Tập phục hồi chức năng sau phẫu thuật dây chằng chéo trước là một quá trình quan trọng để bệnh nhân hồi phục hoàn toàn chức năng của khớp và giảm nguy cơ tái phát. Trong quá trình phục hồi, bệnh nhân cần tuân theo hướng dẫn của chuyên viên vật lý trị liệu để đảm bảo kết quả tốt nhất. Bài viết này sẽ giúp chúng ta hiểu rõ hơn về các phương pháp phục hồi dây chằng.
Bài viết được tư vấn chuyên môn bởi Thạc sĩ, Bác sĩ chuyên khoa I Nguyễn Thị Thanh Bình - Bác sĩ Phục hồi chức năng - Khoa Ngoại tổng hợp tại Bệnh viện Đa khoa Quốc tế Vinmec Đà Nẵng.
1. Dây chằng chéo trước là gì?
Khớp gối là một trong những khớp lớn trong cơ thể, đóng vai trò quan trọng trong việc đi lại của phần chi dưới. Để duy trì sự ổn định của khớp gối, cần có hệ thống dây chằng, bao khớp, sụn chêm và cơ bao quanh khớp. Trong số đó, dây chằng chéo trước có nhiệm vụ giữ xương chày, ngăn không cho xương trượt quá xa ra phía trước so với trục của thân xương đùi và xương chày khi cơ thể di chuyển. Đồng thời, dây chằng chéo trước giúp chống lại sự xoay trong của xương chày so với xương đùi.
Trong cuộc sống, do các hoạt động đi lại mạnh, chấn thương thể thao hoặc tai nạn giao thông, dây chằng chéo trước có thể bị tổn thương. Điều này dẫn đến tình trạng dây chằng chéo trước bị đứt, khiến xương chày trượt xa so với xương đùi và làm mất sự ổn định của khớp gối. Hậu quả là người bệnh sẽ gặp khó khăn và đau đớn khi đi lại.
Khi dây chằng chéo trước bị đứt, khả năng bảo vệ khớp gối khỏi các vận động xoay và vặn bị suy giảm. Nếu tình trạng này không được phát hiện và xử lý kịp thời có thể gây ra các vấn đề như rách sụn chêm, giãn dây chằng hoặc thoái hóa khớp. Vì vậy, tái tạo dây chằng chéo trước là phương pháp điều trị phổ biến và hiệu quả, giúp phục hồi nhanh chóng.
2. Tái tạo dây chằng chéo trước
Bệnh nhân có dấu hiệu đứt dây chằng chéo trước sẽ được khám lâm sàng và chỉ định chụp cộng hưởng từ khớp gối để xác định mức độ tổn thương dây chằng. Nếu tổn thương không hoàn toàn, bệnh nhân sẽ nhận hướng dẫn tập phục hồi chức năng trước trong khoảng một tháng, bao gồm các bài tập cải thiện vận động khớp gối, tăng cường sức mạnh cơ bắp và tập luyện với dụng cụ, tiếp theo là đánh giá lại tình trạng.
Nếu MRI cho thấy bệnh nhân bị đứt hoàn toàn dây chằng chéo trước, phẫu thuật tái tạo dây chằng là phương pháp được chỉ định. Phương pháp này giúp phục hồi dây chằng, đảm bảo khớp gối ổn định và cho phép bệnh nhân vận động với biên độ bình thường mà không bị lỏng khớp.
Tái tạo dây chằng chéo trước có thể thực hiện qua phương pháp mổ hở truyền thống hoặc mổ nội soi. Tuy nhiên, mổ nội soi thường mang lại hiệu quả phục hồi cao hơn và nhanh hơn so với mổ hở. Qua mổ nội soi, biên độ vận động của khớp gối có thể nhanh chóng trở lại bình thường, giúp bệnh nhân vận động và đi lại bình thường trong thời gian ngắn.
Chất liệu phổ biến nhất hiện nay trong tái tạo dây chằng chéo trước là tự thân, thường lấy từ 1/3 giữa gân bánh chè và từ gân cơ bán gân hoặc gân cơ thon. Ngày nay, chất liệu lấy từ gân cơ bán gân và gân cơ thon được ưu tiên sử dụng vì cung cấp sự vững chắc cho dây chằng chéo trước tốt hơn, đồng thời giảm nguy cơ vỡ xương bánh chè hoặc suy yếu hệ thống duỗi gối.
Sau khi cấy ghép tự thân để tái tạo dây chằng chéo trước, dây chằng mới sẽ hình thành từ quá trình lành của mảnh ghép, biến đổi thành dây chằng thực thụ. Trong giai đoạn này, các sợi collagen sẽ bắt đầu hình thành trong các đường hầm xương, thường kéo dài từ 4 đến 6 tuần sau phẫu thuật và vững chắc trong vòng 6 đến 8 tháng sau đó.
