Các yếu tố nguy cơ gây đột quỵ

Đột quỵ hay còn được gọi với cái tên khác là tai biến mạch máu não là nguyên nhân hàng đầu gây tàn tật và tử vong trên toàn thế giới. Đây là một dạng tổn thương não xảy ra khi dòng máu cung cấp cho não bị gián đoạn hoặc giảm một cách đáng kể khiến cho các tế bào não bị thiếu oxy, dinh dưỡng và bắt đầu chết trong vòng vài phút.

Có nhiều yếu tố nguy cơ khiến một người có khả năng bị đột quỵ hơn. Các nguy cơ này bao gồm các yếu tố có thể kiểm soát được là những yếu tố mà bạn có thể thay đổi được và các yếu tố không thể kiểm soát được là những yếu tố bạn không thể thay đổi được. May mắn là chúng ta có thể phòng tránh được hơn một nửa số loại đột quỵ bằng cách chăm sóc y tế và thay đổi lối sống.

• Bệnh tăng huyết áp (còn gọi là cao huyết áp): Nguy cơ đột quỵ não của một người bắt đầu tăng khi huyết áp duy trì ở trên mức 115/75 mmHg. Tăng huyết áp là nguyên nhân hàng đầu gây đột quỵ não, nó làm tổn thương thành động mạch và có thể làm tăng hoạt động đông máu, dẫn đến sự hình thành các cục máu đông gây đột quỵ nhồi máu não.

Việc kiểm soát huyết áp giúp giảm nguy cơ đột quỵ một cách đáng kể, vì tăng huyết áp có thể làm tăng nguy cơ đột quỵ từ hai đến sáu lần. Việc kiểm soát huyết áp có thể chỉ bằng lối sống lành mạnh, ăn uống khoa học, cũng có cần sử dụng tới các thuốc hạ áp.

• Hút thuốc: Hút thuốc lá làm tăng gấp đôi nguy cơ đột quỵ. Bên cạnh việc gây hại cho phổi, hút thuốc cũng làm tổn thương thành mạch máu, làm tăng quá trình xơ cứng động mạch, khiến cho tim phải làm việc nhiều hơn và làm tăng huyết áp. Bởi trong thuốc lá có chứa khoảng 7000 chất độc hóa học như carbon monoxide, arsenic, formaldehyde và cyanide. Những chất độc này được sau khi hấp thu vào phổi sẽ được vận chuyển vào máu làm thay đổi và phá hủy các tế bào trong cơ thể.

Theo số liệu thống kê cho thấy có đến khoảng 50% số bệnh nhân đột quỵ trẻ tuổi có hút thuốc lá, Những nghiên cứu mới nhất cho thấy có sự tương quan giữa số lượng thuốc lá hút mỗi ngày và nguy cơ đột quỵ não. Việc thay đổi nhận thức về hành vi hút thuốc của người trẻ chưa bao giờ là dễ dàng. Những nghiên cứu này đang gióng thêm một hồi chuông cảnh báo cho những người đã và đang hút thuốc lá.

Không chỉ những người hút thuốc lá trực tiếp, mà cả những người hút thuốc lá thụ động (hít phải khói thuốc lá) cũng chịu những ảnh hưởng xấu. Hút thuốc lá thụ động cũng làm tăng nguy cơ đột quỵ của một người. Tin tốt là, cho người đang hút thuốc lá đó là nếu họ dừng hút thuốc hôm nay, trong vòng hai đến năm năm sau, nguy cơ đột quỵ của họ sẽ ngang với người chưa bao giờ hút thuốc.

• Cholesterol cao: mức cholesterol từ 200 mg/dL trở xuống là tốt nhất cho người trưởng thành. Cholesterol dư thừa có thể tích tụ trên thành động mạch và dẫn đến tắc những mạch này.

