Chẩn đoán mức độ nặng của hội chứng ruột kích thích (IBS) là một phần quan trọng trong việc đánh giá và quản lý tình trạng bệnh, giúp bác sĩ xác định phương pháp điều trị phù hợp nhất cho từng bệnh nhân. Việc xác định mức độ nặng của hội chứng không chỉ giúp theo dõi tiến triển bệnh mà còn giúp phát hiện, ngăn chặn những biến chứng có thể xảy nếu không được xử lý kịp thời.
Bài viết này được viết dưới sự hướng dẫn chuyên môn của ThS. BS Mai Viễn Phương - Trưởng đơn nguyên Nội soi tiêu hóa - Khoa Khám bệnh & Nội khoa - Bệnh viện Đa khoa Quốc tế Vinmec Central Park.
1. Tổng quan về hội chứng ruột kích thích
Hội chứng ruột kích thích (IBS - Irritable Bowel Syndrome) là một rối loạn chức năng của ruột, xảy ra lặp đi lặp lại mà không phát hiện tổn thương giải phẫu hay bất thường sinh hóa qua các xét nghiệm. Tại Việt Nam, bệnh còn được gọi là viêm đại tràng co thắt, viêm đại tràng chức năng hoặc viêm đại tràng mãn tính.
Đây là một trong những bệnh đường ruột phổ biến nhất, với tỷ lệ mắc bệnh dao động từ 5-20% dân số, tùy thuộc vào khu vực sinh sống. Mặc dù hội chứng ruột kích thích là bệnh lành tính, không đe dọa tính mạng, nhưng lại ảnh hưởng đáng kể đến chất lượng cuộc sống của người bệnh.
2. Sự tăng nhạy cảm nội tạng ở bệnh nhân mắc hội chứng ruột kích thích
Cảm giác và vận động của ruột chịu ảnh hưởng từ nhiều yếu tố như lòng ruột, niêm mạc, hệ thần kinh ruột, hệ thần kinh trung ương và sự trao đổi tín hiệu giữa các vùng này. Một lý thuyết phổ biến về cơ chế gây ra hội chứng ruột kích thích và các rối loạn tiêu hóa chức năng khác cho rằng sự rối loạn trong mối liên kết phức tạp giữa các vùng này, gọi là "trục não-ruột," là nguyên nhân làm thay đổi cảm giác và vận động của ruột.
Các kích thích cơ học, hóa học hoặc các tác động khác được cảm nhận bởi các tế bào thần kinh hướng tâm nguyên phát. Ở đại tràng và trực tràng, các cơ quan nhận cảm đau chính là các tế bào thần kinh hướng tâm nguyên phát nằm trong tủy sống. Những tế bào này có thân nằm ở hạch rễ sau và synape thần kinh ở sừng sau.
Tín hiệu từ những tế bào này được truyền qua cột bên của sừng sau để đến nhân não thất sau bên đối diện của đồi thị. Các dây thần kinh hướng tâm ở tủy sống có ngưỡng kích hoạt thay đổi và ngưỡng này có thể thay đổi tùy thuộc vào các yếu tố như chấn thương hoặc viêm nhiễm, ảnh hưởng trực tiếp đến cảm giác đau và hoạt động của ruột.
2.1 Sự nhạy cảm trung ương xảy ra ở cả tủy sống và não bộ
Một nghiên cứu cho thấy khi thành trực tràng bị căng, các tín hiệu kích thích gia tăng ở các khu vực liên quan đến cảm xúc, như vỏ não trước và hạch hạnh nhân, cùng với vùng não giữa chịu trách nhiệm điều tiết cơn đau nội sinh. Ngược lại, ở nhóm chứng, hoạt động của vỏ não trước trán giữa và bên lại ổn định hơn.
Những thay đổi về cấu trúc não thường gặp bao gồm:
- Tăng thể tích và độ dày của vỏ não cảm giác và vận động, liên quan đến mức độ nghiêm trọng của triệu chứng, đặc biệt ở phụ nữ.
- Biến đổi kết nối chức năng giữa thùy não trước và hạch hạnh nhân.
- Sự tham gia mạnh mẽ hơn của các mạng lưới thần kinh để phản ứng với tình trạng căng thành trực tràng.
- Tăng cường phản ứng của hệ thống lưới kích thích cảm xúc, khiến tình trạng căng thành trực tràng trở nên nhạy cảm hơn.
- Suy giảm vòng phản hồi ức chế.
- Gia tăng hoạt động của mạng lưới kiểm soát và điều tiết thần kinh tự chủ.
