Viêm tụy cấp là bệnh lý nguy hiểm, có thể dẫn đến nhiều biến chứng nghiêm trọng nếu không chẩn đoán và điều trị kịp thời. Để dự đoán mức độ nghiêm trọng của bệnh, bác sĩ không chỉ dựa vào kết quả đánh giá lâm sàng liên tục mà còn sử dụng thang điểm Balthazar. Thang điểm này được tính toán dựa trên hình ảnh chụp cắt lớp vi tính và kết hợp với nhiều yếu tố nghiên cứu khác.
Bài viết này được viết dưới sự hướng dẫn chuyên môn của các bác sĩ thuộc khoa Tiêu hoá - Gan Mật - Bệnh viện Đa khoa Quốc tế Vinmec.
1. Thang điểm balthazar là gì?
Tuyến tụy sẽ tiết ra các loại enzyme vào ruột non để thực hiện quá trình tiêu hóa thức ăn. Các men này sẽ được vận chuyển đến tá tràng để kích hoạt chức năng. Nhưng trong một số trường hợp, các tế bào nang tuyến trở nên quá nhạy cảm, khiến các men hoạt động trước thời điểm dự kiến, ngay trong ống tụy. Khi đó, các men sẽ gây tổn thương các mô xung quanh, dẫn đến viêm tụy cấp tính.
Viêm tụy cấp thường được đánh giá mức độ nghiêm trọng bằng thang điểm Balthazar, một thang điểm được sử dụng rộng rãi. Bên cạnh đó, việc đánh giá các biến chứng của bệnh này cũng dựa vào hình ảnh chụp cắt lớp vi tính ổ bụng có cản quang. Thêm vào đó, chính kỹ thuật chụp CT bụng này cũng đóng góp vào việc xác định mức độ nghiêm trọng của bệnh.
Thang điểm Balthazar, với các dấu hiệu hoại tử tụy trên hình ảnh CT, được xem là một công cụ đánh giá vô cùng quan trọng để xác định mức độ nghiêm trọng của viêm tụy cấp. Cụ thể, một thang điểm từ 0 đến 3 điểm cho thấy tỷ lệ tử vong ở mức 3%, trong khi đó, thang điểm từ 7 đến 10 lại kéo theo một tỷ lệ tử vong đáng lo ngại lên đến 17%.
Để xác định mức độ nghiêm trọng của viêm tụy cấp, các trường hợp bệnh nhân đã được chụp cắt lớp vi tính ổ bụng và phân loại theo thang điểm Balthazar. Kết quả cho thấy:
- 0 điểm: Tuyến tụy trong trạng thái bình thường.
- 1 điểm: Tuyến tụy có dấu hiệu phì đại, có thể là khu trú hoặc lan tỏa.
- 2 điểm: Xuất hiện bất thường tại chỗ trên tuyến tụy, kèm theo các thay đổi viêm trong nhu mô mỡ quanh tụy.
- 3 điểm: Tích tụ dịch xung quanh tuyến tụy đơn lẻ.
- 4 điểm: Xuất hiện từ hai ổ tụ dịch trở lên và/hoặc có khí trong vùng sau phúc mạc, liền kề với tuyến tụy.
Trong thang điểm Balthazar, kết quả chụp cắt lớp vi tính ổ bụng của những bệnh nhân viêm tụy cấp kèm hoại tử tụy được đánh giá như sau:
- 0 điểm: Không xuất hiện hoại tử tụy.
- 2 điểm: Hoại tử tụy chiếm dưới 30%.
- 4 điểm: Hoại tử tụy trong khoảng từ 30% đến 50%.
- 6 điểm: Hoại tử tụy vượt quá 50%.
Qua việc tổng hợp hai thang điểm đánh giá mức độ viêm tụy cấp và hoại tử tụy trên hình ảnh chụp cắt lớp vi tính ổ bụng, thang điểm Balthazar cung cấp một thước đo chính xác để xác định mức độ nghiêm trọng của bệnh này:
- Từ 0 đến 3 điểm: Mức độ nhẹ, không có biến chứng nghiêm trọng.
- Từ 4 đến 6 điểm: Mức độ trung bình, biến chứng chưa rõ ràng.
- Trên 6 điểm: Mức độ nặng, nguy cơ tử vong cao.
