Cây sâm đất được biết đến là một loại thảo dược có tác dụng bồi bổ cơ thể, giảm đau, tiêu viêm, hỗ trợ chữa trị nhiều bệnh lý khác nhau như sỏi thận, bàng quang, chữa tiểu đường, cao huyết áp, làm liền sẹo, trị chứng khó tiêu , táo bón... Hiểu được những đặc tính và cách chế biến, sử dụng cây sâm đất hiệu quả sẽ đem lại những hiệu quả tích cực đối với sức khỏe.
1. Đặc điểm cây sâm đất
Cây sâm đất còn được gọi với các tên khác như sâm mồng tơi, sâm thổ Cao Ly, đông dương sâm, sâm thảo, giả nhân sâm... Nó có tên khoa học là Talinum fruticosum, thuộc họ rau sam, nhưng với công dụng và lợi ích mang lại cho sức khỏe mà cây này được dân gian đặt tên là sâm đất.
Đặc điểm
Về thân cây: Thường mọc đứng với phần thân nhẵn và phân thành nhiều nhánh.
Về lá cây: Mọc so le, có hình trái xoan thuôn hay hình trứng ngược, thót lại ở gốc thành cuống rất ngắn. Phiến lá dày, hơi mập và bóng cả hai mặt, mép lá có hình dạng như lượn sóng.
Về hoa: Đặc điểm đặc trưng là hoa thường nhỏ, màu hồng tím. Thường xếp thành chùm thưa ở ngọn và các nhánh, chiều dài khoảng 30cm. Thời điểm ra hoa vào tháng 6-7.
Về quả và hạt: Quả nhỏ, khi chín có màu đỏ nâu hay xám tro hay màu sẫm như quả của cây rau mùng tơi. Hạt rất nhỏ, dẹt, màu đen nhánh. Thời điểm ra quả vào khoảng tháng 9-10.
Khu vực phân bố
Sâm đất có nguồn gốc xuất xứ từ Trung Mỹ, sau đó du nhập vào Việt Nam khoảng những năm 1909, cây chủ yếu là mọc thành cây hoang, phát triển tự nhiên.
Ở nước ta, nó sinh trưởng và phát triển khắp các vùng miền trên cả nước. Cây thường phân bố nhiều ở các tỉnh trung du miền núi và người dân tại đây thường dùng loại cây này để làm thức ăn hàng ngày. Tại Trung Quốc, củ của cây sâm đất được bào chế để làm thuốc bổ. Ngoài ra, cảnh bởi cây dễ chăm sóc, đặc biệt là hoa rất đẹp nên cây sâm đất còn được dùng làm cây cảnh.
Bộ phận dùng
Tất cả các bộ phận của cây bao gồm lá thân và củ đều được sử dụng.
Cách thu hái
Với đặc tính ưa đất ẩm nhưng nhiều ánh nắng, rất dễ trồng nên có thể thu hoạch cây sâm đất quanh năm để nấu canh ăn hàng ngày hay phơi khô bảo quản dùng dần để làm thuốc bổ, điều trị ho. Ngoài ra, còn có thể trồng sâm đất trong các chậu kiểng vì cây cho hoa bé xinh, phớt hồng rất đẹp.
Thành phần hóa học
Trong cây sâm đất có chứa hoạt chất pectin, và một số hoạt chất khác.
Tính vị
Sâm đất có vị ngọt và tính bình. Tác động vào hai kinh là tâm và phế.
2. Công dụng, cách dùng của cây sâm đất
Ở nước ta, cây sâm đất được dùng chủ yếu để làm rau ăn hàng ngày. Tuy nhiên, nếu biết cách kết hợp sâm đất với các vị thuốc khác sẽ tạo nên những bài thuốc hay, có tác dụng trị bệnh và bồi bổ cơ thể rất tốt. Một số tác dụng chính của cây sâm đất bao gồm:
- Bồi bổ cơ thể, giảm mệt mỏi
- Điều trị ho, hen suyễn
- Điều trị tiểu đường
- Tác dụng nhuận tràng, điều trị táo bón, trĩ
- Tác dụng thanh nhiệt giải độc, mát gan
- Điều trị bệnh huyết áp cao
- Bổ gan, thận, cải thiện huyết áp tim mạch
- Mạnh gân xương, điều trị bệnh về xương khớp
- Trị chứng viêm khớp, có khả năng giảm viêm sưng và giảm đau hiệu quả.
- Trường hợp ăn uống khó tiêu, giúp giảm đau bụng, hỗ trợ hệ tiêu hóa.
- Điều trị bệnh sỏi thận, bàng quang hiệu quả.
Trong các bài thuốc được lưu truyền hiện nay, cây sâm đất thường được sử dụng để chữa các bệnh như:
- Cây sâm đất có tác dụng bồi bổ cơ thể: Trong trường hợp suy nhược, ra nhiều mồ hôi, tăng giảm huyết áp đột ngột thì có thể sử dụng sâm đất để hỗ trợ điều trị. Cách thực hiện: Dùng lá sâm đất tươi hoặc khô để đun lấy nước uống hàng ngày.
