Điều trị viêm tụy cấp tăng triglyceride là một quá trình phức tạp, đòi hỏi sự can thiệp y tế chuyên nghiệp để kiểm soát và giảm thiểu biến chứng nguy hiểm. Việc theo dõi và quản lý tình trạng này đóng vai trò quan trọng trong việc bảo vệ sức khỏe và ngăn ngừa các vấn đề nghiêm trọng liên quan đến tuyến tụy.
Bài viết này được viết dưới sự hướng dẫn chuyên môn của các bác sĩ thuộc khoa Tiêu hoá - Gan Mật - Bệnh viện Đa khoa Quốc tế Vinmec.
1. Triglyceride là gì?
Triglyceride là một dạng chất béo trung tính, đóng vai trò dự trữ năng lượng cho cơ thể. Khi cần thiết, cơ thể sẽ sử dụng nguồn năng lượng này để hoạt động. Triglyceride được tạo thành từ 3 loại axit béo: chất béo không bão hòa, chất béo bão hòa hoặc cả hai kết hợp với đường đơn Glucose.
Có hai nguồn cung cấp triglyceride chính cho cơ thể:
- Ngoại sinh: Hấp thu từ thực phẩm chúng ta ăn hàng ngày.
- Nội sinh: Do các tế bào gan tổng hợp và dự trữ.
Cholesterol và Triglyceride là hai loại chất béo khác nhau về cả cấu tạo và chức năng trong cơ thể. Cholesterol đóng vai trò quan trọng trong việc cấu tạo màng tế bào, sản xuất một số loại hormone và hỗ trợ hoạt động của tế bào thần kinh.
Nồng độ Triglyceride cao đơn độc hay kết hợp với Cholesterol cao đều tiềm ẩn nguy cơ dẫn đến các vấn đề tim mạch, đột quỵ và đặc biệt là viêm tụy cấp. Do đó, theo khuyến cáo của các chuyên gia dinh dưỡng và bác sĩ, bệnh nhân nên điều chỉnh chế độ ăn uống và duy trì lối sống lành mạnh để mức Triglyceride trong huyết thanh ở mức bình thường.
2. Vì sao Triglyceride tăng cao gây viêm tuỵ cấp?
Viêm tụy cấp do tăng Triglyceride xảy ra khi nồng độ Triglyceride trong máu tăng đột biến, thường vượt quá 20 mmol/l trong huyết thanh. Tuy nhiên, chỉ số Triglyceride có thể tăng nhanh sau bữa ăn nhiều chất béo nên chỉ khoảng 10% bệnh nhân được chẩn đoán dựa trên mức Triglyceride huyết thanh trên 20 mmol/l, nồng độ này cũng thường giảm nhanh sau khoảng 3 ngày điều trị viêm tụy cấp tăng Triglyceride.
Mặc dù vậy, Triglyceride ở mức nhẹ và trung bình đóng vai trò chính trong giai đoạn đầu của quá trình viêm tại tụy. Do đó, xét nghiệm nồng độ Triglyceride rất hữu ích trong việc phát hiện và chẩn đoán sớm viêm tụy cấp do tăng Triglyceride. Nhờ chẩn đoán sớm, việc điều trị kịp thời có thể được thực hiện.
Hiện nay, mặc dù cơ chế chính xác vẫn chưa được xác định rõ ràng, các nhà khoa học tin rằng nồng độ Triglyceride cao có thể dẫn đến viêm tụy cấp theo hai hướng chính:
Do nồng độ Chylomicrons trong huyết thanh gia tăng bất thường: Sau bữa ăn từ 1-2 tiếng, chylomicron trong máu được hình thành, nồng độ đạt đỉnh sau 4-5 tiếng và biến mất hoàn toàn sau 8 tiếng.
Tuy nhiên, trong một số trường hợp, do rối loạn men lipoprotein lipase hoặc cấu trúc lipoprotein, nồng độ Chylomicrons trong máu có thể tăng cao bất thường. Khi nồng độ triglyceride vượt quá 1000mg/dL (11,3 mmol/L), Chylomicrons sẽ xuất hiện thường xuyên hơn trong các mao mạch máu cung cấp cho tuyến tụy. Kích thước lớn của Chylomicrons có thể gây tắc nghẽn mao mạch, dẫn đến thiếu máu, toan hóa máu và hoại tử mô tụy.
Hơn nữa, trong môi trường toan, axit béo tự do sẽ hoạt hoá Trypsinogen dẫn đến tự tiêu hóa các mô tụy, dẫn đến viêm tụy cấp.
