Viêm tụy tự miễn (AIP) là một dạng viêm tụy riêng biệt, được phân loại thành viêm tụy tự miễn - type 1 và type 2. Mối quan hệ giữa viêm tụy và ung thư vẫn còn là một chủ đề đang được tranh luận, với các cơ chế sinh học phức tạp và những dấu hiệu cảnh báo cần được nghiên cứu sâu hơn để hiểu rõ hơn về mối liên hệ này.
Bài viết này được viết dưới sự hướng dẫn chuyên môn của ThS.BS Mai Viễn Phương - Bác sĩ nội soi tiêu hóa, Khoa Khám bệnh & Nội khoa - Bệnh viện Đa khoa Quốc tế Vinmec Central Park.
1. Viêm tụy tự miễn là gì?
Viêm tụy tự miễn - type 1, thường liên quan đến nồng độ immunoglobulin G4 (IgG4) cao, có tỷ lệ tái phát cao và chủ yếu ảnh hưởng đến nam giới lớn tuổi. Trong khi đó, viêm tụy type 2 ít phổ biến hơn và thường liên quan đến các bệnh viêm ruột.
Viêm tụy tự miễn được xem là một biểu hiện của bệnh toàn thân liên quan đến IgG4 và có những đặc điểm mô học đặc trưng. Phương pháp điều trị chính cho bệnh này là sử dụng steroid, nhưng gần đây, các dấu ấn sinh học mới như interferon alpha và interleukin-33 cũng đang được nghiên cứu.
Viêm tụy tự miễn có thể làm tăng nguy cơ mắc nhiều loại ung thư, trong đó có ung thư tuyến tụy, mặc dù mối liên hệ giữa bệnh và việc điều trị ung thư tuyến tụy vẫn còn nhiều tranh cãi. Phẫu thuật chỉ được áp dụng cho các trường hợp nghiêm trọng và cần đánh giá cẩn thận vì có những khó khăn trong việc chẩn đoán chính xác.
Người bệnh tụy tự miễn có thể mắc PanIN cùng lúc nhưng thường có triển vọng lâu dài tốt hơn so với bệnh nhân ung thư tuyến tụy. Việc chẩn đoán kỹ lưỡng, bao gồm sinh thiết và kiểm tra đáp ứng với steroid, rất quan trọng để đưa ra quyết định phẫu thuật chính xác trong trường hợp viêm tụy tự miễn
2. Các yếu tố nguy cơ gây bệnh
Viêm tụy tự miễn type 1 thường gặp ở những người trên 60 tuổi và chủ yếu là nam giới. Trong khi đó, bệnh tụy tự miễn type 2 thường gặp ở những người trên 40 tuổi, với tỉ lệ nam và nữ mắc bệnh tương đương nhau. Người mắc type 2 cũng hay bị viêm đại tràng, chẳng hạn như viêm loét đại tràng.
Viêm tụy có thể dẫn đến một số biến chứng nghiêm trọng, bao gồm:
- Suy tụy: Viêm tụy làm giảm khả năng sản xuất enzyme của tụy, dẫn đến các triệu chứng như tiêu chảy, giảm cân, thiếu vitamin, khoáng chất và bệnh xương chuyển hóa.
- Đái tháo đường: Vì tụy sản xuất insulin, khi tụy bị tổn thương, có thể gây ra đái tháo đường.
- Vôi hóa và sỏi tụy.
Ngoài ra, việc điều trị bằng steroid lâu dài cũng có thể gây ra một số biến chứng. Tuy nhiên, bất chấp những biến chứng này, những người được điều trị bệnh vẫn có thể duy trì chất lượng cuộc sống ổn định.
3. Mối liên hệ tiềm ẩn giữa ung thư tuyến tụy và viêm tụy tự miễn
Dù viêm tụy tự miễn là một dạng viêm tụy mãn tính hiếm gặp, nhưng vẫn gây lo ngại, đặc biệt là đối với type 1, khi có tỷ lệ tái phát bệnh cao hơn sau khi điều trị bằng steroid. Các nghiên cứu hiện tại cung cấp những kết quả trái ngược nhau về sự liên quan giữa viêm tụy tự miễn và ung thư tuyến tụy.
