Việc phục hồi chức năng viêm khớp dạng thấp không chỉ giúp giảm đau và cải thiện tầm vận động mà còn ngăn ngừa biến dạng khớp, suy giảm chức năng cơ thể. Đây là bước quan trọng trong điều trị, giúp bệnh nhân duy trì khả năng vận động, nâng cao chất lượng cuộc sống và phòng tránh nguy cơ tàn phế.
Bài viết này được viết dưới sự hướng dẫn chuyên môn của các bác sĩ thuộc khoa Chấn thương chỉnh hình & Y học thể thao Bệnh viện Đa khoa Quốc tế Vinmec.
1. Viêm khớp dạng thấp
1.1. Viêm khớp dạng thấp là gì?
Viêm khớp dạng thấp là một bệnh lý tự miễn mạn tính ảnh hưởng đến các khớp, trong đó số lượng khớp bị viêm và tổn thương có thể rất nhiều.
Một số nghiên cứu đã chỉ ra rằng nhiều bệnh nhân mắc bệnh gặp tình trạng giảm sức cơ, teo cơ, cứng khớp, biến dạng khớp và suy giảm sức bền cơ thể. Vì vậy, người bệnh bị hạn chế vận động nghiêm trọng, thời gian bệnh kéo dài càng lâu thì tỷ lệ mất khả năng lao động càng cao.
Trong các bệnh lý cơ xương khớp, viêm khớp dạng thấp được xem là bệnh viêm khớp mạn tính phổ biến nhất, đồng thời cũng là nguyên nhân gây tàn phế hàng đầu. Dù nguyên nhân viêm khớp dạng thấp chính xác vẫn chưa được hiểu rõ nhưng một số yếu tố đã được xác định có vai trò trong quá trình hình thành bệnh, bao gồm:
- Tác nhân gây bệnh: Các loại vi khuẩn, virus hoặc dị nguyên nhưng chưa được xác định rõ ràng.
- Yếu tố cơ địa: Viêm khớp dạng thấp có mối liên hệ rõ rệt với độ tuổi (khoảng 60-70% trường hợp xảy ra ở người trên 30 tuổi) và giới tính (70-80% bệnh nhân là nữ).
- Yếu tố di truyền: Bệnh có tính chất gia đình, mang yếu tố di truyền và liên quan đến kháng nguyên hòa hợp tổ chức HLA DR4. Kháng nguyên này xuất hiện ở 60-70% bệnh nhân, trong khi tỷ lệ trong cộng đồng chỉ khoảng 30%.
- Yếu tố thuận lợi khác: Tình trạng cơ thể suy yếu, mệt mỏi, nhiễm lạnh, môi trường ẩm thấp hoặc phẫu thuật.
1.2 Triệu chứng viêm khớp dạng thấp
Trong viêm khớp dạng thấp, các giai đoạn của triệu chứng lâm sàng bao gồm:
- Giai đoạn khởi phát: Bệnh thường khởi phát chậm và tăng dần, ban đầu chỉ viêm ở một khớp như các khớp nhỏ trên bàn tay, khớp gối hoặc các khớp khác. Các khớp viêm sưng đau rõ rệt nhưng nóng và ít đỏ, đồng thời xuất hiện tình trạng cứng khớp vào buổi sáng. Giai đoạn này thường kéo dài trong vài tuần cho đến vài tháng trước khi chuyển sang giai đoạn toàn phát.
- Giai đoạn toàn phát: Các khớp thường bị viêm và đau trong giai đoạn toàn phát bao gồm khớp cổ tay, khớp bàn ngón, khớp ngón gần bàn tay, khớp ngón chân, khớp cổ chân, khớp khuỷu và khớp gối. Viêm khớp dạng thấp thường đối xứng, kèm theo tình trạng sưng đau và vận động khó khăn nhưng ít khi xuất hiện nóng đỏ. Đồng thời, người bệnh cũng hay gặp cơn đau nhiều vào ban đêm, đặc biệt vào gần sáng.
1.3 Chẩn đoán viêm khớp dạng thấp
Việc đầu tiên cần làm để chẩn đoán viêm khớp dạng thấp là phải thu thập thông tin về thời điểm khớp bắt đầu sưng đau, số lượng khớp bị ảnh hưởng, tính chất của cơn đau, diễn biến bệnh lý và những phương pháp điều trị đã được áp dụng… Tiếp đến, người bệnh cần tiến hành khám lâm sàng như:
- Kiểm tra tổn thương khớp bao gồm: Tính chất đối xứng, tình trạng khớp ngoại biên, diễn biến từng giai đoạn, xu hướng bệnh trở nên nặng hơn gây tổn thương khớp và đầu xương.
