Làm thế nào khi bị bong gân cổ chân?

Bị bong gân cổ chân là một trong những dạng chấn thương cổ chân thường gặp trong sinh hoạt hoặc khi tập luyện thể thao, xảy ra do cổ chân bị lật sang bên, hay còn gọi là "lật sơ mi". Bong gân nhẹ có thể tự khỏi hoặc cải thiện nhanh chóng nếu được chăm sóc đúng cách. Tuy nhiên, với trường hợp nghiêm trọng hơn, bệnh nhân cần được can thiệp phẫu thuật.

Bài viết này được viết dưới sự hướng dẫn chuyên môn của bác sĩ thuộc khoa Chấn thương chỉnh hình Bệnh viện Đa khoa Quốc tế Vinmec.

1. Bị bong gân cổ chân là gì?

Bong gân khớp cổ chân xảy ra khi các dây chằng xung quanh khớp cổ chân bị kéo căng quá mức do chấn thương, dẫn đến rách một phần hoặc toàn bộ. Tình trạng này có thể xảy ra ở bất kỳ ai, không phân biệt lứa tuổi. Mức độ tổn thương dây chằng sau khi bị bong gân cổ chân có thể dao động từ nhẹ đến nặng, phụ thuộc vào tác nhân gây ra và mức độ nghiêm trọng của chấn thương.

Nhiều người thường chủ quan và không nhận thức được mức độ nghiêm trọng sau khi bị bong gân cổ chân, dẫn đến điều trị không đúng cách, không kịp thời, gây ra những hậu quả lâu dài.

2. Phân độ bong gân cổ chân dựa trên mức độ tổn thương dây chằng

Mức độ bong gân cổ chân được phân loại dựa trên mức độ tổn thương dây chằng:

• Độ 1 (nhẹ): Dây chằng bị tổn thương nhẹ, ảnh hưởng đến các sợi xơ ở mức độ vi thể. Triệu chứng là sưng nhẹ quanh mắt cá chân.
• Độ 2 (trung bình): Bị đứt một phần dây chằng cổ chân, dẫn đến sưng nề vừa phải xung quanh khớp và cảm giác khớp lỏng lẻo khi kiểm tra.
• Độ 3 (nặng): Đứt hoàn toàn dây chằng cổ chân, thường xuất hiện với các biểu hiện rõ ràng như sưng nề và bầm tím lan tỏa toàn bộ khớp cổ chân. Khi thăm khám, bác sĩ sẽ nhận thấy tình trạng mất vững khớp cổ chân rõ rệt.

3. Chẩn đoán bong gân cổ chân

• Sơ cứu sai cách sau khi bị bong gân cổ chân có thể để lại những hậu quả nghiêm trọng. Các di chứng thường gặp bao gồm: đau nhức kéo dài, sưng tấy, bầm tím, thậm chí ảnh hưởng đến khả năng vận động (hạn chế hoặc mất khả năng di chuyển). Nếu không được điều trị kịp thời, những tổn thương này có thể trở thành mãn tính, dẫn đến mất vững khớp cổ chân.
• Kết quả chụp X-quang cho thấy không có bất thường về cấu trúc xương. Tuy nhiên, bác sĩ có thể quan sát thấy hình ảnh gián tiếp của những tổn thương dây chằng, cụ thể là dây chằng bên mác và dây chằng delta-bên chầy (khe sáng mắt cá trong giãn rộng).
• Chụp cộng hưởng từ (MRI) khớp được chỉ định khi nghi ngờ tổn thương dây chằng mức độ nặng hoặc tổn thương sụn khớp. Tuy nhiên, cần lưu ý rằng chụp MRI chỉ nên thực hiện khi tình trạng sưng nề ở cổ chân đã hết. 

4. Bị bong gân cổ chân có nguy hiểm không?

Trường hợp bong gân cổ chân nếu không được điều trị đúng cách hoặc bệnh nhân vận động sớm sau chấn thương, người bị bong gân nhiều lần có thể dẫn đến các di chứng nghiêm trọng:

• Đau cổ chân dai dẳng.
• Mất ổn định khớp cổ chân.
• Viêm khớp và thoái hóa khớp cổ chân.

5. Bong gân cổ chân có thể tự khỏi không?

Mặc dù đa số trường hợp bong gân cổ chân nhẹ có thể tự khỏi, việc phục hồi sức mạnh cho khớp là vô cùng quan trọng để ngăn ngừa tái phát. Khi tình trạng sưng đau kéo dài hơn 4-6 tuần hoặc ảnh hưởng đến khả năng di chuyển, nếu không được điều trị, bong gân cổ chân có thể dẫn đến tình trạng mất vững khớp mạn tính, gây ra những biến chứng lâu dài.