Sau cấy ghép, các mảnh ghép sẽ trải qua quá trình biến đổi sinh học để trở thành cấu trúc giống như dây chằng chéo trước tự nhiên. Quá trình này bao gồm các giai đoạn hoại tử vô mạch, tái tạo mạch máu, tái cấu trúc và biệt hóa để hình thành dây chằng với các đặc tính như đàn hồi, giữ vững khớp gối. Toàn bộ quá trình hình thành dây chằng chéo trước có thể mất từ 1 đến 3 năm để đạt được cấu trúc giống như tự nhiên.
3. Tập phục hồi chức năng sau phẫu thuật dây chằng chéo trước
Bên cạnh việc tập phục hồi chức năng trước phẫu thuật để giảm sưng và đau, tạo điều kiện thuận lợi cho cuộc phẫu thuật, tập phục hồi chức năng sau phẫu thuật dây chằng chéo trước cũng rất quan trọng trong cải thiện chức năng của dây chằng và khả năng vận động của khớp gối.
Phương pháp này được áp dụng sớm sau phẫu thuật nhằm giúp bệnh nhân vận động bình thường, hồi phục sức cơ và ngăn chặn các vấn đề thứ phát như teo cơ, đặc biệt là teo cơ tứ đầu đùi, ảnh hưởng đến vận động của chi dưới. Quá trình phục hồi này cũng giúp bảo vệ các mảnh ghép khi biến đổi sinh học thành dây chằng thực thụ.
3.1. Nguyên tắc điều trị và phục hồi chức năng
Phẫu thuật nội soi tái tạo dây chằng chéo trước giúp bệnh nhân bắt đầu tập phục hồi chức năng sau phẫu thuật dây chằng chéo trước sớm, khớp gối nhanh chóng phục hồi biên độ vận động như trước khi phẫu thuật, sức cơ được hồi phục và ngăn ngừa tình trạng teo cơ đùi.
3.2. Các phương pháp và kỹ thuật phục hồi chức năng
3.2.1. Ngày 1 sau phẫu thuật
- Tập di động xương bánh chè
- Sau phẫu thuật, bệnh nhân sẽ đeo nẹp đùi cẳng chân để cố định, thực hiện các bài tập như dạng và khép chân, nâng toàn bộ chân lên khỏi mặt giường và vận động cổ chân trong khi đeo nẹp.
- Tập co cơ tĩnh trong nẹp: Tập gồng cơ đùi, cơ cẳng bàn chân.
- Tháo nẹp ngày 3-4 lần, tập gấp duỗi gối chủ động có trợ giúp, gấp gối <60 độ.
- Đeo nẹp liên tục cả ngày và đêm, kê cao chân phẫu thuật khi nằm nghỉ.
- Bệnh nhân có thể ngồi dậy trên giường.
3. Phục hồi chức năng sau tái tạo dây chằng chéo trước
3.2.1. Ngày 2 sau phẫu thuật
- Tiếp tục tập các bài tập trên như ngày thứ nhất.
- Khi mang nẹp, bệnh nhân có thể tập ngồi, tập đứng dậy tỳ nhẹ xuống chân đau với trọng lượng bằng 50% trọng lượng cơ thể.
- Sử dụng 2 nạng nách trợ giúp.
3.2.2. Ngày 3 sau phẫu thuật
- Tiếp tục tập các bài tập như ngày 1, 2 nhưng với cường độ tăng dần.
- Tập vận động chủ động có kháng trở các khớp tự do tại chân phẫu thuật.
- Bệnh nhân khi đi lại nên sử dụng 2 nạng nách trợ giúp.
3.2.3. Sau 1 tuần sau phẫu thuật
- Có thể gấp gối đến 90 độ.
- Tăng dần cường độ lên đến 100% trọng lượng chân phẫu thuật phải chịu.
- Nếu triệu chứng sưng đau tăng lên bệnh nhân nên ngưng tập, hãy chườm lạnh khớp gối.
- Mang nẹp cố định gối 4 tuần.
- Sử dụng nạng nách 4-6 tuần.
- Sang tuần thứ 2: Khớp gối cần duỗi hoàn toàn và gập đến 90 độ, cơ tứ đầu đùi phải đủ mạnh.
3.2.4. Từ tuần thứ 3 đến hết tuần thứ 4
- Tăng cường tập vận động thụ động để khớp gối gập tối đa đến 120 độ.
- Tập nâng chân và tập gấp duỗi gối chủ động trong tư thế ngồi (không có lực cản) để cải thiện sức mạnh cơ tứ đầu đùi.
- Tập đứng dồn 100% trọng lượng lên chân phẫu thuật.
- Tập đạp xe đạp tại chỗ không có lực cản.