Có khoảng từ 50-60% bệnh nhân trẻ tuổi bị nhồi máu não có rối loạn chuyển hóa mỡ máu, có sự khác biệt nhẹ giữa nam và nữ, trong đó nam giới hay gặp hơn nữ. Người trẻ tuổi với thói quen ăn uống có hại sức khỏe như ăn quá nhiều thức ăn nhanh, sử dụng các thực phẩm chế biến sẵn..., ngày càng đối diện với các bệnh lý mạch máu lớn và nhỏ sớm hơn như bệnh lý đột quỵ, tim mạch ...

• Thừa cân và lười vận động: các nghiên cứu tại Hoa Kỳ cho thấy khoảng 10% các bệnh nhân trẻ tuổi đột quỵ có thừa cân (chỉ số khối cơ thể BMI >30). Ngoài ra các chỉ số chu vi vòng bụng, tỉ lệ vòng bụng/vòng hông, tỉ lệ vòng bụng/chiều cao cũng có mối liên quan chặt chẽ hơn đến nguy cơ đột quỵ.

Toàn bộ hệ tuần hoàn bị quá tải và tình trạng thừa cân còn mở đường cho các yếu tố nguy cơ khác gây đột quỵ, như là cao huyết áp. Lối sống ngồi yên ít vận động làm gia tăng nguy cơ đột quỵ ở người trẻ tuổi.

Sự phát triển nhanh chóng của nền kinh tế kéo theo đó là chế độ ăn ít lành mạnh hơn. Giới trẻ ngày càng thích ngồi trước màn hình máy tính hoặc sử dụng điện thoại di động hơn là tham gia các hoạt động thể dục, thể thao. Từ đó làm nguy cơ đột quỵ ở người trẻ tuổi có xu hướng tăng dần.

• Uống rượu bia: Theo các nghiên cứu cho thấy việc uống rượu bia, đặc biệt là rượu nặng có liên quan chặt chẽ đến sự tăng lên của bệnh lý xuất huyết não ở bệnh nhân trẻ tuổi. Nghiên cứu của Tạp chí Y khoa Lancet (Anh) về tình trạng sử dụng đồ uống có cồn tại 189 quốc gia và vùng lãnh thổ trong giai đoạn 1990 - 2017 cho thấy Việt Nam là quốc gia có tốc độ tiêu thụ rượu tăng lớn nhất thế giới, gần 90% kể từ năm 2010.

Bạn không thể thay đổi các yếu tố nguy cơ gây đột quỵ sau đây, nhưng bạn có thể giảm thiểu ảnh hưởng của chúng tới tổng thể nguy cơ đột quỵ bằng cách tập trung vào việc giảm thiểu các yếu tố có thể kiểm soát được ở trên.
Các yếu tố nguy cơ gây đột quỵ không kiểm soát được bao gồm:

• Tuổi tác: Mặc dù hiện nay người trẻ tuổi cũng có thể bị đột quỵ, nhưng nguy cơ đột quỵ tăng gấp đôi mỗi 10 năm kể từ tuổi 55.
• Giới tính: Nam giới có nguy cơ bị đột quỵ cao hơn nữ giới một chút.
• Chủng tộc: Theo các số liệu thống kê cho thấy người Mỹ gốc Phi có nguy cơ đột quỵ cao hơn gần gấp đôi so với người da trắng.
• Tiền sử gia đình: nếu trong gia đình bạn từng có người bị đột quỵ thì bạn có nguy cơ bị đột quỵ cao hơn.

• Đái tháo đường: Các vấn đề về tuần hoàn liên quan đến bệnh đái tháo đường có thể làm tăng nguy cơ đột quỵ, thậm chí ngay cả khi mức insulin và mức đường huyết được kiểm soát chặt chẽ.

