Mối liên quan giữa bệnh viêm ruột và lo âu đã được xác nhận qua nhiều cuộc nghiên cứu quan sát. Qua đó, kết quả nghiên cứu cho thấy có một mối quan hệ song phương giữa hai tình trạng bệnh lý này. Tuy nhiên, mối quan hệ này có thể bị ảnh hưởng bởi các yếu tố gây nhiễu khác và rất khó để kiểm soát hoàn toàn trong các nghiên cứu.
Bài viết được viết bởi ThS. BS Mai Viễn Phương - Trưởng đơn nguyên Nội soi tiêu hóa - Khoa Khám bệnh & Nội khoa - Bệnh viện Đa khoa Quốc tế Vinmec Central Park
1. Tổng quan về mối liên quan giữa bệnh viêm ruột và lo âu
Bệnh viêm ruột (IBD), chủ yếu bao gồm hai tình trạng là viêm loét đại tràng (UC) và bệnh Crohn (CD), là bệnh viêm mãn tính gây suy nhược với các mức độ nghiêm trọng khác nhau. Bên cạnh việc ảnh hưởng đến hệ tiêu hóa, UC và CD còn có thể tác động đến nhiều hệ thống khác trong cơ thể. Lo âu là một vấn đề tâm lý thường gặp ở bệnh nhân mắc bệnh viêm ruột (IBD), bao gồm cả những người bị viêm loét đại tràng (UC) và bệnh Crohn (CD). Tuy nhiên, mối quan hệ nhân quả giữa bệnh viêm ruột và lo âu vẫn chưa được làm sáng tỏ hoàn toàn.
Nhiều nghiên cứu đã chỉ ra vai trò của trục ruột-não trong việc tương tác giữa các bệnh lý đường tiêu hóa và các rối loạn thần kinh tâm thần. Lo âu là một bệnh lý tâm thần đi kèm phổ biến ở những bệnh nhân mắc bệnh viêm ruột, với tỷ lệ mắc thay đổi từ 19,1% đến 35,1%, cao hơn nhiều so với tỷ lệ mắc trong dân số nói chung (3,4%).
Mối liên quan giữa bệnh viêm ruột và lo âu hoặc ngược lại, đã thu hút sự chú ý đáng kể của các nhà nghiên cứu, đặc biệt do các cơ chế sinh lý bệnh được cho là liên quan đến trục ruột-não. Một số nghiên cứu quan sát đã tìm hiểu mối quan hệ thời gian giữa bệnh viêm ruột và lo âu và gợi ý rằng, đây có thể là một mối quan hệ song phương.
Bệnh nhân mắc bệnh viêm ruột có nguy cơ mắc lo âu cao hơn so với nhóm đối chứng. Cụ thể, những bệnh nhân mới được chẩn đoán mắc bệnh viêm ruột có tỷ lệ mắc lo âu tăng (tỷ lệ mắc bệnh: 1,39). Đồng thời, bệnh nhân mắc lo âu cũng có xu hướng phát triển bệnh viêm ruột khi so với những người đối chứng phù hợp trong suốt 10 năm theo dõi.
2. Bệnh nhân mắc bệnh lo âu có xu hướng mắc bệnh viêm ruột
Một số nghiên cứu quan sát đã chỉ ra rằng, có mối liên quan giữa bệnh viêm ruột và lo âu. Bệnh nhân mắc bệnh lo âu có xu hướng phát triển bệnh viêm ruột cao hơn. Một nghiên cứu theo dõi dài hạn cho thấy, tỷ lệ mắc bệnh viêm ruột cao hơn ở những bệnh nhân mới được chẩn đoán mắc bệnh lo âu, so với nhóm đối chứng trong suốt 6,7 năm theo dõi.
Tổng thể, các phát hiện từ các nghiên cứu quan sát hiện tại đã chứng minh mối quan hệ song phương giữa bệnh viêm ruột và lo âu, mặc dù mối quan hệ này có thể bị ảnh hưởng bởi các yếu tố gây nhiễu chưa được kiểm soát. Vì vậy, cần thêm các bằng chứng để làm rõ mối quan hệ nhân quả giữa bệnh viêm ruột và lo âu.
