Dị ứng thuốc kháng sinh được coi là một phản ứng có hại đối với cơ thể. Các phản ứng dị ứng có thể xuất hiện ngay sau khi sử dụng thuốc hoặc trong khoảng từ vài phút đến vài tuần sau khi sử dụng. Bài viết này sẽ chia sẻ những thông tin về cách nhận biết triệu chứng và cách phòng tránh dị ứng kháng sinh.
Bài viết này được viết dưới sự hướng dẫn chuyên môn của ThS. BS Phạm Thị Hải Yến, chuyên khoa Dị ứng - Miễn dịch lâm sàng, tại Bệnh viện Đa khoa Quốc tế Vinmec Times City.
1. Dị ứng thuốc kháng sinh là gì?
Kháng sinh là các chất có khả năng chống lại vi khuẩn, được sản xuất từ các loại vi sinh vật như nấm, vi khuẩn và Actinomycetes. Trong lĩnh vực y học, chúng được sử dụng để kiểm soát và ngăn chặn sự phát triển của các vi sinh vật gây bệnh, đồng thời đối phó với các bệnh nhiễm trùng - một trong những nguyên nhân hàng đầu gây tử vong ở các nước đang phát triển như Việt Nam.
Tuy nhiên, việc sử dụng kháng sinh cũng có thể gây ra nguy cơ dị ứng. Các phản ứng dị ứng có thể xảy ra ngay sau khi sử dụng kháng sinh hoặc sau một thời gian ngắn từ vài phút đến vài tuần. Đôi khi, dị ứng có thể không xuất hiện ngay từ lần sử dụng đầu tiên mà chỉ phát hiện sau các lần sử dụng sau đó. Các trường hợp dị ứng thuốc kháng sinh thường được phân loại thành hai nhóm chính:
- Dị ứng kháng sinh loại cấp tính: Đây là loại phản ứng xảy ra nhanh chóng, thường xuất hiện trong vòng vài phút đến vài giờ sau khi sử dụng thuốc.
- Dị ứng kháng sinh loại muộn: Đây là loại phản ứng thường xuất hiện sau vài giờ hoặc vài ngày sau khi sử dụng thuốc.
Cơ chế của phản ứng dị ứng thường liên quan đến các chất trung gian miễn dịch. Kháng thể đặc hiệu IgE là chất trung gian gây ra phản ứng quá mẫn nhanh, trong khi tế bào T hoặc các chất trung gian miễn dịch non-IgE thường gây ra phản ứng quá mẫn muộn.
2. Những đối tượng có nguy cơ dị ứng kháng sinh
Có các yếu tố sau có thể tăng nguy cơ phát triển dị ứng kháng sinh:
- Tiền sử dị ứng trong gia đình với thuốc kháng sinh.
- Các tình trạng dị ứng khác như dị ứng thức ăn, dị ứng với lông động vật, phấn hoa, tiền sử bệnh lý như hen suyễn, viêm mũi dị ứng, viêm da cơ địa…
- Sử dụng thuốc kháng sinh thường xuyên và không đúng chỉ định.
- Tự ý mua và sử dụng kháng sinh mà không có hướng dẫn từ bác sĩ.
- Mắc các bệnh mãn tính như viêm phổi, viêm phế quản, viêm họng, viêm tai, viêm khớp, bệnh thần kinh…
Mặc dù vậy, mọi người đều có thể phát triển dị ứng thuốc kháng sinh kể cả khi không thuộc bất kỳ nhóm nguy cơ nào được đề cập trên.
3. Dấu hiệu và triệu chứng của dị ứng thuốc kháng sinh
Các dấu hiệu và triệu chứng phổ biến khi phát hiện bị dị ứng với kháng sinh bao gồm:
- Phát ban, da đỏ, ngứa, sưng hoặc bong tróc
- Cảm giác căng tức ở họng, khó thở hoặc thở khò khè
- Đau bụng, tiêu chảy
- Chảy nước mắt hoặc mũi
Tuy nhiên, trong trường hợp nghiêm trọng hơn, bệnh nhân có thể gặp phải cơn sốc phản vệ. Đây là một phản ứng đột ngột, diễn ra nhanh chóng và có thể gây tử vong nếu không được cấp cứu kịp thời. Các triệu chứng của sốc phản vệ bao gồm:
- Da ban đỏ hoặc mề đay ngứa
- Phù nề ở đường thở: nuốt vướng, khàn giọng, thở rít
- Khó thở
- Đau ngực
- Co giật, lo lắng, kích thích, lơ mơ
- Buồn nôn hoặc nôn mửa
- Bị sưng phồng lưỡi và họng
- Chóng mặt
- Mê sảng, ngất xỉu
Những phản ứng này thường xuất hiện sau vài phút đến một giờ sau khi sử dụng kháng sinh. Nếu bệnh nhân gặp bất kỳ triệu chứng nào được liệt kê ở trên, hãy ngừng sử dụng thuốc và liên hệ với bác sĩ ngay lập tức để kiểm soát tình trạng dị ứng.