- Sâm đất giúp giảm đau, tiêu viêm: Khi gặp phải tình trạng đau khớp, sưng khớp... dùng lá hoặc phần rễ, củ cây sâm đất làm sạch và đun lấy nước uống hằng ngày. Giúp giảm viêm sưng và giảm đau trong những khớp xương.
- Theo lương y Vũ Quốc Trung, củ sâm đất có tác dụng lợi tiểu, làm long đờm nhuận tràng, giảm cơn ho và hen suyễn.
- Làm mát gan: Dùng củ sâm đất ngâm rượu uống hay dùng lá nấu canh ăn giúp thanh giải thử nhiệt cơ thể.
- Sâm đất giúp chữa một số bệnh về da: Đối với một số bệnh về da như ghẻ lở, hắc lào... đun nước lá và rễ sâm đất uống, sau đó dùng bã đắp vào phần da bị tổn thương. Để trị mụn nhọt và các vết đứt: Hạt quả sâm đất khi ngâm nước sẽ tạo keo như thạch có thể dùng để đắp với liều dùng 10-25 gram khô/ngày, dạng thuốc sắc.
- Trị sỏi thận, sỏi bàng quang: Khi gặp tình trạng sỏi thận, sỏi bàng quang hay viêm thận, dùng liều 10-25 gram khô/ngày, dạng thuốc sắc, có thể tán bột uống hoặc pha uống như trà với 10 gram trong 1 lít nước sôi, nếu pha rượu thì chỉ dùng liều 2-5 gram bột rễ trong 1 ngày.
- Trị các bệnh về đường ruột: Khi bị khó tiêu, sâm giúp làm giảm trừ khí trong hệ tiêu hóa từ đó giảm đau bụng, ngoài ra còn dùng làm bài thuốc trị giun sán. Sâm đất còn có công dụng giảm táo bón.
- Dùng cho phụ nữ sau sinh: Người dân Thái Lan thường sâm đất dùng cho phụ nữ hậu sản với mục đích kích thích tiết sữa và phục hồi chức năng của tử cung sau khi sinh.
- Nấu canh
Lá rau sâm có thể dùng để ăn sống, luộc chấm nước mắm hay nước kho cá đồng và phổ biến nhất là nấu canh. Có thể nấu canh với thịt bò, thịt lợn thăn, thịt bằm nhưng ngon, ngọt nước và thanh mát nhất vẫn là nấu với tôm vừa ngon vừa lạ miệng. Canh rau sâm đất ăn vừa có vị ngọt vừa có vị chua giống như bạn đang ăn rau mồng tơi nhưng không nhớt như rau mồng tơi.
Rau sâm chọn lá tươi, non, rửa sạch và để ráo nước. Tôm tươi làm sạch, bóc vỏ, bỏ đầu, giã thô. Ướp tôm với muối, hạt nêm, đường, hành, tiêu, tỏi khoảng mươi phút cho tôm thấm gia vị. Đặt nồi lên bếp, phi thơm dầu ăn, cho tôm vào đảo đều để thịt tôm săn lại, chín, dậy hương thơm thì thêm nước dùng. Nước sôi cho rau sâm vào, nấu chín, nêm lại gia vị cho vừa ăn rồi tắt bếp. Canh rau sâm nấu tôm vừa đơn giản trong cách chế biến lại rất ngon, lạ miệng với vị ngọt, béo, thơm của tôm, chua dịu của rau sâm, nước canh vừa thơm vừa ngọt, thanh mát. Món ăn này rất thích hợp dùng trong bữa cơm gia đình ngày nắng.
Tuy nhiên cần phải khẳng định rằng, cây sâm đất được ứng dụng trong chữa bệnh mới chỉ đơn thuần là các bài thuốc dân gian truyền miệng. Cho tới thời điểm hiện tại, chưa có công trình nghiên cứu khoa học nào tìm hiểu cụ thể về các thành phần và công dụng của nó một cách bài bản.
Theo Đông y, với tính hàn với vị hơi đắng, cay, cây sâm đất có thể gây độc nếu sử dụng quá nhiều hoặc không đúng cách:
- Lá sâm đất hơi độc vì vậy không nên dùng quá nhiều vì có thể gây choáng váng, khó thở
- Không dùng sâm đất cho phụ nữ đang mang thai
Do đó, khi sử dụng cây sâm đất, nhất là trong chữa bệnh cần hết sức lưu ý, không được tuỳ tiện sử dụng. Tốt nhất, nên tham khảo bác sĩ chuyên khoa trước khi áp dụng bất kỳ bài thuốc nào từ sâm đất.
Để đặt lịch khám tại viện, Quý khách vui lòng bấm số HOTLINE hoặc đặt lịch trực tiếp TẠI ĐÂY. Tải và đặt lịch khám tự động trên ứng dụng MyVinmec để quản lý, theo dõi lịch và đặt hẹn mọi lúc mọi nơi ngay trên ứng dụng.
