Trầm cảm thể thao là gì?

Mặc dù luyện tập thể dục, thể thao là một trong những cách cải thiện sức khỏe tâm lý, nhưng vẫn có không ít trường hợp vận động viên chuyên nghiệp mắc chứng trầm cảm. Trầm cảm thể thao có những mức độ khác nhau, với các biểu hiện và nguyên nhân đặc trưng, như áp lực thành tích, chấn thương,...

Thời gian qua, một số vận động viên (VĐV) nổi tiếng của Việt Nam mắc căn bệnh trầm cảm thể thao, phải nhờ tới bác sĩ tâm lý điều trị, thậm chí là suýt giã từ sự nghiệp. Cho dù là vấn đề nóng, hiện tại vẫn chưa có thống kê chính xác hay công trình nghiên cứu cụ thể nào về căn bệnh này của chơi thể thao đỉnh cao ở nước ta.

Ở khía cạnh ngược lại, các nhà khoa học đã chứng minh tập thể dục có tác dụng làm giảm căng thẳng, lo âu và trầm cảm. Ví dụ, trong một nghiên cứu trên hơn 33.000 người khỏe mạnh suốt hơn 10 năm, có đến 44% số người không tập thể dục xuất hiện những triệu chứng trầm cảm, so với những người dành từ 1 - 2 giờ để tập thể dục mỗi tuần. Nếu giữ thói quen tập thể dục đều đặn, mức độ căng thẳng, lo âu cũng có dấu hiệu thuyên giảm.

Tuy nhiên, đối với những vận động viên chuyên nghiệp - những người chắc chắn có hoạt động thể chất hàng ngày, họ vẫn phải đối mặt với rủi ro khủng hoảng tinh thần nghiêm trọng. Người chơi thể thao đỉnh cao thường xuyên gặp căng thẳng cao độ trước, trong và sau khi thi đấu, nhất là khi nhận kết quả thất bại nặng nề. Những môn đòi hỏi sự khổ luyện từ nhỏ có tỷ lệ VĐV mắc chứng trầm cảm thể thao khá cao. Quá trình khổ luyện kéo dài kèm theo những đau đớn thể xác, áp lực phải vượt qua các vòng tuyển chọn và cả ảo tưởng về sự thành công trong tương lai có thể gây ra những ám ảnh suốt đời về tâm lý của những đứa trẻ tài năng. Nhiều biến cố khác trong quá trình tập luyện và thi đấu cũng dẫn đến vấn đề sức khỏe tinh thần cho các VĐV.

Đối với người chơi thể thao đỉnh cao, nguyên nhân dẫn đến trầm cảm có thể là do:

• Chấn thương kéo dài, suy giảm thể chất, thể lực, từ đó thành tích tập luyện và thi đấu không còn đạt phong độ tốt, phải chủ động hoặc bị bắt buộc dừng sự nghiệp.
• Lịch trình luyện tập quá nặng, vận động quá nhiều, lâu ngày dẫn đến kiệt sức, sợ tập, ngại tập.
• Gánh nặng thành tích do mục tiêu của cá nhân tự đặt ra là quá lớn, hoặc do kỳ vọng của HLV, gia đình và xã hội quá cao. Khi không đạt được như mong muốn bởi năng lực còn hạn chế sẽ gây buồn bã, thất vọng.
• Suy nhược cơ thể hay thiếu ngủ kéo dài vì lý do nào đó.
• Lạm dụng chất kích thích lâu dài.
• Bệnh lý tại não như viêm não, u não, tai biến mạch máu não...ảnh hưởng lên vùng chi phối cảm xúc, hành vi.
• Mối quan hệ với thành viên trong đội tuyển, gia đình và xã hội không tốt. Sự đố kị, kỳ thị, cạnh tranh thiếu lành mạnh, ganh ghét giữa các đồng đội. Sự phân biệt đối xử, ít quan tâm, thiếu công bằng của HLV...
• Một số nguyên nhân khác: Có cú sốc tình cảm, mất mát, kinh tế, thiên tai, đại địch,... ảnh hưởng đến hoạt động chuyên môn.