- Tăng cường sức mạnh cơ tứ đầu đùi bằng cách sử dụng lực cản trên cẳng chân, khi khớp gối dần duỗi từ 90 đến 60 độ.
- Sau 4 tuần phẫu thuật, bệnh nhân cần đạt được biên độ vận động khớp gối 120 độ và có thể đứng vững trên chân phẫu thuật, chịu toàn bộ trọng lượng cơ thể.
3.2.5. Từ tuần thứ 5 đến hết tuần thứ 6
- Tập gấp gối tích cực hơn để tăng khả năng vận động của khớp.
- Tập nhún đùi trong phạm vi khớp gối từ 90 đến 40 độ và ngược lại, tốc độ tập tăng dần theo thời gian.
- Tập bước lên và bước xuống một bậc thang.
- Tăng cường sức mạnh cơ đùi bằng cách nâng đùi với tạ, bao cát hoặc chun khi khớp gối ở góc 90 độ, dần tăng trọng lượng.
- Day mềm sẹo mổ, tập di động xương bánh chè.
3.2.6. Từ tuần thứ 7 đến hết tuần thứ 10
- Tăng cường các bài tập để đạt biên độ gấp duỗi thụ động bình thường của khớp gối.
- Bệnh nhân nên bỏ nẹp, tập đi bộ tích cực và tập dáng đi bình thường.
- Tập bước lên và bước xuống đến 2-3 bậc thang.
- Tập nhún đùi với tầm vận động gấp duỗi gối được mở rộng và tốc độ tập tăng dần.
- Tập chạy trên đường bằng phẳng.
3.2.7. Từ tuần thứ 11 đến tuần thứ 16
- Tăng cường các bài tập trên.
- Tập luyện để tăng cường sức mạnh cơ tứ đầu đùi và cơ chậu chày.
- Tập gấp duỗi gối chủ động cần đạt biên độ vận động bình thường.
- Vào tuần thứ 16, tầm vận động duỗi chủ động cần đạt đến mức duỗi hoàn toàn.
3.2.8. Từ tháng thứ 5 đến hết tháng thứ 6
- Thực hiện các bài tập để tăng cường sức mạnh cho cơ tứ đầu đùi và cơ chậu chày.
- Tập chạy tốc độ tăng dần, tập lên xuống bậc thang tích cực hơn.
3.2.9. Tháng thứ 7
Bắt đầu tập luyện các môn thể thao ưa thích ở mức độ phù hợp từ tháng thứ 8 trở đi. Tham gia vào các hoạt động nặng, bao gồm nhảy trên chân đã phẫu thuật. Tiến hành tập luyện và thi đấu thể thao như bình thường.
3.3. Các điều trị khác
- Điều trị bằng thuốc: Thuốc giảm đau chống viêm chống phù nề tăng cường.
- Vật lý trị liệu: Vi sóng, điện phân thuốc, điện xung từ tuần thứ 2 sau phẫu thuật tại các Khoa Vật lý trị liệu – Phục hồi chức năng.
- Điều trị hỗ trợ: Sử dụng các dụng cụ như nạng, gậy, chun hoặc tạ.
4. Một số lưu ý sau khi phẫu thuật tái tạo dây chằng chéo trước
Trong quá trình tập phục hồi chức năng sau phẫu thuật dây chằng chéo trước, bệnh nhân nên lưu ý một số điều dưới đây:
- Không nên để chân phẫu thuật chịu trọng lực vượt qua mức đề nghị của bác sĩ.
- Nên nghiêm túc tuân thủ các hướng dẫn của bác sĩ phẫu thuật hoặc chuyên viên vật lý trị liệu.
- Sử dụng nạng cho đến khi được xác nhận tiến bộ.
- Không gập khớp gối được phẫu thuật quá mức cho phép.
- Giữ khớp gối thẳng khi bước đi và trong quá trình chống chân.
- Tránh xoay hoặc vặn chân phẫu thuật.
- Không ngồi bắt chéo chân.
- Sử dụng cầu thang theo chỉ dẫn của chuyên viên vật lý trị liệu và không nâng hoặc vác vật nặng.
Bệnh viện Đa khoa Quốc tế Vinmec, với trang thiết bị y tế tiên tiến và đội ngũ bác sĩ, chuyên gia giàu kinh nghiệm, là nơi đáng tin cậy để thăm khám và điều trị, phục hồi chức năng sau phẫu thuật tái tạo dây chằng chéo trước.
Để đặt lịch khám tại viện, Quý khách vui lòng bấm số HOTLINE hoặc đặt lịch trực tiếp TẠI ĐÂY. Tải và đặt lịch khám tự động trên ứng dụng MyVinmec để quản lý, theo dõi lịch và đặt hẹn mọi lúc mọi nơi ngay trên ứng dụng.
XEM THÊM
