dễ nổi cáu: Nguyên nhân do kẽm giúp vận chuyển canxi vào não, mà canxi là một trong những chất quan trọng giúp ổn định thần kinh.
• Một số nghiên cứu còn thấy thiếu kẽm trẻ dễ mắc bệnh tự kỷ, căn nguyên bệnh vẫn còn rất mơ hồ đối với các nhà khoa học.
• Thiếu kẽm có nguy cơ nhiễm khuẩn đường hô hấp, tiêu chảy cấp: Kẽm giúp cơ thể chống chọi với bệnh tật do thúc đẩy các tế bào miễn dịch hoạt động hiệu quả hơn, làm lành vết thương. Việc thiếu kẽm sẽ ảnh hưởng xấu đến sự phát triển và chức năng của hầu hết các tế bào miễn dịch, khiến trẻ dễ bị nhiễm trùng, tăng nguy cơ tiêu chảy cấp, viêm đường hô hấp...

Bổ sung kẽm cho trẻ bị suy dinh dưỡng thấp còi có tác dụng phục hồi rõ rệt cả về tốc độ phát triển chiều cao và cân nặng, làm tăng nồng độ hormon tăng trưởng. Bổ sung kẽm cho trẻ có cân nặng sơ sinh thấp giúp trẻ có sự tăng trưởng tốt cả về chiều cao và cân nặng trong 6 tháng đầu đời. Bổ sung kẽm giúp trẻ sớm cải thiện tình trạng dinh dưỡng, nhanh chóng phục hồi sức khỏe.

4. Phòng chống thiếu kẽm cho trẻ em

• Nuôi con bằng sữa mẹ: Trẻ nhũ nhi bú sữa mẹ ít nguy cơ thiếu kẽm vì kẽm trong sữa mẹ dễ hấp thu hơn nhiều so với sữa bò. Lượng kẽm trong sữa mẹ ở tháng đầu tiên là cao nhất (2 - 3 mg/lít), sau 3 tháng giảm dần còn 0,9 mg/l. Cần thực hiện nuôi con bằng sữa mẹ hoàn toàn trong 6 tháng đầu, và kéo dài tới 2 tuổi, người mẹ cần ăn nhiều thực phẩm giàu kẽm để có đủ cho cả hai mẹ con.
• Lựa chọn thực phẩm giàu kẽm và dễ hấp thu: Thức ăn nhiều kẽm như tôm đồng, lươn, hàu, sò, gan lợn, sữa, thịt bò, lòng đỏ trứng, cá, đậu nành, các hạt có dầu, giá đỗ...
• Chọn các thực phẩm có bổ sung kẽm: Sữa công thức, bột dinh dưỡng, bánh cho trẻ em... Hoặc bổ sung kẽm bằng các sản phẩm có kẽm dưới các dạng sirô, dạng cốm đa vi chất dinh dưỡng có chứa kẽm... nhất là khi trẻ bị tiêu chảy, hay nhiễm khuẩn hô hấp. Các giai đoạn trẻ bị bệnh, trẻ cần nhu cầu kẽm cao hơn bình thường.

Kẽm giúp trẻ ăn ngon, tăng trưởng và tăng cường miễn dịch. Kẽm đóng vai trò tác động đến hầu hết các quá trình sinh học diễn ra trong cơ thể, đặc biệt là quá trình phân giải tổng hợp axit nucleic, protein... Các cơ quan trong cơ thể khi thiếu kẽm có thể dẫn đến một số bệnh lý như rối loạn thần kinh, dễ sinh cáu gắt,... Vì vậy cha mẹ cần tìm hiểu về Vai trò của kẽm và hướng dẫn bổ sung kẽm hợp lý cho bé.

Ngoài kẽm, cha mẹ cũng cần bổ sung cho trẻ các vitamin và khoáng chất quan trọng khác như lysine, crom, vitamin nhóm B,... giúp con ăn ngon, có hệ miễn dịch tốt, tăng cường đề kháng để ít ốm vặt.

Hãy thường xuyên truy cập website Vinmec.com và cập nhật những thông tin hữu ích để chăm sóc cho bé và cả gia đình nhé.