Hydrocarbon thơm đa vòng (PAH) là chất gì mà có thể gây ung thư?

Hydrocarbon thơm đa vòng (PAH) là những hợp chất có thể thấy ở nhiều nguồn phát sinh như từ tự nhiên, nhân tạo. Đây là một hợp chất không chỉ góp phần gây ra tình trạng ô nhiễm môi trường mà còn có những tác động không nhỏ đến sức khỏe. Hợp chất này có thể gây ra những biến đổi trong cơ thể người dẫn tới hàng loạt các bệnh lý trong đó đáng lưu ý nhất là nguy cơ gây bệnh ung thư.

Hydrocacbon thơm đa vòng (PAHs – Polycyclic Aromatic Hydrocarbons) là các hợp chất hóa học trong cấu tạo bao gồm các vòng thơm không chứa các dị tố hay mang theo nhóm thế và có thế có hai hay nhiều vòng thơm gắn với nhau tạo thành các hợp chất hữu cơ bền.

Theo cấu tạo hydrocacbon thơm đa vòng thường được chia làm hai nhóm gồm:

• Nhóm có nhỏ hơn hoặc bằng sáu vòng thơm gọi là các PAHs phân tử nhỏ.
• Nhóm có nhiều hơn sáu vòng thơm gọi là các PAHs phân tử lớn

Các hydrocacbon thơm đa vòng thường tồn tại ở dạng không màu, hoặc có thể màu trắng hay vàng nhạt. Tồn tại ở thể rắn trong nhiệt độ phòng, có mùi thơm, nhưng mỗi loại lại có mùi khác nhau. Chúng ít hoặc không tan trong nước mà tan trong các dung môi hữu cơ. Đây là một hợp chất có thể tham gia nhiều phản ứng hoá học như phản ứng thế, phản ứng oxi hoá...Khi tồn tại trong môi trường thì chất này có thể tạo thành nhiều sản phẩm oxy hoá, còn có thể tác dụng với ozon và các gốc hydroxyl trong không khí.

Chính bản thân một số loại PAHs có thể gây hại trực tiếp cho cơ thể hoặc những sản phẩm oxy hoá của PAH là chất có độc tính cao với cơ thể.

Những nguồn phát sinh chất PHA có thể biết đến như:

• Nguồn tự nhiên: Chất này chủ yếu tìm được trong tự nhiên như nhựa đường hay qua quá trình biến đổi thành các loại như than, dầu, thông qua các quá trình trầm tích, núi lửa phun trào. Ngoài ra, PAH có thể phát sinh từ việc đốt cháy không hoàn toàn các chất hữu cơ trong hàng loạt đám cháy rừng tự nhiên.
• Nguồn nhân tạo: Do quá trình đốt cháy các loại hàng ngày như rơm, rạ, củi, than, hút thuốc lá...; các quy trình công nghiệp và khai thác, sử dụng các loại nhiên liệu hóa thạch; quá trình sản xuất nông nghiệp do tồn dư các chất bảo vệ thực vật, các chất bảo vệ thực vật bay hơi là nguồn gốc các chất PHA; khói do các phương tiện tham gia giao thông, bụi tự các công trình...

Trong các loại thực phẩm cũng có chứa một lượng PHA tùy từng loại và từng khu vực. Những nơi có mức độ ô nhiễm cao thì các lương thực, cây trồng có nguy cơ bị nhiễm rất cao. Càng những vùng có hoạt động của các khu công nghiệp, đường có nhiều xe cộ đi lại thì khả năng bị nhiễm càng lớn hơn so với khu vực nông thôn.

Các loại thực phẩm có thể bị nhiễm ngay do chất thải từ môi trường, dính ngay trên bề mặt rau củ. Hay một số loại thực phẩm phơi khô trực tiếp trên nhựa đường cũng bị nhiễm trực tiếp, các loại thịt nướng, thịt hun khói cũng chứa nhiều PHA.

Khi các chất hydrocarbon thơm đa vòng vào trong cơ thể chúng sẽ bị chuyển hoá và các hợp chất PAHs có thể phản ứng với một số enzyme như aryl hydrocarbon hydroxylase để tạo thành các dẫn xuất PAHs dihydrodiol. Dẫn xuất này có thể tạo liên kết đồng hóa trị với protein và các acid nucleic, từ đó gây đột biến gen và gây ra ung thư.

Chất PAH có khả năng vào cơ thể qua nhiều cách khác nhau như qua đường tiêu hoá, da hay đường hô hấp. Độc tính của chất này còn phụ thuộc vào nhiều yếu tố như số lượng vòng thơm trong cấu trúc, đường vào cơ thể, số lượng đưa vào cơ thể...

Theo Theo cơ quan nghiên cứu Quốc tế về Ung thư (IARC), một số loại PAHs có thể gây ung thư đối với con người và động vật. Như chất naphtalen được xếp vào chất gây ung thư nhóm B nó gây ảnh hưởng tới một loạt các cơ quan như phổi, thận và kìm hãm quá trình hô hấp. Ở các nước châu Âu và Trung Quốc, kể từ năm 2008, băng phiến và các sản phẩm có chứa naphtalen đã bị cấm sử dụng. Ngoài ra, các PAHs khác như acenaphthylene, fluoranthene, Phenanthrene, Fluorene đều có khả năng gây độc cho người.

Trong các loại thực phẩm như các loại thịt nướng, thịt quay do mỡ ở nhiệt độ cao bị biến đổi, dầu, bột mì, bánh mỳ nướng, các loại ngũ cốc và rau bị nhiễm PAH từ môi trường...chứa chất hydrocarbon thơm đa vòng. Khi chúng ta ăn thường xuyên sẽ làm cho cơ thể bị tích tụ một lượng lớn dần. Từ đó làm tăng nguy cơ gây ra ung thư hay các bệnh lý khác.

Thịt nướng hay những loại thức ăn nhiều gia vị rất hấp dẫn với chúng ta. Nhưng việc tiêu thụ với số lượng lớn nghĩa là đang đưa thêm nhiều PHA vào cơ thể, từ đó tăng nguy cơ mắc bệnh ung thư và nhiều bệnh lý nghiêm trọng khác.