Hệ thần kinh là một cơ quan có tính phân hóa cao nhất trong cơ thể người, có dạng ống và mạng lưới đi khắp cơ thể. Về mặt cấu tạo, hệ thần kinh chia thành hai bộ phận là thần kinh trung ương và thần kinh ngoại biên. Hệ thần kinh trung ương gồm não và tủy sống, hệ thần kinh ngoại biên gồm 12 đôi thần kinh sọ, 31 đôi dây thần kinh tủy sống và các hạch thần kinh.

31 đôi dây thần kinh tủy sống xuất phát từ tủy sống, rời khỏi ống sống qua các lỗ gian sống. Các lỗ gian sống do các đốt sống kế cận nhau tạo nên. 31 đôi dây thần kinh tủy sống được gọi tên và phân nhóm theo các đốt sống có liên quan với chúng, bao gồm:

• 8 đôi dây thần kinh sống cổ

• 12 đôi dây thần kinh sống ngực

• 5 đôi thần kinh sống thắt lưng

• 5 đôi thần kinh sống cùng

• 1 đôi thần kinh sống cụt

Mặc dù chỉ có 7 đốt sống cổ nhưng lại có 8 đôi thần kinh sống cổ vì đôi thứ nhất rời khỏi ống sống ở giữa xương chẩm và đốt cổ I, đôi thứ tám thoát ra ở dưới đốt sống cổ VII. Từ đó trở xuống, các thần kinh sống được gọi tên và mang số của đốt sống nằm ngay phía trên.

Các thần kinh sống thắt lưng, đốt sống cùng và cụt thoát ra khỏi tủy sống ở đoạn cuối của tủy sống (đoạn ở ngang mức đốt sống thắt lưng I). Chúng chạy xuống dưới bên trong ống sống và trong khoang dưới nhện, tạo nên một bó thần kinh trông giống như đuôi ngựa nên được gọi là đuôi ngựa. Các thần kinh này rời khỏi ống sống ở ngang mức bờ dưới các đốt sống thắt lưng và cùng tương ứng.

Mỗi thần kinh tủy sống là thần kinh hỗn hợp, được tạo nên bởi sự kết hợp của hai rễ:

• Rễ trước (radix anterior; radix motoria) hay rễ vận động do các sợi thần kinh đi tạo nên. Các sợi này thực chất chính là nhánh trục của những nơron thần kinh ở cột trước chất xám tủy sống. Ở đoạn tủy ngực và thắt lưng bên, rễ trước còn chứa các sợi thần kinh tự chủ trước hạch có bản chất là nhánh trục của những rế bào cột bên của chất xám tủy sống.
• Rễ sau (radix posterior; radix sensoria) hay rễ cảm giác do các sợi thần kinh đến tạo nên. Những nhánh ngoại vi của nơron hạch phân bố tới các cấu trúc ở ngoại vi (các tạng, bộ phân cơ thể), những nhánh trung ương chạy qua rễ sau vào tủy sống. Những xung động cảm giác từ ngoại vi chạy vào thần kinh trung ương theo các nhánh này.

Khi chưa phân chia, thần kinh sống được gọi là thân thần kinh sống. Ngay sau khi ló ra từ lỗ gian đốt sống, mỗi thân thần kinh sống chia thành bốn nhánh:

• Nhánh màng tủy (r.menigeus) hay nhánh quặt ngược.
• Nhánh thông (r. comminicans) là nhánh nối thân thần kinh sống với thân giao cảm.
• Nhánh sau (r.posterior) đi ra sau rồi chia thành các nhánh trong và ngoài để chi phối cho da và các cơ sâu ở mặt sau đầu, cổ, thân (vùng lưng).
• Nhánh trước (r.anterior) chi phối cho mặt trước, bên của đầu, cổ, thân, chi trên và chi dưới. Các nhánh trước của thần kinh sống cổ, thắt lưng và cùng nối lại với nhau ở gần nguyên ủy của chúng để tạo thành các đám rối (plexus) cổ, thắt lưng, cùng và cụt. Tại các đám rối này, các sợi thần kinh được nhóm lại và sắp xếp trước khi tiếp tục đến chi phối cho da, xương, cơ và khớp. Những nhánh trước của thần kinh sống ngực II-XII không tham gia tạo thành các đám rối và được gọi là các thần kinh gian sườn, chi phối cơ và da của thành ngực trước- bên và thành bụng trước- bên.

Chức năng của dây thần kinh tủy sống. Các dây thần kinh tủy sống là dây thần kinh hỗn hợp, rễ trước truyền xung vận động, rễ sau truyền các xung cảm giác. Các dây thần kinh tủy sống giúp liên kết thần kinh trung ương với các chi và cơ quan, giúp dẫn các tín hiệu thần kinh đi vào và đi ra khỏi não bộ thông qua tủy sống, đến vị trí chính xác trong cơ thể.

Một số nhánh trước của dây thần kinh tủy sống đan chéo, hợp thành các đám rối thần kinh chi phối vận động, cảm giác nhiều vùng cơ thể như: đám rối thần kinh cổ, đám rối thần kinh cánh tay, đám rối thần kinh thắt lưng cùng. Đám rối thần kinh cánh tay chi phối cảm giác và vận động cho chi trên, vùng vai và vùng ngực. Đám rối thần kinh thắt lưng cùng chi phối thần kinh vùng chi dưới, khoang sau phúc mạc và chậu hông.

• Đau thần kinh tọa

Xem thêm:

• Chọc dò tủy sống có đau và có ảnh hưởng gì không?
• Chụp và nút dị dạng mạch tủy sống số hóa xóa nền
• Phân biệt gây tê ngoài màng cứng và gây tê tủy sống