2. Những hạn chế của thang điểm balthazar trong viêm tụy cấp
Thang điểm Balthazar dựa trên các dấu hiệu chụp cắt lớp vi tính ổ bụng có thể bỏ sót các biến chứng ngoài tụy. Mặc dù, những biến chứng này cũng đóng vai trò quan trọng trong tiên lượng viêm tụy cấp, bao gồm tràn dịch màng phổi, cổ trướng, biến chứng mạch máu như huyết khối tĩnh mạch, xuất huyết động mạch, tổn thương đường tiêu hóa…
Các nghiên cứu đã chỉ ra rằng tình trạng tràn dịch màng phổi được phát hiện trên hình ảnh CT có thể là một dấu hiệu dự báo mức độ nghiêm trọng của viêm tụy cấp. Theo Heller và cộng sự, tỷ lệ bệnh nhân viêm tụy cấp nặng có tràn dịch màng phổi là rất cao, lên đến 84,2%, trong khi con số này chỉ ở mức 8,6% đối với những người bị viêm tụy cấp nhẹ.
Thời gian nhập viện cũng có sự liên quan với lượng dịch tràn ra màng phổi. Thay vì phải thực hiện chụp CT theo thang điểm Balthazar - một phương pháp không phải lúc nào cũng được áp dụng ngay từ đầu - thì các xét nghiệm máu cơ bản và chụp X-quang đã cho thấy khả năng đánh giá mức độ nghiêm trọng của bệnh viêm tụy cấp một cách đáng tin cậy.
Việc chấm điểm viêm tụy trên hình ảnh CT theo thang điểm Balthazar bị hạn chế rất nhiều do sự khác biệt về đặc điểm mô mỡ dưới da và nội tạng, cụ thể là vùng quanh tụy giữa các chủng tộc khác nhau. Đây là một trở ngại đáng kể cần phải vượt qua.
Thang điểm Balthazar, được sử dụng để đánh giá mức độ nghiêm trọng của viêm tụy cấp dựa trên hình ảnh CT, tuy nhiên lại có những hạn chế nhất định. Cụ thể, độ chính xác cao nhất của thang điểm này chỉ đạt được sau khoảng 6 đến 10 ngày kể từ khi bệnh khởi phát.
Ngoài ra, trong vòng 48 giờ đầu, các dấu hiệu hoại tử tuyến tụy thường không thể quan sát được rõ ràng trên hình ảnh CT. Do đó, việc áp dụng thang điểm Balthazar để đánh giá mức độ nghiêm trọng của bệnh trong giai đoạn sớm có thể không phù hợp.
Cần cân nhắc kỹ lưỡng giữa lợi ích và nguy cơ của các biến chứng do thuốc cản quang gây ra trước khi quyết định sử dụng thang điểm Balthazar trong viêm tụy cấp. Thang điểm này chỉ thích hợp áp dụng trong những trường hợp đặc biệt, chẳng hạn khi nghi ngờ bệnh nhân bị viêm tụy nặng hoặc cần can thiệp ngoại khoa ngay từ đầu.
Mặc dù các nhà khoa học đã nghiên cứu sâu rộng về cơ chế gây ra viêm tụy cấp, tỷ lệ người bệnh tử vong vì căn bệnh này vẫn chưa cải thiện đáng kể. Điều này cho thấy tầm quan trọng hàng đầu của việc phát hiện bệnh sớm và đánh giá chính xác mức độ nghiêm trọng của bệnh.
Để thực hiện điều này, nhiều hệ thống điểm số khác nhau đã được đưa ra, trong đó thang điểm Balthazar là một ví dụ điển hình. Mặc dù còn một số hạn chế trong việc thực hiện và đánh giá kết quả CT trong những giờ đầu tiên của bệnh, nhưng xét nghiệm này gần như là không thể thiếu để phát hiện những tổn thương hoại tử ở tuyến tụy và từ đó đưa ra quyết định phẫu thuật kịp thời nhằm giảm thiểu các biến chứng nguy hiểm cho bệnh nhân.
Để đặt lịch khám tại viện, Quý khách vui lòng bấm số HOTLINE hoặc đặt lịch trực tiếp TẠI ĐÂY. Tải và đặt lịch khám tự động trên ứng dụng MyVinmec để quản lý, theo dõi lịch và đặt hẹn mọi lúc mọi nơi ngay trên ứng dụng.