Một nghiên cứu Mendel ngẫu nhiên (MR) gần đây đã suy ra mối quan hệ nhân quả giữa bệnh viêm ruột và bệnh trầm cảm, đồng thời chứng minh tác động nhân quả của bệnh trầm cảm đối với bệnh viêm ruột, nhưng không tìm thấy tác động ngược lại từ bệnh viêm ruột đến bệnh trầm cảm.
Trầm cảm và lo âu thường gặp ở những người mắc bệnh viêm ruột, nhưng mối quan hệ nhân quả giữa bệnh viêm ruột và trầm cảm vẫn chưa được làm rõ. Phương pháp Mendelian Randomization (MR) là một cách tiếp cận di truyền được sử dụng để xác định mối quan hệ nhân quả bằng cách sử dụng các biến thể di truyền, được gọi là biến công cụ (IV), được xác định từ các nghiên cứu liên kết toàn bộ hệ gen (GWAS). Các biến công cụ này thường là các đa hình một nucleotide (SNP).
Do cấu trúc di truyền được xác định ngay từ khi thụ thai và không bị ảnh hưởng bởi bệnh tật sau này, mối quan hệ nhân quả một chiều có thể được suy ra qua phân tích MR. Các yếu tố gây nhiễu tiềm ẩn có thể ảnh hưởng đến kết quả đã được loại bỏ khỏi phân tích, qua đó hình thành các thử nghiệm có đối chứng ngẫu nhiên mù tự nhiên.
3. Kết quả các nghiên cứu
Các nghiên cứu đã chỉ ra rằng, yếu tố di truyền có liên quan đến nguy cơ mắc bệnh viêm ruột, bao gồm cả viêm loét đại tràng (UC) và bệnh Crohn (CD), cũng như nguy cơ mắc lo âu. Tuy nhiên, tính nhạy cảm di truyền đối với lo âu không có mối liên hệ trực tiếp với UC hoặc CD.
Các nghiên cứu quan sát trước đây đã ghi nhận bệnh viêm ruột có thể làm gia tăng nguy cơ mắc lo âu. Một phân tích tổng hợp gần đây cho thấy tỷ lệ mắc lo âu ở bệnh nhân viêm ruột là 12% (khoảng tin cậy 95%: 8% - 18%). Một nghiên cứu dân số tại Vương quốc Anh cho thấy bệnh nhân viêm ruột trẻ tuổi có nguy cơ mắc lo âu cao hơn với tỷ lệ nguy cơ đã điều chỉnh là 1,25 (khoảng tin cậy 95%: 1,06 - 1,48).
Ngoài ra, hai nghiên cứu quy mô lớn trên toàn quốc cũng chỉ ra rằng lo âu xuất hiện phổ biến hơn ở bệnh nhân mắc bệnh viêm ruột, bất kể bệnh khởi phát ở người lớn hay trẻ em. Tuy nhiên, các kết quả hiện tại vẫn chưa đủ để xác định rõ mối quan hệ nhân quả giữa bệnh viêm ruột và lo âu cũng như hướng tác động giữa hai yếu tố này.
3.1 Nhiều yếu tố khác ngoài khuynh hướng di truyền đối với bệnh viêm ruột cũng có thể làm tăng nguy cơ phát triển lo âu trong quá trình tiến triển
Ngoài khuynh hướng di truyền đối với bệnh viêm ruột, còn có nhiều yếu tố khác có thể làm tăng nguy cơ phát triển lo âu trong quá trình tiến triển của bệnh.
Sự khác biệt trong phân bố và chức năng của hệ thần kinh ruột trong đường tiêu hóa có thể ảnh hưởng đến các vùng não khác nhau thông qua trục ruột-não. Bên cạnh đó, sự khác biệt về hệ vi khuẩn đường ruột và quần thể tế bào miễn dịch giữa viêm loét đại tràng (UC) cùng bệnh Crohn (CD) có thể tác động khác nhau đến não bộ thông qua trục vi khuẩn đường ruột-não.
