Vật lý trị liệu trong phục hồi bệnh hô hấp

Vật lý trị liệu trong phục hồi bệnh hô hấp được thực hiện trên những bệnh nhân mắc bệnh phổi mãn tính. Vật lý trị liệu để phục hồi các bệnh lý hô hấp bao gồm hai chương trình vận động là tăng sức bền và tăng sức cơ.

1. Vật lý trị liệu phục hồi bệnh hô hấp là gì?

Vật lý trị liệu phục hồi bệnh hô hấp là một nhóm tập hợp các biện pháp điều trị hỗ trợ bệnh hô hấp bằng phương pháp vật lý, bao gồm:

• Dẫn lưu tư thế
• Vỗ rung lồng ngực
• Tập thở
• Vận động trị liệu hô hấp
• Tập ho (kích thích ho, ho có trợ giúp)

Mục tiêu của các phương pháp vật lý trị liệu trong phục hồi bệnh hô hấp là:

• Làm long đờm, dễ dàng ho khạc dịch đờm dãi trong phổi, phế quản ra bên ngoài.
• Làm thông thoáng đường hô hấp.
• Tăng cường sức cơ hô hấp.
• Tăng cường giãn nở ở phổi.
• Phục hồi chức năng hô hấp.

2. Chỉ định và chống chỉ định đối với vật lý trị liệu phục hồi bệnh hô hấp?

Vật lý trị liệu phục hồi bệnh hô hấp được chỉ định trong những trường hợp sau:

• Bệnh nhân mắc các bệnh hô hấp như hen suyễn, viêm tiểu phế quản, viêm phế quản, viêm phổi, viêm đường hô hấp trên,... bị ứ đọng đờm và không thể tự ho khạc được.
• Các đợt cấp tính của các bệnh hô hấp nêu trên.
• Bệnh nhân bị tràn dịch màng phổi đã được dẫn lưu nhưng gặp di chứng sau tràn dịch.
• Áp xe phổi (giai đoạn mủ thoát ra ngoài), xẹp phổi.
• Cải thiện thông khí ở những bệnh nhân bị tắc nghẽn đờm trong đường hô hấp và phải nằm một chỗ trong thời gian dài (bại liệt, tai biến, ...).
• Bệnh nhân chuẩn bị hoặc sau khi thực hiện các phẫu thuật làm ảnh hưởng đến thể tích phổi (phẫu thuật lồng ngực, cột sống, ...)

Vật lý trị liệu phục hồi bệnh hô hấp chống chỉ định trong những trường hợp sau:

• Bệnh nhân có dấu hiệu của suy hô hấp cấp tính như thở co kéo, thở rên, da tái, niêm mạc nhợt nhạt.
• Bệnh nhân mắc các bệnh lý như truyền nhiễm, xuất huyết, cao áp phổi, tứ chứng Fallot (chưa phẫu thuật), ...
• Các chỉ số đo được như SpO2 < 91%, tiểu cầu < 80.000, Hb < 10g/dL.

3. Kỹ thuật vật lý trị liệu phục hồi bệnh hô hấp

Mục tiêu của vật lý trị liệu là phục hồi chức năng hô hấp. Tùy vào tình trạng và loại bệnh, các kỹ thuật thực hiện sẽ được điều chỉnh phù hợp với bệnh nhân.

Trong một số trường hợp, nếu sau khi thực hiện vật lý trị liệu mà bệnh nhân vẫn không thể tự ho khạc đờm ra ngoài được thì tiến hành hút đờm.

Với những bệnh nhân có chỉ định khí dung thì cần thực hiện trước khi tiến hành vật lý trị liệu khoảng 15 – 20 phút.

3.1 Dẫn lưu tư thế

Dẫn lưu tư thế là kỹ thuật đặt bệnh nhân ở những tư thế để dịch đờm bị ứ đọng trong phổi có thể di chuyển ra các phế quản nhỏ đến lớn và sau đó thì chảy ra ngoài dưới tác động của trọng lực.