Đái tháo đường và tăng huyết áp: Bệnh đái tháo đường gặp ở 30% bệnh nhân đột quỵ trẻ. Đặc biệt trong khu vực Đông Nam Á, tỷ lệ bệnh nhân bị nhồi máu não trẻ tuổi mắc bệnh đái tháo đường lên tới 54.8%. Tại Việt Nam, đang có sự gia tăng nhanh bệnh tiểu đường ở người trẻ tuổi, thậm chí với trẻ em. Nhiều trường hợp ghi nhận mắc bệnh đái tháo đường ở trẻ nhỏ từ 9 đến 13 tuổi, thanh niên từ 20 đến dưới 30 tuổi.

• Bệnh lý tim mạch: Bị đau tim có thể làm tăng nguy cơ đột quỵ của bạn. Một yếu tố nguy cơ bổ sung gây đột quỵ là một bất thường ở tim được gọi là rung tâm nhĩ (AF), đây là một loại bất thường nhịp tim đặc biệt, nó ảnh hưởng đến trên một triệu người Mỹ.

Bình thường, cả bốn buồng tim của bạn đập theo cùng một nhịp, tần số khoảng 60 đến 100 lần một phút. Ở người bị rung tâm nhĩ, tâm nhĩ trái có thể đập nhanh hơn và không kiểm soát được lên đến 400 lần một phút. Nếu không được điều trị, rung tâm nhĩ có thể làm tăng nguy cơ đột quỵ của bạn từ 4 đến 6 lần. Tình trạng này có thể được điều chỉnh bằng thuốc hoặc phẫu thuật.

• Đột quỵ tái phát: Một người có tiền sử đột quỵ sẽ có nguy cơ cao bị một lần đột quỵ khác. Nguy cơ này kéo dài trong khoảng năm năm và sau đó giảm dần theo thời gian. Nguy cơ cao nhất là trong vòng vài tháng đầu tiên sau lần đột quỵ trước. Những người đã từng bị đột quỵ có thể hưởng lợi từ các loại thuốc kê đơn để giảm nguy cơ đột quỵ của mình.
• Cơn thiếu máu não thoáng qua (đột quỵ nhẹ): Một người bị một cơn thiếu máu não thoáng qua (TIA) sẽ cơ nguy cơ bị đột quỵ lớn trong tháng, thường là trong hai ngày. Các loại thuốc, bao gồm aspirin có thể được kê đơn để giúp ngăn ngừa cơn đột quỵ trong tương lai.
• Bệnh lý dị dạng mạch máu não: Đây là một trong những nguyên nhân hàng đầu gây nên đột quỵ xuất huyết não ở những người trẻ tuổi. Sự phát triển bất thường của mạch máu não có thể hình thành những túi phình với thành mạch máu mỏng, đây là nguyên nhân có thể gây đột quỵ xuất huyết não.

Hoặc mạch máu có thể bị bóc tách gây hẹp, tắc mạch dẫn tới đột quỵ nhồi máu não. Hiện tại chúng ta vẫn chưa có biện pháp nào thực sự hiệu quả để dự phòng dị dạng mạch não. Tuy nhiên, những bất thường mạch máu não có thể được phát hiện sớm qua chụp cắt lớp vi tính tương phản mạch máu não, hoặc chụp cộng hưởng từ mạch máu não.

Theo số liệu thống kê của Tổ chức Y tế Thế giới (WHO), mỗi năm có khoảng 15 triệu người mắc đột quỵ não, trong đó có khoảng 5 triệu người bị tàn phế vĩnh viễn và 5 triệu người tử vong. Chính vì vậy, chúng ta cần phải có các biện pháp phòng tránh đột quỵ não kịp thời. Từ các nguyên nhân trên, ta thấy rằng đột quỵ có thể được đẩy lùi, đặc biệt là ở những người trẻ tuổi nhờ những thói quen sinh hoạt lành mạnh như:

• Tích cực vận động thể dục thể thao.
• Nói không với thuốc lá.
• Hạn chế uống bia rượu.
• Hạn chế việc các loại thực phẩm chế biến sẵn, sử dụng các loại thức ăn nhanh.