Những phát hiện này cho thấy rằng ngoài yếu tố di truyền, còn có nhiều yếu tố khác liên quan đến cơ chế sinh lý bệnh có thể góp phần làm tăng nguy cơ phát triển lo âu trong quá trình tiến triển của bệnh viêm ruột.
3.2 Nhiều vấn đề cần làm rõ
Mối liên quan giữa bệnh viêm ruột và lo âu hay con đường sinh học từ bệnh viêm loét đại tràng (UC) hoặc bệnh Crohn (CD) đến lo âu vẫn chưa được làm rõ hoàn toàn. Tuy nhiên, ngày càng nhiều bằng chứng cho thấy trục ruột-não bị điều chỉnh bởi tình trạng viêm, có thể ảnh hưởng đến sự phát triển của tế bào thần kinh và các hành vi tiếp theo.
Các bạch cầu và cytokine lưu thông có thể vượt qua hàng rào máu não và tác động đến não, thậm chí dẫn đến các rối loạn thần kinh tâm thần. Ví dụ, viêm đại tràng do chuột gây ra có thể làm tăng mức độ cytokine lưu thông, ảnh hưởng đến một số vùng não nhất định, đặc biệt là hồi hải mã. Hồi hải mã có vai trò quan trọng trong trí nhớ và cảm xúc, tổn thương hồi hải mã thường liên quan mật thiết đến lo âu cũng như trầm cảm.
Hơn nữa, hệ vi khuẩn đường ruột đóng vai trò then chốt trong mối liên hệ giữa ruột và não. Các con đường chính hoặc chất trung gian giữa hệ vi khuẩn đường ruột và não bao gồm hệ thần kinh phế vị ruột, chất chuyển hóa tryptophan cùng các sản phẩm vi khuẩn.
Vì vậy, tình trạng viêm và sự mất cân bằng hệ vi khuẩn đường ruột ở bệnh nhân mắc UC có thể dẫn đến sự phát triển của các tình trạng thần kinh tâm thần như lo âu.
Mặc dù các nghiên cứu đã xem xét mối quan hệ nhân quả giữa bệnh viêm ruột và lo âu, các cơ chế sinh học chính xác mà UC có thể ảnh hưởng đến sự phát triển của lo âu vẫn chưa được làm rõ, chẳng hạn như liệu trục ruột-não có đóng vai trò gì và nếu có thì như thế nào. Do đó, cần tiến hành thêm nhiều nghiên cứu cơ bản và lâm sàng để xác định các cơ chế điều hòa và các con đường chính, nhằm khám phá thêm về các cơ chế sinh học liên quan.
Vì vậy, cần có thêm nhiều nghiên cứu cơ bản và lâm sàng để xác định các cơ chế điều hòa và các con đường sinh học chính, từ đó làm sáng tỏ các cơ chế sinh học liên quan đến mối liên quan giữa bệnh viêm ruột và lo âu.
Để đặt lịch khám tại viện, Quý khách vui lòng bấm số HOTLINE hoặc đặt lịch trực tiếp TẠI ĐÂY. Tải và đặt lịch khám tự động trên ứng dụng MyVinmec để quản lý, theo dõi lịch và đặt hẹn mọi lúc mọi nơi ngay trên ứng dụng.
Tài liệu tham khảo
1. Baumgart DC, Le Berre C. Newer Biologic and Small-Molecule Therapies for Inflammatory Bowel Disease. N Engl J Med. 2021;385:1302-1315.
2. Wehkamp J, Götz M, Herrlinger K, Steurer W, Stange EF. Inflammatory Bowel Disease. Dtsch Arztebl Int. 2016;113:72-82 3. 3. He Y, Chen CL, He J, Liu SD. Causal associations between inflammatory bowel disease and anxiety: A bidirectional Mendelian randomization study. World J Gastroenterol 2023; 29(44): 5872-5881
