Bệnh suy giảm miễn dịch khiến cho hệ thống miễn dịch của cơ thể bị suy yếu, không còn khả năng chống lại các tác nhân gây bệnh như vi khuẩn, virus, nấm và ký sinh trùng. Điều này khiến người bệnh dễ mắc các nhiễm trùng, thậm chí là những loại nhiễm trùng hiếm gặp và khó điều trị. Cùng tìm hiểu các bệnh gây suy giảm miễn dịch thường gặp!
Bài viết này được viết dưới sự hướng dẫn chuyên môn của các bác sĩ chuyên ngành Dị ứng - Miễn dịch lâm sàng, tại Bệnh viện Đa khoa Quốc tế Vinmec.
1. Suy giảm miễn dịch là gì?
Rối loạn suy giảm miễn dịch có thể làm giảm khả năng chống lại các loại bệnh tật và nhiễm trùng của cơ thể, khiến chúng ta dễ bị lây nhiễm virus và vi khuẩn hơn. Rối loạn suy giảm miễn dịch có thể là bẩm sinh hoặc mắc phải. Trong đó, các trường hợp suy giảm miễn dịch mắc phải thường gặp nhiều hơn so với các trường hợp bẩm sinh.
Hệ miễn dịch của con người bao gồm các cơ quan như lách, amidan, tủy xương và hạch bạch huyết. Những cơ quan này có khả năng tạo ra và giải phóng các tế bào lympho, bao gồm tế bào lympho B và tế bào lympho T.
Các tế bào B và T giúp cơ thể chống lại các tác nhân xâm nhập, hay còn gọi là kháng nguyên. Tế bào B giải phóng các kháng thể chuyên biệt đối với bệnh mà cơ thể phát hiện, trong khi tế bào T có nhiệm vụ tiêu diệt các tế bào bất thường hoặc lạ.
Các tế bào B và T trong cơ thể con người có thể cần phải chống lại nhiều loại kháng nguyên như vi khuẩn, virus, tế bào ung thư và ký sinh trùng. Các bệnh suy giảm miễn dịch có thể làm giảm khả năng tự bảo vệ của cơ thể đối với những kháng nguyên này.
2. Các loại bệnh suy giảm miễn dịch khác nhau như thế nào?
2.1 Hội chứng suy giảm miễn dịch tiên phát
Hội chứng suy giảm miễn dịch tiên phát gồm nhiều loại rối loạn xảy ra khi một số thành phần của hệ miễn dịch, chủ yếu là tế bào và protein, không hoạt động đúng cách. Tỉ lệ mắc bệnh ước tính là 1 trên 2.000 người, nhưng có một số thể của hội chứng này hiếm hơn so với các thể khác. Một số thể nhẹ và một số thể khác nghiêm trọng.
Bệnh thường được phát hiện ở trẻ em, nhưng cũng có thể xuất hiện ở người trưởng thành. Quá trình điều trị bệnh phụ thuộc vào các thành phần của hệ miễn dịch bị ảnh hưởng.
Các khiếm khuyết di truyền hoặc khiếm khuyết gen trong hệ miễn dịch gây ra bệnh suy giảm miễn dịch tiên phát. Hội chứng này hoàn toàn khác với AIDS (hội chứng suy giảm miễn dịch mắc phải do vi-rút HIV) và không có khả năng lây truyền từ người sang người. Tuy nhiên, tình trạng này có thể di truyền từ cha mẹ sang con cái. Vì vậy, người bị hội chứng suy giảm miễn dịch tiên phát nên tìm lời khuyên từ các chuyên gia di truyền nếu có kế hoạch sinh con.
Hệ miễn dịch thường giúp cơ thể chống lại các tác nhân gây bệnh như vi khuẩn, vi-rút, nấm và động vật đơn bào. Chính vì thế, khi hệ miễn dịch không hoạt động đúng cách, người mắc hội chứng suy giảm miễn dịch tiên phát sẽ dễ mắc các bệnh nhiễm trùng hơn. Những bệnh nhiễm trùng này có thể xuất hiện thường xuyên, thường rất nghiêm trọng hoặc khó điều trị, và thậm chí có thể do các vi sinh vật hiếm gặp gây ra. Bệnh có thể xảy ra ở bất kỳ thời điểm nào trong năm, bao gồm cả mùa hè.
Những bệnh suy giảm miễn dịch nguyên phát phổ biến:
- Thiếu gamma globulin máu liên kết nhiễm sắc thể X (XLA).
- Bệnh suy giảm miễn dịch kết hợp nghiêm trọng (SCID): Là một tình trạng di truyền dẫn đến suy giảm nhiều chức năng của hệ miễn dịch. Trẻ em bị ảnh hưởng bởi SCID dễ gặp phải nhiễm trùng nặng và thường qua đời trước khi đủ 1 tuổi. Tuy nhiên, ghép tủy xương là phương pháp điều trị hiệu quả cho một số bệnh nhân mắc SCID.