6. Làm gì khi bị bong gân cổ chân?

6.1 Nguyên tắc điều trị

Hầu hết các trường hợp bị bong gân cổ chân không cần phẫu thuật, kể cả mức độ nặng. Quy trình điều trị thường trải qua 3 bước:

• Nghỉ ngơi, hạn chế vận động: Giúp giảm sưng nề.
• Tập vật lý trị liệu: Phục hồi biên độ vận động khớp và tăng cường sức mạnh cơ bắp.
• Tập luyện và thích nghi: Giúp quay lại các hoạt động sinh hoạt bình thường.
• Thời gian phục hồi cho bong gân dao động từ 3 tuần (mức độ nhẹ) đến 6 - 12 tuần (mức độ vừa và nặng).

6.2 Trường hợp bong gân ở mức độ nhẹ

Đa số trường hợp bị bong gân cổ chân chỉ ở mức độ nhẹ và có thể điều trị tại nhà. Cách điều trị bao gồm chườm đá, nghỉ ngơi và hạn chế đi lại để giúp giảm sưng đau và thúc đẩy quá trình hồi phục. Cụ thể như sau:

• Nghỉ ngơi: Hạn chế tối đa việc đi lại bằng chân bị bong gân.
• Chườm đá: Sử dụng túi đá chườm lạnh lên vùng sưng nề trong 20-30 phút, mỗi ngày 3-4 lần. Lưu ý không đặt đá trực tiếp lên da mà phải lót qua khăn mỏng.
• Băng chun: Cổ chân cần được cố định bằng băng thun hoặc nẹp và hạn chế vận động bằng cách sử dụng nạng để hỗ trợ phục hồi.
• Kê cao chân: Kê cao chân cao hơn tim trong vòng 48 giờ đầu sau chấn thương.
• Uống thuốc: Sử dụng thuốc giảm đau, chống viêm, giảm phù nề như ibuprofen hoặc alphachoay theo hướng dẫn của bác sĩ hoặc dược sĩ. 

6.3 Trường hợp bong gân ở mức độ vừa và nặng

Các trường hợp bị bong gân cổ chân ở mức độ vừa và nặng, khi khớp bị sưng tấy nhiều, lỏng lẻo và mất khả năng vận động, cần được đưa đến bệnh viện để khám và điều trị kịp thời.  

Việc tự ý điều trị tại nhà bằng các phương pháp dân gian, tự đắp thuốc là không an toàn và có thể khiến tình trạng bong gân chuyển sang giai đoạn mãn tính. Khi đó, cảm giác sưng, đau sẽ kéo dài, khớp lỏng lẻo, dễ tái phát chấn thương, ảnh hưởng nghiêm trọng đến sinh hoạt và chất lượng cuộc sống.  

Ngoài việc chườm đá và kê cao chân để giảm đau, bệnh nhân cần thực hiện các biện pháp sau:

• Bất động hoàn toàn: Băng bó bột từ 1/3 trên cẳng chân xuống đến hết các ngón chân trong ít nhất 3 tuần.
• Tập luyện: Sau khi tháo nẹp hoặc bột, bệnh nhân cần tham gia tập luyện các bài tập tăng cường khả năng phối hợp của các cơ. Bài tập điển hình là đứng bằng một chân. Ngoài ra, bác sĩ có thể khuyến nghị thêm các bài tập phù hợp với tình trạng cụ thể của từng bệnh nhân.
• Tránh xoa bóp, chườm nóng, tiêm thuốc: Các tác động này có thể làm giãn mạch, gia tăng chảy máu và phù nề, khiến tình trạng bong gân thêm tồi tệ.
• Băng bó vừa phải: Băng quá chặt sẽ gây đau nhức và bầm tím tại vùng bong gân. 

6.4 Phẫu thuật  

Phẫu thuật chỉ được áp dụng cho trường hợp bị bong gân cổ chân nặng (khớp cổ chân bị mất vững) và các phương pháp điều trị thông thường không hiệu quả.

Trong quá trình phẫu thuật nội soi, bác sĩ sẽ sử dụng dụng cụ nhỏ đưa vào khớp cổ chân thông qua đường mổ nhỏ để quan sát toàn diện khớp, loại bỏ các mảnh sụn khớp bong tróc (nếu có). Sau đó, bác sĩ sẽ tiến hành khâu phục hồi dây chằng bị tổn thương hoặc tạo hình lại dây chằng bằng cách sử dụng mảnh ghép tự thân từ gân cơ của bệnh nhân (nếu cần thiết).

