Mũi là một trong năm giác quan của con người có chức năng cảm nhận mùi. Về cấu tạo giải phẫu, vùng ngửi của mũi nằm ở nóc của mỗi ổ mũi, ngay sau khoảng cách giữa hai mắt. Bình thường, mũi người có chừng 100 triệu tế bào thần kinh để ngửi và khoảng 1.000 gen khác nhau nằm trong các tế bào cảm thụ khứu giác này. Mỗi thụ thể thần kinh chỉ phân tích, tiếp nhận một số mùi nhất định. Tín hiệu điện từ thụ thể khứu giác sẽ được chuyển về não bộ để xác định được mùi hương của sự vật.

Mất khứu giác là tình trạng xảy ra khi bạn mất cảm giác ngửi mùi. Tình trạng này thường gây ra bởi tình trạng ở mũi hoặc chấn thương não (mất khứu giác sau tai nạn), nhưng một số người khi sinh đã không có khứu giác (mất khứu giác bẩm sinh).

Bất kỳ vấn đề nào trong hệ thống khứu giác này - tắc nghẽn hoặc tắc nghẽn trong mũi, viêm niêm mạc, bệnh thần kinh khứu giác hoặc chức năng não bị thay đổi  đều ảnh hưởng đến khả năng ngửi và có thể dẫn đến mất khứu giác.

Việc tự phục hồi liên quan đến thời gian vì vậy nếu có các vấn đề về rối loạn khứu giác cần đến gặp bác sĩ để tìm ra nguyên nhân và điều trị phù hợp.

Mất mùi có thể là một phần (hyposemia) hoặc hoàn toàn (anosmia), và có thể là tạm thời hoặc vĩnh viễn, tùy thuộc vào nguyên nhân. Mặc dù mất mùi hiếm khi là triệu chứng của một tình trạng nghiêm trọng, thậm chí mất mùi một phần có thể khiến bạn mất hứng thú với việc ăn uống, điều này có thể dẫn đến giảm cân, suy dinh dưỡng hoặc thậm chí trầm cảm. Mất khứu giác cũng ảnh hưởng đến khả năng thưởng thức. Nếu không có khứu giác, vị giác của chúng ta chỉ có thể phát hiện ra một vài hương vị và điều này có thể ảnh hưởng đến chất lượng cuộc sống.

Các tình trạng gây kích ứng tạm thời hoặc tắc nghẽn niêm mạc niêm mạc bên trong mũi của bạn là nguyên nhân phổ biến nhất của việc mất mùi. Chúng có thể bao gồm:

• Viêm xoang cấp tính (nhiễm trùng xoang)

• Cảm lạnh thông thường

• Hay sốt

• Cúm (cúm)

• Viêm mũi không dị ứng ( nghẹt mũi mãn tính hoặc hắt hơi không liên quan đến dị ứng)

Cản trở đường mũi: Các điều kiện hoặc vật cản cản luồng khí đi qua mũi của bạn có thể bao gồm:

• Biến dạng xương bên trong mũi của bạn

• Polyp mũi

• Khối u

Tổn thương não hoặc dây thần kinh của bạn

Ít phổ biến hơn, các dây thần kinh dẫn đến trung tâm khứu giác của não hoặc đến chính bộ não có thể bị tổn thương hoặc xấu đi do:

• lão hóa

• Bệnh Alzheimer

• Chứng phình động mạch não (phình động mạch trong não của bạn)

• Phẫu thuật não

• U não

• Phơi nhiễm hóa chất đối với một số loại thuốc trừ sâu hoặc dung môi

• Bệnh tiểu đường

• bệnh Huntington

• Hội chứng Kallmann (một tình trạng di truyền hiếm gặp)

• Hội chứng Klinefelter (một tình trạng hiếm gặp ở nam giới có thêm nhiễm sắc thể X trong hầu hết các tế bào của họ)

• Rối loạn tâm thần của Korsakoff (một rối loạn não do thiếu thiamin)

• Suy dinh dưỡng

• Thuốc (ví dụ, một số loại thuốc huyết áp cao)

• Đa xơ cứng

• Nhiều hệ thống teo (MSA) (một rối loạn tiến triển của hệ thống thần kinh)

• Niemann-Pick (Bệnh Pick, một dạng mất trí nhớ)

• Bệnh xương của Paget (một bệnh ảnh hưởng đến xương của bạn, đôi khi là ở mặt)

• bệnh Parkinson

• Xạ trị

• Nâng mũi

• Tâm thần phân liệt

• Hội chứng Sjogren (một bệnh viêm thường gây khô miệng và mắt)

• Chấn thương sọ não

• Thiếu kẽm

• Thuốc xịt mũi có chứa kẽm (lấy ra khỏi thị trường vào năm 2009)

Các nguyên nhân khác có thể bao gồm:

• Vài loại thuốc bao gồm kháng sinh như metronidazole;

• Sử dụng ma túy như cocain hoặc amphetamine;

• Lạm dụng rượu lâu dài;

• Suy giáp;

• Hội chứng Cushing (nồng độ hormone cortisol trong máu cao);

• Bệnh gan hoặc thận;

• Thiếu vitamin B12;

• Bệnh u hạt với viêm đa mạch – một rối loạn không thường gặp ở các mạch máu;

• Sarcoidosis – một bệnh hiếm gặp làm cho các tế bào cơ thể kết cụm;

• Mất khứu giác bẩm sinh.

Dấu hiệu và triệu chứng rõ ràng của mất khứu giác là không ngửi thấy mùi. Một số người bị tình trạng này nhận thấy sự thay đổi ở khứu giác, ví dụ như không thể ngửi thấy những mùi quen thuộc như lúc trước.