- Bệnh suy giảm miễn dịch thường gặp (CVID): Tình trạng này xảy ra khi có một khiếm khuyết di truyền làm cho hệ miễn dịch không sản xuất đủ kháng thể để chống lại các nhiễm trùng hiệu quả. Trẻ mắc bệnh này thường bị nhiễm trùng ở tai, phổi, mũi, mắt và các cơ quan khác. Việc điều trị bệnh bao gồm việc bổ sung kháng thể bằng cách tiêm immunoglobulin thường xuyên.
2.2 Hội chứng suy giảm miễn dịch mắc phải
Rối loạn suy giảm miễn dịch thứ phát xuất hiện khi cơ thể bị tấn công bởi các yếu tố từ bên ngoài như hóa chất độc hại hoặc nhiễm trùng. Một số nguyên nhân có thể dẫn đến tình trạng này bao gồm:
- Bỏng nghiêm trọng.
- Tia bức xạ.
- Hóa trị.
- Đái tháo đường.
- Suy dinh dưỡng.
Những ví dụ về các rối loạn suy yếu hệ miễn dịch thứ phát có thể kể đến:
- AIDS: Virus HIV xâm nhập và phá hủy các tế bào miễn dịch vốn có chức năng bảo vệ cơ thể khỏi nhiễm trùng. Khi số lượng tế bào này giảm đi, nguy cơ mắc các bệnh nhiễm trùng tăng lên.
- Các loại ung thư hệ thống miễn dịch, như bệnh bạch cầu.
- Các rối loạn miễn dịch phức tạp, chẳng hạn như viêm gan do virus.
- Đa u tủy, hay còn gọi là ung thư tế bào plasma.
3. Ai có nguy cơ bị rối loạn suy giảm miễn dịch?
- Người có gia đình từng mắc các bệnh suy giảm miễn dịch tiên phát sẽ có nguy cơ mắc rối loạn tiên phát cao hơn bình thường.
- Bất kỳ điều gì làm suy yếu hệ miễn dịch đều có thể gây ra suy giảm miễn dịch thứ phát, chẳng hạn như tiếp xúc với dịch cơ thể chứa HIV hoặc loại bỏ lá lách. Phẫu thuật cắt bỏ lá lách có thể được thực hiện vì các lý do như xơ gan, thiếu máu hồng cầu hình liềm hoặc chấn thương lá lách.
- Lão hóa cũng làm giảm chức năng miễn dịch, khi lớn tuổi, khả năng sản xuất bạch cầu của một số cơ quan cũng giảm.
- Protein đóng vai trò quan trọng đối với hệ miễn dịch và việc không cung cấp đủ protein trong chế độ ăn có thể làm suy yếu hệ miễn dịch.
- Giấc ngủ cũng quan trọng, vì khi ngủ, cơ thể sản xuất ra protein giúp chống lại nhiễm trùng, do đó thiếu ngủ có thể làm suy yếu khả năng miễn dịch. Các bệnh ung thư và các phương pháp điều trị hóa trị liệu cũng có thể gây suy giảm hệ miễn dịch.
4. Dấu hiệu rối loạn suy giảm miễn dịch
Mỗi rối loạn sẽ biểu hiện qua các triệu chứng đặc thù, có thể diễn ra lặp đi lặp lại hoặc kéo dài mãn tính. Các triệu chứng có thể là:
- Đỏ mắt.
- Viêm xoang.
- Cảm lạnh.
- Tiêu chảy.
- Viêm phổi.
- Nhiễm nấm men.
Nếu các vấn đề trên không đáp ứng được với điều trị hoặc sức khỏe của bệnh nhân không cải thiện sau một thời gian điều trị, bác sĩ có thể nghi ngờ người đó đang mắc bệnh suy giảm miễn dịch.
5. Chẩn đoán suy giảm miễn dịch
Nếu bác sĩ nghi ngờ một người đang mắc phải rối loạn suy giảm miễn dịch, họ sẽ thực hiện các bước kiểm tra sau đây:
- Hỏi về tiền sử bệnh của gia đình.
- Tiến hành kiểm tra sức khỏe tổng quát.
- Đo lường số lượng bạch cầu.
- Xác định số lượng tế bào T.
- Xác định nồng độ immunoglobulin.
- Xét nghiệm kháng thể là cách để đánh giá phản ứng của hệ miễn dịch đối với vắc-xin. Bác sĩ sẽ tiêm vắc-xin cho người thực hiện xét nghiệm và sau đó kiểm tra máu của họ để theo dõi phản ứng của cơ thể với vắc-xin sau một thời gian, thường là vài ngày hoặc vài tuần. Nếu không mắc bệnh suy giảm miễn dịch, hệ miễn dịch của người thực hiện xét nghiệm sẽ sản xuất kháng thể để chống lại các sinh vật có trong vắc-xin.
6. Bệnh suy giảm miễn dịch được điều trị như thế nào?
Cách điều trị bệnh suy giảm miễn dịch sẽ được lựa chọn dựa trên các điều kiện riêng biệt. Ví dụ, AIDS có thể dẫn đến nhiều loại nhiễm trùng khác nhau. Bác sĩ sẽ chỉ định thuốc phù hợp cho từng loại nhiễm trùng và có thể kê đơn thuốc kháng vi-rút để điều trị HIV.
