Viêm tụy mạn là tình trạng tổn thương kéo dài của tụy, dẫn đến suy giảm chức năng gây ảnh hưởng nghiêm trọng đến chất lượng cuộc sống của người bệnh. Mặc dù không phổ biến trong cộng đồng nhưng bệnh có tác động nặng nề tới sức khỏe người bệnh. Tuy nhiên, hầu hết các trường hợp có thể được phòng tránh từ sớm.
Bài viết được tham vấn chuyên môn cùng BSCK I Đồng Xuân Hà - Phó trưởng khoa Khám bệnh và Nội khoa - Bệnh viện Đa khoa Quốc tế Vinmec Hạ Long.
1. Viêm tụy mạn là gì?
Tụy là một cơ quan nằm trong hệ tiêu hóa, có hình dạng giống chiếc lá và ẩn mình trong thành sau ổ bụng. Tụy không chỉ có chức năng nội tiết mà còn có chức năng ngoại tiết.
Tụy có chức năng nội tiết là sản xuất các hormone để duy trì nồng độ glucose trong máu. Nếu tụy sản xuất insulin không đủ hoặc các mô cơ thể kháng insulin, tình trạng này dẫn đến tăng lượng đường trong máu và gây ra đái tháo đường.
Về chức năng ngoại tiết, tụy sản xuất men tiêu hóa và dịch mật, các chất này được đưa qua ống tụy vào tá tràng để phân giải thức ăn thành các phân tử dinh dưỡng có thể hấp thu vào máu.
Các đợt viêm cấp tính trên nhu mô tụy cuối cùng sẽ dẫn đến viêm tụy mạn. Đây là quá trình bệnh lý đặc trưng bởi tình trạng tổn thương vĩnh viễn của tụy, được xác định bởi những biến đổi không bình thường mô học như viêm mạn tính, xơ hóa và sự phá hủy mô tụy ngoại tiết lẫn nội tiết.
2. Các nguyên nhân gây viêm tụy mạn
Viêm tụy mạn xuất phát từ nhiều nguyên nhân khác nhau. Mọi tác nhân gây viêm tụy cấp tái đi tái lại đều dẫn đến viêm tụy mạn.
Rượu là nguyên nhân phổ biến nhất gây viêm tụy mạn, chiếm 70% tỷ lệ các trường hợp. Để dẫn đến viêm tụy mạn, người dùng cần tiêu thụ ít nhất 150g cồn mỗi ngày trong ít nhất 5 năm.
Theo đó, quá trình tiêu thụ rượu kéo dài sẽ gây ra các cơn viêm tụy cấp ở những người nghiện rượu. Ban đầu, người bệnh sẽ trải qua các cơn đau đột ngột và mãnh liệt. Sau đó, các cơn đau này sẽ rút ngắn khoảng cách và ít dữ dội hơn nhưng đau âm ỉ kéo dài gây suy kiệt do khả năng hấp thu dinh dưỡng giảm đi.
Trong số các nguyên nhân độc chất và chuyển hóa, người bệnh còn có thể mắc viêm tụy mạn do hút thuốc lá, tăng nồng độ calci, tăng lipid trong máu, suy thận mạn và sử dụng các loại thuốc khác.
Tương tự như viêm tụy cấp, viêm tụy mạn cũng có thể xảy ra do các nguyên nhân như tắc nghẽn kéo dài của ống tụy mật, dị dạng phôi thai tụy đôi, rối loạn cơ vòng Oddi và nang tá tràng trước nhú.
Bên cạnh đó, bệnh lý này còn là hậu quả của viêm tụy cấp hoại tử hoặc viêm tụy do bệnh lý mạch máu, thiếu máu cục bộ tại tụy.
Ngoài ra, các bệnh lý tự miễn, các biến đổi di truyền cũng như viêm tụy vô căn cũng có khả năng gây viêm tụy mạn.
