Bài viết được tư vấn chuyên môn bởi Thạc sĩ, Bác sĩ Nguyễn Ngọc Thắng - Khoa Ngoại tổng hợp, Bệnh viện Đa khoa Quốc tế Vinmec Đà Nẵng.
Nội soi mật tụy ngược dòng là kỹ thuật nội soi dùng để khảo sát và điều trị các bệnh lý đường mật, ống tụy, và túi mật. Ống mật là các ống dẫn dịch mật từ gan và túi mật; còn ống tụy dẫn dịch tụy từ tụy. Cả hai ống này đều đổ dịch vào tá tràng, là phần đầu tiên của ruột non. Vậy nội soi mật tụy ngược dòng được thực hiện như thế nào?
1. ERCP là gì?
ERCP chữ viết tắt của “Endoscopic retrograd cholangio pancreatography”, nghĩa là nội soi chụp mật tụy ngược dòng. ERCP là thủ thuật có thể được sử dụng để chẩn đoán và điều trị nhiều bệnh khác nhau như sỏi mật, viêm tụy cấp, viêm tụy mạn.
Ống nội soi là một ống quang học có đường kính nhỏ khoảng ngón tay út và có thể uốn cong dễ dàng. Ống nội soi được đưa qua miệng đi vào trong thực quản và xuống đến dạ dày và tá tràng. Ống nội soi chứa các sợi quang học dẫn truyền ánh sáng giúp bác sĩ có thể nhìn thấy bên trong các cấu trúc trên (đường tiêu hóa).
ERCP được thực hiện bởi bác sĩ chuyên khoa tiêu hóa hoặc bác sĩ phẫu thuật, người được đào tạo chuyên khoa về kỹ thuật này. Ống soi là một ống dài, mềm, đầu có gắn đèn và camera. Do thủ thuật có an thần hoặc gây mê toàn thân, bệnh nhân sẽ được bác sĩ gây mê tư vấn trước thủ thuật.
Ống soi được đưa vào miệng, đi qua thực quản, dạ dày, rồi đến nơi ống mật đổ vào tá tràng; đây gọi là nhú tá tràng. Một ống thông bằng nhựa (mỏng) được luồn vào trong ống soi để đi đến đầu ống rồi sau đó đưa vào nhú tá tràng và ống dẫn mật. Tiếp theo, bác sĩ sẽ tiêm chất cản quang vào ống dẫn mật và tiến hành chụp X-quang. Bằng cách khảo sát ống dẫn mật theo cách này, các hình ảnh tắc nghẽn, sỏi mật, khối u, hoặc các bất thường của ống dẫn đều có thể được phát hiện.
Nếu phát hiện bất thường, bác sĩ có thể thực hiện các kỹ thuật để can thiệp điều trị hoặc cải thiện tình trạng gọi là mổ ERCP. Ví dụ, nếu phát hiện có sỏi, bác sĩ có thể nong hoặc cắt rộng nhú tá tràng để lấy sỏi ra khỏi ống dẫn mật bằng dây dẫn. Nhú có cơ vòng thường được cắt bằng dao đốt (có dòng điện) trong quá trình thủ thuật (cắt cơ vòng), giúp ống dẫn mật được dẫn lưu tốt hơn. Nếu có tình trạng hẹp ống mật, bác sĩ sẽ đặt một ống nhựa hoặc kim loại ngắn gọi là giá đỡ (stent) vào chỗ hẹp để dẫn lưu dịch mật.
2. Cần chuẩn bị những gì cho ERCP?
Bạn sẽ được hướng dẫn trước khi làm ERCP. Các hướng dẫn bao gồm:
- Không nên ăn vài giờ trước thủ thuật. Bạn được phép uống một ít nước đến 2 giờ trước thủ thuật.
- Những loại thuốc cần ngưng trước thủ thuật.
- Có thể cần dùng kháng sinh tùy từng mục đích.