Dẫn lưu tư thế là một kỹ thuật giúp phục hồi bệnh hô hấp, tùy vào vùng phổi tổn thương cần tác động, kỹ thuật viên sẽ yêu cầu và hướng dẫn đặt bệnh nhân ở những tư thế khác nhau.

3.2 Vỗ rung lồng ngực

Vỗ rung lồng ngực là kỹ thuật dùng tay để tác động lực cơ học lên lồng ngực bệnh nhân, giúp long đờm, kích thích ho khạc để đờm ứ đọng trong phổi được tống ra bên ngoài.

Vỗ rung cũng là biện pháp điều trị hỗ trợ bệnh lý hô hấp. Khi vỗ rung cần lưu ý vỗ nhẹ, đều, liên tục, tránh làm đau và tổn thương các vùng cột sống, dạ dày của người bệnh.

3.3 Tập hít thở

Bệnh nhân được hướng dẫn tập hít thở các kiểu như: thở ra chậm và kéo dài, hít vào chậm với dụng cụ, thở thở chủ động hoặc thụ động, thở gắng sức, thở có đề kháng, thở ngực chủ động, thở bụng (thở cơ hoành), dẫn lưu tự sinh.

3.4 Vận động trị liệu

Vận động trị liệu bệnh lý hô hấp là biện pháp giúp tăng cường thể chất và sức khỏe cũng như tuổi thọ của bệnh nhân, bao gồm; vận động tăng sức bền và vận động tăng sức cơ.

• Vận động tăng sức bền: Bao gồm các hoạt động như đi bộ, đạp xe, bơi lội, ... Bệnh nhân có thể được hướng dẫn vận động tăng sức bền theo kiểu liên tục hoặc ngắt quãng (áp dụng với bệnh nhân tắc nghẽn phổi rất nặng), với tần suất từ 3 - 4 lần/tuần.
• Vận động tăng sức cơ: Bao gồm các hoạt động như nâng tạ, giữ thăng bằng, ... Vận động tăng sức cơ trong phục hồi bệnh hô hấp bao gồm các bài tập vận động chi dưới và chi trên. Trong đó, vận động chi dưới sẽ không ảnh hưởng đến chức năng hô hấp nhưng giúp cải thiện khả năng gắng sức, còn vận động chi trên sẽ vừa làm tăng sự hoạt động của các cơ hô hấp phụ, giúp giảm nhu cầu thông khí, vừa giúp cải thiện sức cơ.

Vận động trị liệu hô hấp thường được chỉ định đối với bệnh nhân mắc bệnh phổi tắc nghẽn mạn tính hoặc các bệnh lý phổi mãn tính khác (giai đoạn ổn định).

4. Lưu ý khi thực hiện vật lý trị liệu phục hồi bệnh hô hấp

Khi thực hiện vật lý trị liệu trong phục hồi các bệnh hô hấp cần lưu ý một số tai biến có thể xảy ra và cách xử trí như sau:

• Chú ý quan sát và theo dõi trong suốt quá trình tập để có thể phát hiện những bất thường nếu có xảy ra. Nếu người bệnh ngưng thở hoặc có dấu hiệu suy hô hấp cần gọi bác sĩ ngay, hoặc cho người bệnh thở oxy, mặt nạ.
• Khi thực hiện các động tác như vỗ rung, cần phải nhẹ nhàng và tránh tác động vào những vùng như xương sườn, dạ dày, cột sống.
• Đối với các bài tập vận động trị liệu bệnh lý hô hấp nên thực hiện đa dạng các bài tập, chỉ nên tập khoảng 30 phút/buổi, kết hợp nghỉ ngơi xen kẽ, duy trì tập luyện để đạt hiệu quả cao và lâu dài, kết hợp với thuốc giãn phế quản và oxy để đạt cường độ vận động theo mong muốn.

Vật lý trị liệu trong phục hồi bệnh hô hấp bao gồm các kỹ thuật như dẫn lưu tư thế, vỗ rung, vận động, tập hít thở, tập ho,... được thực hiện để làm long đờm, kích thích ho khạc đờm, giúp thông thoáng đường hô hấp, từ đó cải thiện và phục hồi chức năng hô hấp cho người bệnh.