- Đánh giá các tổn thương ngoài khớp như viêm màng ngoài tim, viêm cơ tim, rối loạn nhịp tim, xơ phổi, tràn dịch màng phổi, khô kết mạc mắt,...
- Xem xét các biểu hiện tổn thương toàn thân như mệt mỏi, sụt cân, tình trạng thiếu máu, phù nề, suy nhược cơ thể,...
Bên cạnh đó, một số xét nghiệm cận lâm sàng mà bệnh nhân cần thực hiện bao gồm:
- Các xét nghiệm cơ bản: công thức máu, CRP, chức năng gan thận, điện tâm đồ, x-quang tim phổi thông thường.
- Các xét nghiệm đặc hiệu: yếu tố dạng thấp RF, anti CCP, x-quang kiểm tra tổn thương khớp.
1.4 Điều trị bệnh
Các loại thuốc kháng viêm không steroid thường được sử dụng để điều trị viêm khớp dạng thấp nhưng mọi người cần chú ý đặc biệt khi sử dụng lâu dài, nhất là ở bệnh nhân cao tuổi hoặc có tiền sử bệnh tim mạch, dạ dày. Đồng thời, việc theo dõi chức năng gan và thận trong quá trình điều trị cũng rất quan trọng.
Ngoài ra, một số trường hợp bệnh cần can thiệp ngoại khoa như thay khớp nhân tạo hoặc chỉnh hình khớp. Để khôi phục chức năng vận động tốt, người bệnh cần kết hợp tập phục hồi chức năng viêm khớp dạng thấp sau khi điều trị.
2. Lưu ý khi phục hồi chức năng viêm khớp dạng thấp
2.1 Nguyên tắc phục hồi chức năng
Các nguyên tắc phục hồi chức năng viêm khớp dạng thấp bao gồm:
- Trong đợt viêm khớp cấp tính, người bệnh cần nghỉ ngơi, duy trì tư thế, dùng nẹp hoặc máng để nâng đỡ cơ năng.
- Giảm đau và chống viêm bằng thuốc hoặc liệu pháp vật lý trị liệu.
- Nếu có nhiễm trùng, người bệnh cần phải điều trị các vị trí bị nhiễm.
2.2 Phục hồi chức năng một số khớp
2.2.1. Bàn tay
Bàn tay là bộ phận thường xuyên bị ảnh hưởng trong viêm khớp dạng thấp, đặc biệt ở giai đoạn cuối với những biến dạng khớp phổ biến như bàn tay nghiêng trụ do bán trật khớp bàn đốt, biến dạng gập ở khớp bàn đốt kèm theo gập ở các khớp liên đốt xa khiến bàn tay có hình dáng giống cổ thiên nga và các khớp liên đốt gần bị duỗi quá mức.
Những thay đổi này là do sự hủy hoại các đầu xương, tình trạng di lệch hoặc đứt gân và mất cân bằng giữa các cơ bàn tay. Vì vậy, việc bảo vệ và phục hồi chức năng vận động của bàn tay, đặc biệt là khả năng cầm nắm là điều quan trọng trong điều trị bệnh.
- Để giảm đau trong giai đoạn cấp tính, người bệnh có thể chườm lạnh cho các khớp và thực hiện những vận động nhẹ nhàng cho bàn tay, ngón tay. Bàn tay và ngón tay nên được đặt trong máng bột hoặc nẹp nhựa với cổ tay ở tư thế duỗi 20 độ, khớp bàn đốt gập 45 độ, khớp liên đốt xa gập 20 độ, khớp liên đốt gần gập 30 độ, còn ngón cái phải duỗi và dạng ra.
- Trong giai đoạn bán cấp và mãn tính, người bệnh sẽ được giảm đau bằng cách ngâm paraphin và thực hiện các bài vận động chủ động có trợ giúp, giúp tăng cường tầm vận động của ngón tay và bàn tay, vận động có đề kháng bằng tay và dụng cụ, luyện tập chức năng bàn tay quan trọng nhất là chức năng cầm nắm, kéo giãn nhẹ các gân cơ co cứng nhưng không làm quá mức, phải sử dụng nẹp nâng đỡ bàn tay khi ngủ.
- Khi tập phục hồi chức năng viêm khớp dạng thấp tại nhà, người bệnh cần thực hiện các bài tập cầm nắm, kéo giãn khớp và cần lưu ý những điều sau:
- Tránh giữ bàn tay nắm chặt trong thời gian dài.