2.2 Ảnh hưởng của trục não - ruột từ những thay đổi ngoại biên
Trục não - ruột mô tả mối quan hệ hai chiều giữa hệ tiêu hóa và hệ thần kinh trung ương, trong đó các thay đổi ở ruột có thể ảnh hưởng đến não bộ và ngược lại. Một số yếu tố như tăng độ thấm ruột, mất cân bằng vi sinh vật đường ruột và hoạt động miễn dịch tăng cao có thể tác động đến hệ thần kinh trung ương thông qua trục não-ruột.
Stress đóng vai trò quan trọng trong việc làm tăng độ thấm của ruột, tạo điều kiện cho các thành phần vi khuẩn, chất độc và chất gây viêm xâm nhập vào máu dễ dàng hơn. Những yếu tố này sau đó tác động đến não bộ, gây ra các phản ứng như tăng cảm giác đau hoặc thay đổi trạng thái cảm xúc.
Ngoài ra, vi sinh vật đường ruột cũng góp phần làm thay đổi độ thấm ruột. Chúng có khả năng giải phóng protease và kích hoạt các PARs, tạo ra một con đường liên kết trực tiếp giữa vi sinh vật đường ruột và tăng cảm giác nội tạng thông qua sự thay đổi độ thấm ruột.
2.3 Vai trò của nội soi đại tràng
Nội soi đại tràng là phương pháp quan trọng để loại trừ ung thư đại trực tràng (UTĐTT). Các chỉ định nên được cân nhắc bởi những yếu tố như tuổi tác, các dấu hiệu báo động nhằm tránh tình trạng chỉ định quá mức ở bệnh nhân.
Theo hướng dẫn của Tổ chức Tiêu hóa Thế giới (WGO) và sự đồng thuận của châu Á, nội soi đại tràng được khuyến nghị cho những bệnh nhân có các dấu hiệu cảnh báo sau:
- Tuổi trên 50.
- Tiền sử gia đình mắc UTĐTT.
- Máu trong phân.
- Giảm cân không rõ nguyên nhân.
- Chán ăn.
- Triệu chứng xuất hiện vào ban đêm.
- Sốt.
- Thiếu máu.
- Phát hiện khối u ở bụng.
- Có dịch trong ổ bụng.
Tuy nhiên, cần lưu ý rằng UTĐTT là một trong năm loại ung thư phổ biến nhất tại Việt Nam. Đáng chú ý, tỷ lệ mắc UTĐTT ở người trẻ (≤50 tuổi) tại Việt Nam đang gia tăng đáng kể.
3. Chẩn đoán mức độ nặng của hội chứng ruột kích thích
Hội chứng ruột kích thích không chỉ gây ra các triệu chứng khó chịu mà còn ảnh hưởng đáng kể đến chất lượng cuộc sống, khả năng giao tiếp xã hội, giấc ngủ và sức khỏe tinh thần của người bệnh. Vì vậy, khi đánh giá tình trạng bệnh, ngoài việc xem xét tần suất và mức độ nghiêm trọng của các triệu chứng, cần chú trọng đến những tác động tiêu cực này.
Hiện có nhiều bảng câu hỏi được sử dụng làm công cụ để đánh giá toàn diện, bao gồm:
- Short Form-36 (SF-36).
- EuroQol 5 (EQ-5D).
- Thang điểm trầm cảm và rối loạn lo âu trong bệnh viện (HADS).
- Bảng câu hỏi sức khỏe bệnh nhân (PHQ).
- IBS-QoL.
- Chỉ số mức độ nghiêm trọng của triệu chứng hội chứng ruột kích thích (IBS-SSS).
Hội chứng ruột kích thích là một rối loạn tiêu hóa chức năng thường gặp. Quá trình chẩn đoán mức độ nặng của hội chứng ruột kích thích cần thận trọng để loại trừ các bệnh lý thực thể khác nhằm đảm bảo kết luận chính xác.
Việc điều trị đòi hỏi sự hợp tác chặt chẽ giữa nhân viên y tế và bệnh nhân. Các phương pháp điều trị nên được tư vấn và triển khai theo từng bước, bao gồm cả việc áp dụng liệu pháp tâm lý khi cần thiết. Điều này giúp cải thiện hiệu quả điều trị, giảm triệu chứng và nâng cao chất lượng cuộc sống cho người bệnh.
Để đặt lịch khám tại viện, Quý khách vui lòng bấm số HOTLINE hoặc đặt lịch trực tiếp TẠI ĐÂY. Tải và đặt lịch khám tự động trên ứng dụng MyVinmec để quản lý, theo dõi lịch và đặt hẹn mọi lúc mọi nơi ngay trên ứng dụng.