Do Triglyceride bị phân hủy thành axit béo tự do: Triglyceride, khi nồng độ Chylomicron tăng cao, sẽ tiếp xúc nhiều hơn với men lipase của tụy, dẫn đến sản sinh lượng lớn axit béo tự do. Lượng axit béo tự do này có thể gây tổn thương nhiễm độc tế bào tuyến tụy, đồng thời kích thích sản sinh gốc tự do và các chất trung gian gây viêm. Hệ quả là dẫn đến tình trạng viêm tụy cấp với các biểu hiện đặc trưng.
3. Triệu chứng của viêm tụy cấp tăng Triglyceride
Viêm tụy cấp do tăng triglyceride có những triệu chứng tương tự như viêm tụy cấp thông thường, bao gồm:
- Đau bụng đột ngột và dữ dội: Cơn đau thường xuất hiện ở vùng thượng vị, sau đó lan ra sau lưng. Cơn đau có thể kéo dài nhiều giờ.
- Buồn nôn và nôn.
- Liệt ruột cơ năng: Tình trạng này khiến cho bệnh nhân bị bí trung đại tiện.
- Đau và căng tức bụng: Bệnh nhân có thể cảm thấy đau và căng tức ở vùng thượng vị hoặc khắp bụng.
- Chướng bụng.
- Sờ vào sườn trái thấy đau.
- Xuất huyết dưới da: Thường gặp quanh rốn, hông hoặc lưng.
- Máu đục như sữa hoặc vàng.
- U vàng: Có thể xuất hiện các u vàng trên da ở mông, tay, chân và lưng.
- Khi khám, bác sĩ có thể phát hiện gan và lách của bệnh nhân to ra.
- Khi nồng độ triglyceride trong máu vượt quá 4000 mg/dl (22,6 mmol/l), bệnh nhân có thể bị rối loạn thị lực do tình trạng nhiễm lipid ở võng mạc.
So với các nguyên nhân khác gây viêm tụy cấp, bệnh nhân viêm tụy cấp do tăng Triglyceride thường có triệu chứng nặng hơn, dễ dẫn đến suy tạng và tỷ lệ tử vong cao, lên đến 20-30% trong trường hợp suy cơ quan kéo dài.
4. Phương tiện phát hiện bệnh
Viêm tụy cấp do tăng Triglyceride máu có thể được xác định bằng cách kết hợp các xét nghiệm và hình ảnh học chuyên sâu.
4.1 Sinh hóa máu
- Lipid máu: Triglyceride tăng ≥ 500 mg/dl (5,7 mmol/l), nồng độ Cholesterol cao hoặc bình thường, nồng độ LDL-C (cholesterol xấu) tăng và nồng độ HDL-C (cholesterol tốt) giảm.
- Amylase: Mức độ Amylase trong máu có thể bình thường hoặc tăng cao, thậm chí hơn 3 lần so với mức bình thường (tăng sau khi xuất hiện triệu chứng đau 1-2 giờ, đạt đỉnh sau 24 giờ và trở về bình thường sau 2-3 ngày). Nồng độ Amylase kết hợp cùng khám lâm sàng giúp gợi ý chẩn đoán viêm tụy cấp.
- Lipase: Mặc dù ít bị ảnh hưởng khi bị viêm tuỵ cấp, nồng độ Lipase trong máu cao lại mang lại giá trị chẩn đoán viêm tụy cấp chính xác hơn so với Amylase. Không chỉ vậy, Lipase còn lưu lại trong máu lâu hơn Amylase, do đó, xét nghiệm Lipase được đánh giá cao hơn trong việc xác định viêm tụy cấp.
- Canxi: Trong trường hợp viêm tụy cấp nặng, sự gia tăng canxi trong máu có thể liên quan đến việc giảm nồng độ Albumin trong máu.
- Bilirubin: Tắc nghẽn hoặc viêm phù nề đầu tụy có thể dẫn đến tình trạng bilirubin trong máu tăng cao.
- LDH: Nồng độ LDH huyết thanh cao hơn 350 UI là dấu hiệu cảnh báo tiên lượng bệnh lý nghiêm trọng.
4.2 Huyết học
- Có sự gia tăng đồng thời cả tổng số lượng bạch cầu và số lượng bạch cầu đa nhân trung tính trong cơ thể.
- Hematocrit tăng do máu cô đặc. Ở giai đoạn nặng, có thể xảy ra hiện tượng đông máu rải rác trong lòng mạch.
4.3 Chẩn đoán hình ảnh
Siêu âm bụng có thể phát hiện nhiều bệnh lý ở các cơ quan trong ổ bụng, bao gồm:
- Tụy: Phù nề, hoại tử mô tụy, áp xe tụy, nang giả tụy.