- Tránh tăng độ gập của khớp bàn đốt.
- Tránh gập cổ tay về trụ.
- Tránh duy trì lâu ở một tư thế hoặc luyện tập quá mức.
2.2.2. Khớp vai
Tình trạng viêm bao khớp và màng hoạt dịch do viêm khớp dạng thấp tại khớp vai dẫn đến hạn chế vận động, gây cứng khớp. Vì vậy, mục tiêu chính của quá trình phục hồi chức năng viêm khớp dạng thấp tại khớp vai sau điều trị là tăng tầm vận động khớp.
- Trong giai đoạn cấp tính, việc nghỉ ngơi không vận động khớp và giảm đau thông qua chườm đá hoặc xoa bóp là cần thiết.
- Khi ở giai đoạn bán cấp và mãn tính, người bệnh có thể giảm đau bằng cách áp dụng nhiệt, đồng thời vận động có trợ giúp để cải thiện tầm vận động khớp, đặc biệt là các động tác xoay và dạng, qua đó duy trì lực cơ.
- Bệnh nhân nên tập các động tác vai, đặc biệt là cử động đung đưa để tăng tầm vận động khi phục hồi chức năng tại nhà.
2.2.3. Khớp gối và khớp háng
Với chức năng chịu lực chủ yếu của cơ thể, khớp gối và khớp háng dễ bị tổn thương và cơ cứng. Do đó, mục đích của phục hồi chức năng viêm khớp dạng thấp là duy trì tầm vận động và lực khớp.
- Trong giai đoạn cấp tính, việc kê gối dưới khớp viêm là điều cần tránh. Thay vào đó, người bệnh cần duy trì việc đặt máng bột sau gối cả ngày lẫn đêm và nghỉ ngơi tại giường. Vận động chủ động nhẹ nhàng giúp duy trì tầm vận động của khớp, đồng thời kết hợp gồng cơ tứ đầu đùi.
- Trong giai đoạn bán cấp và mãn tính, người bệnh giảm đau bằng cách sử dụng nhiệt, đồng thời thực hiện các bài tập vận động chủ động với sự trợ giúp để duy trì tầm vận động cũng như tập luyện cơ tứ đầu đùi, tập di chuyển với nạng và đặt máng bột sau gối mỗi đêm.
- Việc tập luyện tại nhà giúp bệnh nhân duy trì tầm vận động của khớp và tầm năng lực cơ, nhất là cơ tứ đầu đùi, giữ tốt tư thế.
2.2.4. Bàn chân
Do bàn chân là nơi chịu lực chính của cơ thể nên các khớp ở đây dễ bị biến dạng nghiêm trọng như bàn chân vẹo ngoài và ngón chân bị cong như vuốt thú, gây ảnh hưởng đến dáng đi. Vì vậy, phục hồi chức năng có mục đích là ngăn ngừa những biến dạng này.
- Giai đoạn cấp tính: Bệnh nhân cần được nằm nghỉ tại giường và giữ cổ chân trong máng bột, đồng thời thực hiện các bài tập vận động thụ động nhẹ nhàng.
- Trong giai đoạn bán cấp và mãn tính, việc giảm đau được thực hiện bằng cách sử dụng nhiệt, kết hợp vận động thụ động các khớp, đặc biệt là gân gót. Nếu gân cơ bị co rút, người bệnh cần thực hiện các bài tập kéo giãn và luyện tập di chuyển bằng nạng.
- Tập phục hồi chức năng tại nhà: Các khớp cổ chân và bàn chân cần được người bệnh di động thông qua những cử động chủ động và thụ động.
Nhìn chung, viêm khớp dạng thấp là một bệnh lý tự miễn mạn tính, gây viêm và tổn thương nhiều khớp. Theo các nghiên cứu, nhiều bệnh nhân mắc bệnh này thường gặp phải tình trạng giảm sức cơ, teo cơ, cứng khớp, biến dạng khớp và giảm sức bền cơ thể. Đặc biệt, khi bệnh nhân bị hạn chế vận động lâu dài, khả năng lao động sẽ giảm đi đáng kể. Do đó, việc tập phục hồi chức năng là cần thiết để giúp bệnh nhân phục hồi khả năng vận động sớm.
Để đặt lịch khám tại viện, Quý khách vui lòng bấm số HOTLINE hoặc đặt lịch trực tiếp TẠI ĐÂY. Tải và đặt lịch khám tự động trên ứng dụng MyVinmec để quản lý, theo dõi lịch và đặt hẹn mọi lúc mọi nơi ngay trên ứng dụng.
