Triệu chứng lâm sàng và cận lâm sàng của bệnh thủng ổ loét dạ dày tá tràng

Bài viết được tư vấn chuyên môn bởi Thạc sĩ, Bác sĩ Vũ Huy Bình - Khoa Khám bệnh & Nội khoa - Bệnh viện Đa khoa Quốc tế Vinmec Hải Phòng.

Loét dạ dày là tổn thương từ lớp niêm mạc, xuyên qua lớp cơ niêm đến lớp cơ. Thủng ổ loét là khi thương tổn loét ở lớp cơ tiếp tục xuyên thủng qua lớp thanh mạc.

Thủng loét dạ dày thường gặp chủ yếu ở 1 lỗ, rất hiếm khi có 2 hay nhiều lỗ thủng. Lỗ thủng hay gặp trên nền ổ loét xơ chai, có thể ở ổ loét non hoặc thủng khối u dạ dày. Đa số lỗ thủng thường ở mặt trước hành tá tràng hoặc bờ cong nhỏ dạ dày, lỗ thủng ở mặt sau gặp ít hơn.

Nhưng nếu thủng ở mặt sau hành tá tràng lỗ thủng thường được tụy và các tạng lân cận bít lại. Ở tá tràng, lỗ thủng thường nhỏ hơn 1cm. Ở dạ dày, lỗ thủng thường to hơn, từ 2-2,5cm.

• Loét dạ dày tá tràng mãn tính: Đây là nguyên nhân thường gặp nhất trong các nguyên nhân gây thủng dạ dày tá tràng
• Ung thư dạ dày: ít gặp hơn, có tỷ lệ tử vong sau mổ khá cao, thủng dạ dày là biểu hiện muộn của ung thư dạ dày
• Thủng do loét miệng nối sau cắt dạ dày hoặc nối vị tràng, đây là biến chứng hiếm gặp.

3.1 Triệu chứng cơ năng

• Đau bụng đột ngột và dữ dội: Bệnh nhân cảm thấy đau đột ngột dữ dội như dao đâm ở vùng thượng vị, đau có thể xảy ra khi bệnh nhân đang làm việc hay nằm nghỉ, đau khiến bệnh nhân không dám thở mạnh. Cơn đau sau đó lan khắp ổ bụng, đau liên tục, không lúc nào bệnh nhân cảm thấy dễ chịu, đau lan lên vai, ngực, ra sau lưng.
• Nôn: Không phải triệu chứng đặc hiệu, thông thường ở giai đoạn sớm bệnh nhân không có triệu chứng nôn, chỉ khi có kèm chảy máu hoặc ở giai đoạn muộn nôn khi có liệt ruột.
• Bí trung, đại tiện: Triệu chứng này gặp trong phần lớn trường hợp, tuy nhiên khi phát hiện thì đã muộn, ít có giá trị.

3.2 Triệu chứng thực thể

• Bụng không tham gia nhịp thở, các múi cơ thăng nổi rõ
• Sờ thấy các cơ thành bụng trước co cứng toàn bộ, có cảm giác như sờ vào tấm gỗ. Trong thủng dạ dày, tá tràng, gồng cứng ở mức độ cao nhất so với tất cả những cấp cứu khác của ổ bụng.
• Ấn đau khắp ổ bụng, nhất là vùng thượng vị, dấu hiệu Blumberg (+)
• Vùng trước gan gõ vang do hơi trong dạ dày lan vào giữa gan và thành bụng trước. Gõ đục vùng thấp do dịch chảy ra đọng lại.
• Nghe giai đoạn đầu thấy nhu động ruột giảm, sau khi có liệt ruột nhu động ruột mất
• Thăm trực tràng túi cùng Douglas căng phồng, ấn đau.

3.3 Triệu chứng toàn thân

• Lúc mới thủng, bệnh nhân thường không có biểu hiện sốc, chỉ có khoảng 30% bệnh nhân bị sốc trong giờ đầu sau khi thủng, biểu hiện bằng sự hốt hoảng, tái mặt, vã mồ hôi, tay chân lạnh, mạch nhanh, huyết áp bình thường hoặc tụt. Tình trạng sốc chỉ thoáng qua, sau đó bệnh nhân trở lại bình thường.
• Lúc đầu người bệnh không sốt, giai đoạn muộn có sốt do nhiễm trùng. Bệnh nhân nếu cấp cứu muộn có biểu hiện nhiễm độc rõ: Sốt cao 38-39 độ, mạch nhanh, môi khô, lưỡi bẩn, hơi thở hôi.

• X quang: Chụp ổ bụng không chuẩn bị tư thế đứng thấy liềm hơi dưới vòm hoành một hoặc hai bên. Nếu không rõ có thể chụp sau khi bơm hơi vào dạ dày (phải loại trừ tắc ruột)
• Siêu âm: Ổ bụng có dịch vùng thấp
• Xét nghiệm máu: Bạch cầu tăng, công thức chuyển trái, có thể có biểu hiện mất máu cấp
• Trường hợp xét nghiệm cận lâm sàng không rõ, có thể tiến hành chọc dò ổ bụng để chẩn đoán: ổ bụng có dịch máu không đông.