Theo nghiên cứu của Hart và cộng sự, tỷ lệ ung thư tuyến tụy ở bệnh nhân type 1 chỉ là 0,51%, với 5 trường hợp trong tổng số 978 bệnh nhân. Trong khi đó, Xiang và các cộng sự lại ghi nhận tỷ lệ ung thư tuyến tụy cao hơn, lên đến 6,7%. Một nghiên cứu khác của Macinga và cộng sự cho thấy, trong số 33 trường hợp bệnh nhân vừa bị ung thư tuyến tụy vừa mắc viêm tụy, có tới 67% trường hợp được chẩn đoán trong khoảng thời gian trung bình là 66,5 tháng, dao động từ 2 đến 186 tháng. Điều này cho thấy sự cần thiết của các nghiên cứu và theo dõi dài hạn về ung thư tuyến tụy.
4. Mối liên hệ tiềm ẩn giữa viêm tụy tự miễn và các loại viêm đường tiêu hóa khác
Nghiên cứu về mối liên hệ giữa viêm tụy tự miễn type 2 và bệnh viêm ruột (IBD) cho thấy, mặc dù có sự lo ngại về nguy cơ ung thư đại trực tràng tăng ở bệnh nhân IBD, nhưng không có sự khác biệt đáng kể về tỷ lệ mắc ung thư đại trực tràng giữa các loại bệnh tụy tự miễn.
Điều này gợi ý rằng cần có thêm nghiên cứu để làm rõ mối quan hệ giữa viêm tụy tự miễn type 2, IBD và ung thư đại trực tràng. Các biểu hiện không ác tính của bệnh tụy tự miễn bao gồm viêm đường mật xơ cứng, viêm tuyến nước bọt và xơ hóa sau phúc mạc. Viêm đường mật xơ cứng xuất hiện ở 80% bệnh nhân viêm tụy tự miễn, cho thấy tác động toàn thân đa dạng của bệnh lý này.
Khoảng 60% đến 80% người bệnh có dấu hiệu vàng da tắc mật, thường liên quan đến viêm đường mật xơ cứng. Ngoài ra, viêm tụy tự miễn cũng được ghi nhận có liên quan đến viêm đường mật xơ cứng do IgG4, tương tự như viêm đường mật xơ cứng nguyên phát, ung thư tuyến tụy hoặc ung thư đường mật trong các đặc điểm chụp đường mật.
Mặc dù đã có nhiều báo cáo về sự liên quan giữa viêm tụy tự miễn hoặc IgG4-RD với các loại ung thư, điều này cho thấy một sự tương tác phức tạp, nhưng hiện tại vẫn thiếu các nghiên cứu triển vọng để xác nhận rằng viêm tụy tự miễn hoặc IgG4-RD có thể tiến triển thành hội chứng cận ung thư.
Viêm mãn tính kéo dài, dấu hiệu đặc trưng của bệnh viêm tụy tự miễn, có ảnh hưởng đáng kể trong việc phát triển ung thư. Tuy nhiên, trái với những dự đoán trước đây, một số nghiên cứu cho thấy không có ca ung thư tuyến tụy nào được phát hiện ở bệnh nhân mắc viêm tụy tự miễn và/hoặc IgG4-RD trong suốt quá trình theo dõi. Nguy cơ mắc bệnh ác tính có vẻ cao hơn trong năm đầu tiên sau khi bệnh được chẩn đoán. Ngoài ra, việc điều trị các ung thư đồng mắc thường có liên quan đến việc ngăn ngừa tái phát bệnh viêm tuyến tụy tự miễn. Miyagawa và các đồng nghiệp cho rằng, trong một số trường hợp, bệnh tụy tự miễn và bệnh liên quan đến IgG4 có thể là một dạng hội chứng cận ung thư đối với các loại ung thư khác, kích thích phản ứng miễn dịch IgG4.