- Đường mật: Sỏi mật, giun chui ống mật, giun chui ống tụy.
Chụp CT đóng vai trò quan trọng trong việc chẩn đoán và tiên lượng bệnh viêm tụy cấp. Kỹ thuật này cung cấp hình ảnh chi tiết về mức độ tổn thương ở tụy và các khu vực xung quanh trong ổ bụng.
5. Điều trị viêm tụy cấp tăng Triglyceride
Nguyên tắc điều trị viêm tụy cấp tăng Triglyceride bao gồm việc xử lý viêm tụy cấp và hạ Triglyceride huyết thanh, nhằm ngăn ngừa hoại tử tụy và suy đa tạng. Các phương pháp điều trị viêm tụy cấp tăng Triglyceride bao gồm:
5.1 Thay huyết tương
Thay huyết tương là một phương pháp điều trị viêm tụy cấp tăng Triglyceride tiên tiến, sử dụng máy siêu lọc và màng lọc tách thông qua vòng tuần hoàn ngoài cơ thể để loại bỏ huyết tương chứa nồng độ Triglyceride cao ra khỏi cơ thể bệnh nhân viêm tụy cấp.
Mặc dù hiệu quả hạ Triglyceride nhanh chóng, thay huyết tương lại là biện pháp xâm lấn và tốn kém. Do vậy, phương pháp này chỉ được chỉ định cho bệnh nhân:
- Không đáp ứng với chế độ ăn kiêng ít mỡ,
- Điều trị bằng Insulin hoặc thuốc như axit béo omega-3, fibrate.
- Có nồng độ Triglyceride cao hơn 1000 mg/dl (11,3 mmol/L).
5.2 Sử dụng Insulin
Insulin được sử dụng để giảm Triglyceride trong máu, kể cả đối tượng không mắc bệnh tiểu đường. Liều lượng khuyến cáo là 0,1 - 0,3 UI/kg/giờ. Việc truyền Insulin sẽ được dừng lại khi nồng độ Triglyceride trong máu xuống dưới 500mg/dl.
5.3 Các phương pháp điều trị viêm tụy cấp tăng Triglyceride khác
Một số phương pháp điều trị viêm tụy cấp tăng Triglyceride bao gồm:
- Bồi phụ nước và điện giải.
- Nuôi dưỡng đường tĩnh mạch.
- Sử dụng kháng sinh: Điều trị nhiễm trùng nếu có.
- Cân bằng kiềm toan.
- Hồi sức tích cực: Hỗ trợ cho bệnh nhân gặp triệu chứng nặng, đặc biệt là những người có nguy cơ suy tạng.
Ngoài ra bệnh nhân có thể thử thay đổi lối sống:
- Cắt giảm 25-30% lượng Lipid so với nhu cầu cơ bản của cơ thể. Hạn chế tối đa axit béo bão hòa dưới 10%.
- Loại bỏ: Mỡ động vật, phủ tạng động vật, trứng, sữa nguyên chất, các loại pho mát, kem, đường, rượu bia.
- Tăng cường: Hoa quả tươi, rau xanh, ngũ cốc nguyên hạt.
Sau khi việc điều trị viêm tụy cấp tăng triglyceride máu đã ổn định, việc quan trọng tiếp theo là xác định nguyên nhân khiến triglyceride tăng cao và loại bỏ nguyên nhân đó. Đồng thời, cần sử dụng thuốc để hạ thấp nồng độ triglyceride trong máu nhằm ngăn ngừa viêm tụy cấp tái phát.
Ngoài ra, bệnh nhân có thể dùng các loại thuốc uống để giảm lipid máu như nhóm fibrate (ví dụ Gemfibrozil), nhóm Niacin, nhóm statin, Omega 3, hoặc Orlistat.
Viêm tụy cấp do tăng Triglyceride trong máu là một tình trạng bệnh lý tiềm ẩn nhiều nguy cơ, đòi hỏi sự phát hiện và điều trị y tế kịp thời để tránh biến chứng nguy hiểm, thậm chí đe dọa tính mạng. Khi nhận thấy các dấu hiệu cảnh báo của bệnh, bệnh nhân và người nhà cần chủ động liên hệ với bác sĩ hoặc đến ngay cơ sở y tế để được thăm khám và xử trí phù hợp.
Để đặt lịch khám tại viện, Quý khách vui lòng bấm số HOTLINE hoặc đặt lịch trực tiếp TẠI ĐÂY. Tải và đặt lịch khám tự động trên ứng dụng MyVinmec để quản lý, theo dõi lịch và đặt hẹn mọi lúc mọi nơi ngay trên ứng dụng.