3. Triệu chứng của viêm tụy mạn như thế nào?
Tương tự như viêm tụy cấp, tổn thương tụy mạn tính cũng được nhận diện chủ yếu qua triệu chứng đau bụng. Tuy nhiên, người bệnh thường trải qua cảm giác đau kéo dài ở vùng thượng vị hoặc đôi khi chỉ là căng tức.
Khi ăn hoặc uống rượu, cơn đau thường gia tăng rõ rệt, lan tỏa ra sau lưng hoặc một nửa phần bụng trên, đôi khi lan xuống nửa dưới.
Để giảm đau, người bệnh thường giữ tư thế khom người như ngồi cúi hoặc nằm co chân và hạn chế nằm ngửa hoặc ưỡn người vì sẽ bị đau nhiều hơn.
Hơn nữa, các triệu chứng như buồn nôn, nôn mửa, chán ăn và ăn uống kém khiến người bệnh sụt cân liên tục đến mức suy kiệt. Nguyên nhân chủ yếu gây sụt cân là do sợ đau bụng nhiều hơn nên ăn ít và một phần là do tình trạng hấp thu kém và không kiểm soát được đái tháo đường.
Sự khác biệt giữa viêm tụy cấp và viêm tụy mạn là tình trạng giảm sút rõ rệt trong chức năng nội tiết và ngoại tiết của tụy. Đái tháo đường do tụy nội tiết là loại bệnh phụ thuộc hoàn toàn vào insulin và có các biến chứng, nguy cơ tim mạch tương tự như đái tháo đường vô căn.
Đối với chức năng ngoại tiết, người bệnh sẽ bị tiêu chảy kéo dài do tụy không còn sản xuất được các men tiêu hóa nên thực phẩm ăn vào không được tiêu thụ. Triệu chứng đặc trưng của bệnh lý tuyến tụy là phân có váng mỡ nổi trên mặt nước bồn cầu và mùi hôi tanh. Tình trạng này thường xảy ra ở giai đoạn muộn của bệnh, khi lượng men tiêu hóa sản xuất ra chỉ còn khoảng 10% so với bình thường.
Bên cạnh đó, các dấu hiệu khác như vàng da do tụy chèn ép ống mật chủ, báng bụng hoặc tràn dịch màng phổi do rò dịch tụy từ ống tụy hoặc nang giả tụy, nốt đau ở chân do hoại tử mỡ, viêm đa khớp ở bàn tay (hiếm gặp)...cũng có thể xuất hiện ở người bệnh.
4. Viêm tụy mạn có nguy hiểm không?
Vì là một cơ quan nội tiết và ngoại tiết nên các tổn thương trong viêm tụy mạn khó khôi phục lại như lúc đầu và chức năng không còn được đảm bảo gây ảnh hưởng nghiêm trọng đến quá trình chuyển hóa chất trong cơ thể.
Người bệnh không thể sử dụng đường trong quá trình chuyển hóa tế bào, dẫn đến tăng đường huyết. Đồng thời, các chất dinh dưỡng từ thực phẩm cũng không thể được phân giải và hấp thụ, gây ra sụt cân và suy kiệt nhanh chóng.
Bên cạnh đó, viêm tụy mạn cũng có khả năng dẫn đến các biến chứng thực thể như hình thành các nang giả tụy có kích thước lớn và không tự thoái lui, rò dịch tụy gây báng bụng dịch tụy hoặc dễ hình thành huyết khối trong tĩnh mạch lách và tĩnh mạch chủ dưới, đồng thời cũng có nguy cơ cao bị xuất huyết giãn tĩnh mạch...
Đặc biệt, viêm tụy mạn tính kéo dài là một trong những yếu tố tăng nguy cơ mắc ung thư tụy. Dù ung thư tụy có thể được phát hiện sớm và điều trị tích cực, thời gian sống của người bệnh vẫn rất ngắn.