Tất cả những vấn đề trên nếu xuất hiện đột ngột (gây sốc) hay kéo dài lâu ngày đều có nguy cơ làm ức chế ở vỏ não, dẫn đến trầm cảm thể thao ở những vận động viên chuyên nghiệp.

Những biểu hiện của trầm cảm thể thao cũng dễ bộc lộ ra bên ngoài, bạn có thể thấy người chơi thể thao đỉnh cao có những thay đổi như:

• Khi sắc u tối
• Mất tập trung, chú ý
• Hay quên
• Thiếu động lực, buông xuôi, không còn hưng phấn và mất niềm tin
• Thường xuyên cáu gắt, bực dọc, chống đối
• Tăng hoặc giảm cân bất thường không rõ nguyên nhân
• Lo âu, mất ngủ, kém ăn, thậm chí bỏ ăn
• Ngại giao tiếp, nép mình cô lập, tránh tiếp xúc với đám đông.

Trong tập luyện chuyên môn, người mắc bệnh trầm cảm thể thao sẽ thường xuyên mắc lỗi kỹ thuật, giảm thể lực, mệt mỏi không thể hoàn thành bài tập, thi đấu.

Ngoài ra, những vận động viên chuyên nghiệp bị trầm cảm cũng thường có xu hướng nghiện rượu bia và hút hít, lối sống bê tha. Biểu hiện nặng nhất là xuất hiện hoang tưởng, luôn nghĩ đến cái chết.

Nếu không được phát hiện sớm và điều trị phù hợp, vận động viên chuyên nghiệp bị trầm cảm sẽ suy sụp về thể chất và tinh thần, không còn ý chí phấn đấu cho những mục tiêu đã đặt ra, dẫn đến giảm phong độ sự nghiệp. Nguy hiểm hơn, họ có thể sa vào nghiện ngập, kết thân với những thành phần xấu, sống buông thả và nặng nhất là ý nghĩ tự sát.

Một cá nhân bị trầm cảm cũng có thể khiến tập thể hoang mang, nghi kỵ lẫn nhau, ảnh hưởng tâm lý đám đông. Suy nghĩ và hành vi không đúng mực của họ có thể lan truyền, gây mất an ninh, trật tự, xáo trộn trong sinh hoạt của đội tuyển, trở thành gánh nặng của gia đình và xã hội.

Đầu tiên, vận động viên chuyên nghiệp bị trầm cảm cần tự mình đối mặt và quyết tâm loại bỏ các nguyên nhân khiến bản thân sa sút tinh thần. Ví dụ như:

• Chủ động loại bỏ các quan hệ xã hội không tốt
• Tránh xa tuyệt đối các chất kích thích và các chất gây nghiện
• Tích cực điều trị triệt để chấn thương hoặc bệnh tật
• Cân nhắc điều chỉnh mục tiêu tập luyện và thi đấu phù hợp với năng lực
• Tỉnh táo, kiên quyết không chạy theo thành tích hay sức ép của dư luận,...

Thiết lập cuộc sống với trật tự, kỷ cương nghiêm túc trong ăn uống, sinh hoạt, ngủ nghỉ cũng rất quan trọng. Người chơi thể thao đỉnh cao cũng nên tăng cường giao lưu và chia sẻ với mọi người. Hơn hết là phải duy trì tập luyện thể dục thể thao với phương pháp, cường độ, môi trường và đồng đội phù hợp.

Trường hợp cần thiết, bệnh nhân trầm cảm thể thao nên tìm đến bác sĩ tâm lý để được kê đơn thuốc chống trầm cảm phù hợp. Lưu ý không được lạm dụng thuốc mà phải dựa giảm dần sự phụ thuộc vào thuốc.

Đối với các HLV, đồng đội và gia đình của người bị trầm cảm, cần:

• Tăng cường động viên, chia sẻ
• Đặt lại mục tiêu phù hợp với năng lực thực tế
• Giảm kỳ vọng về thành tích
• Bố trí chế độ tập luyện và nghỉ ngơi hợp lý.

Các tổ chức xã hội cần hỗ trợ chăm sóc y tế và tâm lý cho VĐV bị trầm cảm, không được kỳ thị, phân biệt và bình phẩm, tạo ra sức ép với họ.