5. Khó khăn trong quá trình chẩn đoán
Tác giả Ikeura và cộng sự đã chỉ ra những khó khăn trong việc chẩn đoán bệnh lý tụy tự miễn. Năng suất chẩn đoán theo phương pháp đồng thuận quốc tế mà không có mô học và phản ứng với steroid thấp, đặc biệt là đối với các trường hợp bệnh khu trú, với chỉ 20% bệnh nhân nghi ngờ mắc ung thư được chẩn đoán chính xác. Tuy nhiên, khi tiến hành thử nghiệm steroid sau khi loại trừ ung thư tuyến tụy, năng suất chẩn đoán của phương pháp đồng thuận quốc tế đã tăng lên 73%, ngay cả khi không có mô học.
Điều này nhấn mạnh sự cần thiết của sinh thiết kim lõi tụy hoặc phẫu thuật cắt bỏ đối với những trường hợp còn lại. Trong một nghiên cứu về 114 bệnh nhân châu Âu mắc bệnh tụy tự miễn, tỷ lệ tái phát là 41,2% ở nhóm bệnh nhân type 1 và 15,4% ở nhóm type 2 sau khi được điều trị phẫu thuật.
Những tổn thương tiền thân này có thể làm tăng nguy cơ phát triển ung thư biểu mô tuyến tụy (PDAC) trong tương lai, mở ra khả năng can thiệp phẫu thuật sớm để ngăn ngừa bệnh tiến triển ở một nhóm bệnh nhân nhất định.
So với những bệnh nhân được phẫu thuật để xác nhận tình trạng ác tính, những người mắc bệnh tụy tự miễn có kết quả khả quan hơn trong thời gian dài. Trong nhóm này, chỉ có 18% gặp phải biến chứng nghiêm trọng (≥ Clavien-Dindo độ 3), so với 30% trong một nghiên cứu đa trung tâm gần đây về PDAC. Hơn nữa, trong khi tỷ lệ sống sót sau 5 năm đối với ung thư tuyến tụy thường chỉ khoảng 8%, thì gần như tất cả bệnh nhân mắc bệnh tụy tự miễn đều sống sót qua 5 năm, với tỷ lệ gần 100%.
6. Kết luận
Tóm lại, bệnh tụy tự miễn có mối liên hệ chặt chẽ với các khối u ác tính, điều này nhấn mạnh sự quan trọng của việc theo dõi ung thư ở bệnh nhân mắc bệnh này. Mối liên quan với các loại ung thư ngoài tuyến tụy cho thấy tác động toàn thân của bệnh và cần có thêm nghiên cứu để làm rõ mối quan hệ phức tạp giữa bệnh tụy tự miễn, IgG4-RD và ung thư.
Phẫu thuật được chỉ định cho những trường hợp nặng hoặc khi có hẹp đường mật chưa được giải quyết, nhưng cần thận trọng do sự khó khăn trong việc phân biệt bệnh tụy tự miễn với khối u ác tính.
Mặc dù bệnh nhân viêm tụy tự miễn có thể mắc PanIN cùng lúc, nhưng họ có kết quả lâu dài và tỷ lệ sống sót tốt hơn so với bệnh nhân ung thư tuyến tụy. Việc đánh giá chẩn đoán cẩn thận, bao gồm sinh thiết và theo dõi phản ứng với steroid, là rất quan trọng để đưa ra quyết định phẫu thuật chính xác.
Để đặt lịch khám tại viện, Quý khách vui lòng bấm số HOTLINE hoặc đặt lịch trực tiếp TẠI ĐÂY. Tải và đặt lịch khám tự động trên ứng dụng MyVinmec để quản lý, theo dõi lịch và đặt hẹn mọi lúc mọi nơi ngay trên ứng dụng.