7. Sai lầm thường gặp khi chữa bong gân cổ chân

Việc sử dụng rượu, cao nóng xoa bóp lên vùng bị bong gân là hoàn toàn sai lầm. Lý do là vì khi bị bong gân cổ chân, các dây chằng bị tổn thương, việc tác động nhiệt nóng lên khu vực này sẽ làm chảy máu nặng hơn, sưng tấy nhiều hơn. Thay vào đó, bệnh nhân nên sử dụng các biện pháp chườm lạnh để giảm đau, giảm sưng nề cho khu vực bị tổn thương.

Các chất nóng chỉ nên dùng cho trường hợp gãy xương vì giúp tăng tiết dịch, máu, thúc đẩy quá trình liền xương. Tuyệt đối không xoa rượu, cao nóng vào chỗ bong gân vì có thể gây teo cơ, cứng khớp về sau.

8. Phòng tránh bong gân cổ chân

Để hạn chế bong gân cổ chân khi chơi thể thao, hãy ghi nhớ những điều sau:

• Nên làm nóng cơ thể kỹ càng trước khi tập luyện thể thao hoặc tham gia các hoạt động cần thể lực khác.
• Chọn giày thể thao phù hợp với hoạt động và có kích cỡ vừa vặn với bàn chân.
• Nên di chuyển cẩn thận khi đi trên địa hình gồ ghề, không bằng phẳng.
• Khi bị đau khớp cổ chân, bệnh nhân nên giảm hoặc ngừng chơi thể thao. 

Hầu hết các trường hợp bong gân cổ chân không cần phẫu thuật, kể cả bong gân mức độ nặng. Có 3 bước điều trị bong gân khớp cổ chân từ mức độ nhẹ đến nặng:

• Bước 1: Bệnh nhân nghỉ ngơi, bất động, giảm sưng nề.
• Bước 2: Tập luyện để sớm lấy lại biên độ vận động của khớp, tăng cường sức mạnh cơ.
• Bước 3: Tiếp tục tập luyện, thích nghi để trở về các hoạt động sinh hoạt bình thường.

Quá trình này phải mất 3 tuần đối với bong gân mức độ nhẹ, 6 - 12 tuần đối với bong gân mức độ vừa và nặng.

Bị bong gân cổ chân tái đi tái lại nhiều lần có thể dẫn đến tình trạng bong gân mãn tính do các dây chằng không được phục hồi hoàn toàn sau mỗi lần bong gân. Biểu hiện của bong gân mãn tính là tình trạng đau kéo dài trên 4 - 6 tuần. Để tránh bong gân mãn tính, bệnh nhân cần hạn chế các hoạt động có nguy cơ cao gây bong gân như đi lại trên địa hình gồ ghề hoặc tham gia các môn thể thao dễ khiến cổ chân bị vặn xoắn.

Trung tâm Chấn thương chỉnh hình & Y học thể thao tại Bệnh viện Đa khoa Quốc tế Vinmec Times City là chuyên khoa chuyên điều trị các chấn thương và tình trạng bệnh liên quan đến hệ thống cơ xương khớp và dây chằng.

Trung tâm có thế mạnh chuyên môn trong phẫu thuật, điều trị các bệnh lý:

• Thay thế một phần hoặc toàn bộ đoạn xương và khớp nhân tạo;
• Thay khớp háng, gối, khuỷu tay;
• Thay khớp vai đảo ngược, các khớp nhỏ bàn ngón tay ;
• Phẫu thuật nội soi khớp tái tạo và sửa chữa các tổn thương dây chằng, sụn chêm;
• Ung thư xương, u xương và mô mềm cơ quan vận động;
• Phục hồi chức năng chuyên sâu về Y học thể thao;
• Phân tích vận động để chẩn đoán, theo dõi và cải thiện thành tích cho các vận động viên; chẩn đoán và hỗ trợ phục hồi cho người bệnh.

Trung tâm đang áp dụng các công nghệ hiện đại, tối tân vào điều trị như công nghệ tái tạo hình ảnh 3D và in 3D xương, khớp nhân tạo, công nghệ trợ cụ cá thể hóa được chế tạo và in 3D, công nghệ chế tạo và ứng dụng xương khớp nhân tạo bằng các vật liệu mới, kỹ thuật phẫu thuật chính xác bằng Robot. 

Để đặt lịch khám tại viện, Quý khách vui lòng bấm số HOTLINE hoặc đặt lịch trực tiếp TẠI ĐÂY. Tải và đặt lịch khám tự động trên ứng dụng MyVinmec để quản lý, theo dõi lịch và đặt hẹn mọi lúc mọi nơi ngay trên ứng dụng.