Khi nào bạn cần gặp bác sĩ?

Mất khứu giác do cảm lạnh, dị ứng hoặc nhiễm trùng xoang thường tự khỏi sau vài ngày. Nếu điều này không xảy ra, hãy đi khám bác sĩ để họ có thể loại trừ các tình huống nghiêm trọng hơn.

Mất khứu giác đôi khi có thể được điều trị, tùy thuộc vào nguyên nhân. Bác sĩ có thể chỉ định thuốc kháng sinh để điều trị nhiễm trùng do vi khuẩn hoặc loại bỏ các tắc nghẽn trong đường mũi.

Trong các trường hợp khác, mất khứu giác có thể là vĩnh viễn. Đặc biệt sau 60 tuổi, bạn có nhiều nguy cơ mất khứu giác.

Nếu bạn có bất kỳ dấu hiệu hoặc triệu chứng nêu trên hoặc có bất kỳ câu hỏi nào, xin vui lòng tham khảo ý kiến bác sĩ.

Mất khứu giác là tình trạng rất thường gặp, ảnh hưởng ở nữ giới nhiều hơn nam giới. Bệnh có thể ảnh hưởng mọi người trong mọi lứa tuổi. Bạn có thể kiểm soát bệnh này bằng cách giảm thiểu các yếu tố nguy cơ. 

• Cách tốt nhất để bảo vệ khứu giác là phòng và điều trị các nguyên nhân gây rối loạn khứu giác nói trên, như chữa các bệnh: Cảm, cúm, viêm đường hô hấp trên, viêm xoang... một cách triệt để. 

• Trong sinh hoạt mọi người nên đeo khẩu trang bảo vệ tránh khói, bụi, không khí lạnh… mỗi khi ra đường. Nên có thói quen rửa mũi bằng nước muối sinh lý từ 2-3 lần hàng ngày hoặc mỗi khi đi ra ngoài về nhà để làm sạch niêm mạc mũi. 

• Luyện tập khứu giác như ngửi mùi các loại hoa, thức ăn cho quen... để kịp thời phát hiện những thay đổi bất thường của khứu giác và điều trị khi bệnh mới phát triển... 

• Không hút thuốc lá

Chẩn đoán dựa vào các triệu chứng hiện tại, khám mũi và toàn thân đồng thời hỏi về tiền sử bệnh lý

Bác sĩ có thể đặt các câu hỏi như bệnh bắt đầu khi nào, tất cả hay chỉ một số loại mùi bị ảnh hưởng và bạn có thể nếm thức ăn được hay không.

Có thể sử dụng một số phương pháp đánh giá khứu giác giúp đánh giá mức độ, nguyên nhân.

Tùy thuộc vào từng trường hợp cụ thể , bác sĩ thực hiện một hoặc nhiều xét nghiệm sau đây:

• Chụp cắt lớp vi tính (CT), sử dụng các tia X để tạo ra một hình ảnh chi tiết về bộ não;

• Chụp cộng hưởng từ (MRI), sử dụng sóng vô tuyến điện và từ trường để xem cấu trúc não;

• X-quang hộp sọ;

• Nội soi mũi để quan sát bên trong mũi.

Nguyên tắc điều trị là điều trị các nguyên nhân gây rối loạn khứu giác. Trường hợp bệnh nhân bị mất khứu giác vận chuyển do viêm mũi dị ứng, viêm mũi và viêm xoang nhiễm khuẩn, polyp, u tân sinh và các bất thường cấu trúc của khoang mũi có thể tiến hành điều trị chuyên khoa các bệnh này. 

Mất khứu giác có hồi phục được không?

Mất khứu giác có thể chữa khỏi hoàn toàn nếu tìm được nguyên nhân và điều trị sớm. Mất mùi do cảm lạnh, dị ứng hoặc nhiễm trùng xoang thường sẽ tự hết sau vài ngày. Nếu tình trạng này kéo dài có thể đến gặp bác sĩ để tìm các nguyên nhân nghiêm trọng hơn.

Những người bị mất khứu giác bẩm sinh không có khả năng ngửi được mùi suốt đời và không có khái niệm gì về mùi. Hiện nay, không có phương pháp chữa trị hay điều trị chứng mất khứu giác bẩm sinh.

Điều trị mất khứu giác tùy thuộc vào nguyên nhân, các phương pháp điều trị có thể bao gồm:

• Kháng sinh. Thuốc kháng sinh để điều trị nhiễm trùng do vi khuẩn hoặc loại bỏ các vật cản đang chặn đường mũi

• Phẫu thuật polyp mũi, lệch vách mũi và viêm xoang tăng sản mạn tính thường mang lại kết quả tốt là tái phục hồi khứu giác.

• Các thuốc kháng histamin, liệu pháp glucocorticoid tại chỗ hoặc toàn thân.

• Dùng kẽm và vitamin (nhất là vitamin A) được nhiều thầy thuốc tán thành và có kết quả tốt. Vì thiếu hụt kẽm nặng có thể gây ra mất và sai lệch khứu giác và thiếu vitamin A có thể gây ra mất khứu giác. 

• Những bệnh nhân mất khứu giác cảm giác thần kinh thường không có cách điều trị hiệu quả. Cắt nguồn gây hại như khói thuốc lá và các hóa chất độc khác trong không khí có thể hồi phục khứu giác cho bệnh nhân bị mất khứu giác loại này.

Xem thêm:

• Viêm mũi dị ứng khác gì viêm mũi thông thường? Cách điều trị hiệu quả
• Dấu hiệu điển hình của viêm xoang
• Bà bầu bị viêm mũi dị ứng có sao không?