5. Cách điều trị khi bị viêm tụy mạn
Trong quá trình điều trị viêm tụy mạn, việc ngừng sử dụng rượu bia và thuốc lá từ sớm là rất quan trọng. Chỉ khi thực hiện điều này, người bệnh mới có khả năng giữ lại một phần nhu mô tụy còn lại.
Hơn nữa, người bệnh cần tuân theo một chế độ dinh dưỡng phù hợp bao gồm chia nhỏ khẩu phần ăn trong ngày để giảm thiểu áp lực sử dụng nhiều men tụy cùng lúc. Ngoài ra, người bệnh cũng cần hạn chế ăn thức ăn giàu chất béo và dầu mỡ.
Thay vào đó, người bệnh nên cung cấp và hấp thụ các vitamin tan trong dầu (đặc biệt là vitamin D), kiểm tra sức khỏe xương và xem xét bổ sung men tụy thông qua viên men không vỏ bọc để hỗ trợ tiêu hóa thức ăn.
Ngoài ra, bác sĩ cũng quan tâm đến quá trình điều trị giảm đau để giúp người bệnh có thể tiêu thụ thức ăn tốt hơn mà không phải hạn chế ăn uống chỉ vì đau đớn. Các loại thuốc giảm đau có thể sử dụng dụng bao gồm acetaminophen, aspirin, các dẫn xuất á phiện cũng như các thuốc chống trầm cảm và giảm đau thần kinh. Tuy nhiên, khi sử dụng lâu dài, bác sĩ cần xem xét nguy cơ bệnh nhân bị nghiện thuốc giảm đau.
Mặt khác, bác sĩ cần xem xét là việc sử dụng octreotide trong thời gian dài. Chất này làm giảm đau bằng cách ức chế tiết men tụy và giảm lượng hormone kích thích bài tiết dạ dày - ruột trong máu.
Người mắc đái tháo đường do tổn thương tụy thường được điều trị tương tự như tiểu đường tuýp 1, nhưng sử dụng insulin với lượng ít hơn. Nguyên nhân là do những đối tượng này có khả năng bị hạ đường huyết cao hơn. Tuy nhiên, quá trình phòng ngừa các biến chứng cấp và mãn tính của bệnh đái tháo đường cũng giống như trong trường hợp bệnh đái tháo đường thông thường.
Cuối cùng, bác sĩ cần xem xét can thiệp ngoại khoa kịp thời trong các trường hợp viêm tụy do tắc nghẽn, nhằm bảo tồn nhu mô tụy còn sót lại.
Các kỹ thuật qua nội soi có thể được áp dụng để giảm tắc nghẽn ống tụy, bao gồm lấy sỏi từ ống tụy, đặt stent trong ống tụy, hoặc thực hiện cắt cơ vòng ống tụy để đồng thời đặt stent và loại bỏ sỏi. Nếu các biện pháp này không thành công, bác sĩ có thể cân nhắc chuyển sang phẫu thuật.
Nhìn chung, viêm tụy mạn là bệnh lý mạn tính nghiêm trọng liên quan đến đường tiêu hóa, gây ảnh hưởng nghiêm trọng đến sức khỏe của người bệnh. Cho đến nay, chức năng của tuyến tụy vẫn chưa thể hoàn toàn được khôi phục bằng nhân tạo. Tuy nhiên, việc có kiến thức để phòng ngừa, sớm phát hiện và điều trị tích cực từ giai đoạn ban đầu có thể giảm thiểu một phần những hậu quả nghiêm trọng mà bệnh gây ra.
Để đặt lịch khám tại viện, Quý khách vui lòng bấm số HOTLINE hoặc đặt lịch trực tiếp TẠI ĐÂY. Tải và đặt lịch khám tự động trên ứng dụng MyVinmec để quản lý, theo dõi lịch và đặt hẹn mọi lúc mọi nơi ngay trên ứng dụng.