Phương pháp điều trị rối loạn suy giảm miễn dịch thường bao gồm kháng sinh và liệu pháp immunoglobulin. Để đối phó với các bệnh nhiễm trùng do virus bởi rối loạn suy giảm miễn dịch, bệnh nhân có thể cần dùng các loại thuốc chống vi rút như amantadine, acyclovir hoặc interferon. Nếu tủy xương của bệnh nhân không sản xuất đủ tế bào lympho, bác sĩ có thể khuyến nghị ghép tủy xương (hoặc ghép tế bào gốc).
Để cấy ghép tế bào gốc thành công, người hiến – thường là cha mẹ hoặc người thân – phải có mô cơ thể tương thích với mô của người mắc bệnh suy giảm miễn dịch nguyên phát. Dù sự tương thích có thể đạt yêu cầu, nhưng việc cấy ghép tế bào gốc không phải lúc nào cũng mang lại kết quả tốt. Bệnh nhân có thể cần hóa trị hoặc xạ trị trước khi thực hiện cấy ghép, điều này dẫn đến nguy cơ nhiễm trùng tạm thời.
Đối với những người bị suy giảm miễn dịch, liệu pháp gen có thể là một phương pháp điều trị hiệu quả. Trong phương pháp này, tế bào gốc của bệnh nhân sẽ được chỉnh sửa gen và sau đó được đưa lại vào cơ thể của chính người đó qua đường truyền tĩnh mạch.
7. Làm thế nào có thể ngăn ngừa rối loạn suy giảm miễn dịch?
Dù có thể kiểm soát và điều trị rối loạn suy giảm miễn dịch nguyên phát, nhưng chúng ta không thể ngăn ngừa chúng.
Rối loạn suy giảm miễn dịch thứ phát có thể được ngăn ngừa qua nhiều cách khác nhau. Để tránh bị AIDS, mọi người cần hạn chế tiếp xúc trực tiếp với máu, dịch cơ thể và dịch sinh dục của người bị nhiễm.
Trong trường hợp cần tiếp xúc với các chất này, hãy thực hiện các biện pháp phòng chống như dùng bao cao su khi quan hệ tình dục, đeo kính bảo hộ, găng tay và áo choàng khi chăm sóc người bệnh, cũng như ngâm tất cả các dụng cụ có dính máu hoặc dịch cơ thể vào dung dịch sát trùng trước khi xử lý. Đây là những phương pháp hiệu quả để phòng tránh lây nhiễm HIV.
Khi mắc phải hội chứng suy giảm miễn dịch truyền nhiễm như AIDS, bệnh nhân hãy giữ cho những người xung quanh an toàn bằng cách quan hệ tình dục an toàn và ngăn không để dịch cơ thể của bản thân tiếp xúc với người chưa bị nhiễm virus.
- Những người có tiền sử gia đình bị rối loạn suy giảm miễn dịch nguyên phát có nguy cơ mắc các rối loạn tiên phát cao hơn bình thường.
- Bất cứ điều gì làm suy yếu hệ thống miễn dịch của bạn có thể dẫn đến rối loạn suy giảm miễn dịch thứ phát. Ví dụ, tiếp xúc với chất dịch cơ thể bị nhiễm HIV hoặc loại bỏ lá lách có thể là nguyên nhân. Cắt bỏ lá lách có thể là cần thiết vì các tình trạng như xơ gan, thiếu máu hồng cầu hình liềm hoặc chấn thương cho lá lách.
- Lão hóa cũng làm suy yếu hệ thống miễn dịch của bạn. Khi bạn già đi, một số cơ quan sản xuất tế bào bạch cầu cũng sẽ giảm sản xuất.
- Protein rất quan trọng đối với khả năng miễn dịch của bạn. Không đủ protein trong chế độ ăn uống cũng có thể làm suy yếu hệ thống miễn dịch của cơ thể.
- Cơ thể bạn cũng tạo ra protein khi bạn ngủ giúp cơ thể chống lại nhiễm trùng. Vì lý do này, thiếu ngủ làm giảm khả năng phòng vệ miễn dịch của bạn. Ung thư và thuốc hóa trị cũng có thể làm giảm khả năng miễn dịch của bạn.
Ngoài ra, giấc ngủ cũng đóng vai trò thiết yếu trong việc duy trì một hệ miễn dịch khỏe mạnh. Các chuyên gia y tế khuyến cáo rằng người lớn nên ngủ khoảng tám giờ mỗi đêm. Hơn nữa, nếu hệ miễn dịch của một người không hoạt động hiệu quả, người đó cũng nên tránh tiếp xúc với những người đang bị bệnh.
Bài viết tham khảo nguồn: Webmd.com, Healthline.com
Để đặt lịch khám tại viện, Quý khách vui lòng bấm số HOTLINE hoặc đặt lịch trực tiếp TẠI ĐÂY. Tải và đặt lịch khám tự động trên ứng dụng MyVinmec để quản lý, theo dõi lịch và đặt hẹn mọi lúc mọi nơi ngay trên ứng dụng.