3. ERCP được thực hiện như thế nào?
Đầu tiên bác sĩ có thể làm tê phần sau họng của bạn bằng thuốc xịt gây tê tại chỗ. Bạn thường được tiêm thuốc an thần vào tĩnh mạch ở tay. Thuốc an thần làm bạn buồn ngủ và thư giãn nhưng không gây ngủ. Đây không phải là gây mê toàn thân.
Bệnh nhân nằm ở tư thế nằm nghiêng trên giường sẽ được bác sĩ sẽ yêu cầu nuốt đoạn đầu của ống nội soi. Những ống nội soi hiện đại thường nhỏ hơn ngón trỏ và khá dễ nuốt. Bác sĩ nhẹ nhàng đẩy ống soi xuống thực quản, dạ dày rồi vào tá tràng.
Bác sĩ sẽ quan sát mặt trong dạ dày, tá tràng của bạn qua màn hình nối với máy nội soi. Sau đó không khí được bơm vào dạ dày và tá tràng qua một kênh trong ống nội soi giúp bề mặt căng ra và quan sát dễ dàng hơn. Bạn có thể cảm thấy đầy bụng và muốn ợ hơi.
Ống nội soi cũng có một kênh ở bên cho các dụng cụ đi qua, được bác sĩ sử dụng với nhiều mục đích khác nhau. Ví dụ:
- Bơm thuốc cản quang vào ống mật hoặc ống tụy. Phim X quang sẽ được chụp ngay sau đó để ghi lại chi tiết trong ống. Việc bơm thuốc cản quang cũng có thể cho thấy hẹp đường ống, sỏi kẹt trong ống hoặc khối u chèn ép ống...
- Lấy mẫu sinh thiết ở mặt trong tá tràng, dạ dày, ống mật và ống tụy gần nhú. Mẫu sinh thiết sẽ được xem dưới kính hiển vi để tìm các mô và tế bào bất thường.
- Nếu chụp X quang thấy sỏi mật kẹt trong ống, bác sĩ sẽ làm rộng lỗ nhú để sỏi thoát xuống tá tràng.
- Nếu hình ảnh X quang thấy hẹp hoặc tắc nghẽn ống mật, bác sĩ có thể đặt stent để mở rộng lòng ống. Stent này cho phép mật chảy xuống tá tràng theo đường tự nhiên và có thể nằm vĩnh viễn tại vị trí đặt mà bệnh nhân không hề cảm nhận được.
4. Điều gì sẽ xảy ra sau ERCP?
ERCP được tiến hành chỉ để chụp phim X quang, hầu hết mọi người có thể về nhà sau khi nghỉ ngơi vài giờ. Bạn không nên chạy xe, vận hành máy móc hoặc uống rượu trong vòng 24 giờ sau khi dùng thuốc an thần. Nếu bạn về nhà trong ngày làm thủ thuật, bạn cần có người đi cùng và ở cùng trong 24 giờ cho tới khi thuốc an thần hết tác dụng hoàn toàn. Hầu hết mọi người có thể hoạt động bình thường trở lại sau 24 giờ.
5. ERCP có tác dụng phụ hay biến chứng gì không?
Đa phần các ca ERCP được thực hiện an toàn và không có vấn đề gì. Một vài người bị đau họng nhẹ một vài ngày sau đó. Bạn có thể thấy mệt mỏi hoặc buồn ngủ trong vài giờ do thuốc an thần. Những biến chứng ít gặp bao gồm: tổn thương ruột, ống mật hoặc ống tụy do ống nội soi, có thể gây chảy máu, nhiễm trùng và hiếm hơn nữa là thủng.
Nếu các triệu chứng dưới đây xảy ra trong vòng 48 giờ sau ERCP hãy gặp bác sĩ để kiểm tra lại:
- Đau bụng - đặc biệt là đau tăng dần, đau dữ dội và có tính chất khác với triệu chứng ợ nóng, khó tiêu thông thường.
- Sốt.
- Khó thở.
- Ói/nôn ra máu.
- Viêm tụy: Biến chứng này có thể trầm trọng trong vài trường hợp.