4. Chẩn đoán dị ứng kháng sinh
Để đưa ra xác định liệu bệnh nhân có bị dị ứng kháng sinh hay không, trước hết, bác sĩ sẽ yêu cầu bệnh nhân cung cấp các thông tin sau:
- Loại thuốc kháng sinh được sử dụng gần đây là gì?
- Trước khi có các phản ứng dị ứng, bệnh nhân đã dùng loại thuốc kháng sinh nào trước đó không?
- Bệnh nhân có tiền sử về dị ứng thuốc kháng sinh hay không?
- Có bất kỳ vấn đề sức khỏe nào khác mà bệnh nhân đang gặp phải không?
Sau khi kiểm tra tổng thể tình trạng sức khỏe, bác sĩ sẽ yêu cầu thêm các xét nghiệm bổ sung để đảm bảo độ chính xác của việc chẩn đoán. Các xét nghiệm này sẽ phụ thuộc vào từng trường hợp cụ thể. Dưới đây là một số xét nghiệm thường được sử dụng để chẩn đoán dị ứng kháng sinh:
- Xét nghiệm máu: Bác sĩ sẽ lấy mẫu máu từ tĩnh mạch hoặc cánh tay của bệnh nhân và gửi đi để phân tích.
- Test lẩy da và nội bì với thuốc: Bác sĩ sẽ áp dụng một lượng nhỏ kháng sinh lên da của bệnh nhân và theo dõi phản ứng.
- Test áp bì: Bác sĩ sẽ đặt kháng sinh lên da và sử dụng miếng dán để giữ trong 2 ngày, sau đó theo dõi các phản ứng trên da để đưa ra kết luận.
5. Nên làm gì khi bị dị ứng thuốc kháng sinh?
Việc quan trọng nhất khi bệnh nhân phát hiện phản ứng dị ứng với kháng sinh là ngừng sử dụng thuốc ngay lập tức. Sau đó, bệnh nhân có thể được điều trị các triệu chứng dị ứng bằng cách sử dụng các loại thuốc như kháng histamin (như cetirizin, fexofenadin, loratadin) hoặc thuốc corticoid kháng viêm (như methylprednisolon, prednisolon). Đảm bảo tuân thủ đúng liều lượng mà bác sĩ đã chỉ định để đạt được kết quả điều trị tốt nhất.
Trong trường hợp sốc phản vệ hoặc các phản ứng dị ứng nguy hiểm khác, bệnh nhân cần phải xử lý kịp thời. Trong các tình huống khẩn cấp, việc sử dụng dụng cụ tiêm epinephrine tự động là cần thiết. Bệnh nhân cần được tiêm ngay lập tức và sau đó đưa đến bệnh viện để cấp cứu trước khi tình trạng dị ứng trở nên nghiêm trọng hơn.
Ngoài ra, bệnh nhân cũng nên tham khảo ý kiến của bác sĩ để chọn một loại thuốc kháng sinh thay thế phù hợp, không gây ra nguy cơ phản ứng chéo với các loại thuốc trước đó.
6. Các cách phòng ngừa dị ứng kháng sinh
Để ngăn ngừa dị ứng thuốc kháng sinh một cách hiệu quả, người bệnh cần tuân thủ các nguyên tắc sau:
- Tránh sử dụng thuốc một cách tự ý, chỉ sử dụng khi có sự chỉ định của bác sĩ.
- Luôn kiểm tra nguồn gốc, thành phần và chất lượng của thuốc trước khi sử dụng để đảm bảo an toàn.
- Chuẩn bị dụng cụ chống sốc và luôn mang theo bút tiêm epinephrine để có thể xử lý ngay lập tức các tình huống khẩn cấp.
- Thông báo ngay cho bác sĩ khi người bệnh phát hiện bất kỳ dấu hiệu nào của phản ứng dị ứng kháng sinh để được tư vấn và điều trị kịp thời.
Dị ứng thuốc kháng sinh tùy vào mức độ sẽ có các triệu chứng nặng nhẹ khác nhau. Nếu nhận thấy những dấu hiệu bất thường sau khi dùng thuốc kháng sinh thì nên ngưng thuốc và đến bác sĩ để được chữa trị phù hợp.
Để đặt lịch khám tại viện, Quý khách vui lòng bấm số HOTLINE hoặc đặt lịch trực tiếp TẠI ĐÂY. Tải và đặt lịch khám tự động trên ứng dụng MyVinmec để quản lý, theo dõi lịch và đặt hẹn mọi lúc mọi nơi ngay trên ứng dụng.
Nguồn tham khảo: Cdc.gov
