Sự thật về cholesterol tốt đối với bệnh nhân tim mạch chưa chắc ai cũng đã biết. Trong nhiều năm, cholesterol lipoprotein mật độ cao (HDL), thường được ca ngợi là 'cholesterol tốt', đã được coi là yếu tố quan trọng trong sức khỏe tim mạch. Theo quan niệm thông thường, mức cholesterol HDL cao là một phòng tuyến mạnh mẽ chống lại cơn đau tim. Tuy nhiên, nghiên cứu gần đây đã bắt đầu thách thức quan niệm lâu đời này, cho thấy vai trò của cholesterol HDL trong việc ngăn ngừa các bệnh tim mạch có thể không đơn giản như chúng ta từng nghĩ. Bài viết này sẽ tìm hiểu những ý kiến mới nổi lên xung quanh cholesterol HDL, xem xét ảnh hưởng của nó đối với sức khỏe tim mạch và lý do tại sao nồng độ cao của nó không phải là lá chắn bảo vệ như chúng ta từng nghĩ.
Bài viết này được viết dưới sự hướng dẫn chuyên môn của bác sĩ Đỗ Nguyễn Thùy Đoan Trang, chuyên ngành Tim mạch, tại Bệnh viện đa khoa quốc tế Vinmec Central Park
1. Cholesterol là gì?
Cholesterol là một chất béo có trong máu, đóng vai trò quan trọng trong việc xây dựng các tế bào khỏe mạnh. Tuy nhiên, cholesterol có nhiều dạng khác nhau, chủ yếu được phân loại thành lipoprotein mật độ thấp (LDL) và lipoprotein mật độ cao (HDL). LDL cholesterol, thường được biết đến là 'cholesterol xấu', có thể tích tụ trong động mạch, dẫn đến xơ vữa động mạch và làm tăng nguy cơ đau tim và đột quỵ. Ngược lại, HDL cholesterol thường được gọi là 'cholesterol tốt' vì nó giúp vận chuyển cholesterol từ các bộ phận khác của cơ thể trở lại gan, nơi sau đó loại bỏ cholesterol khỏi cơ thể.
Việc duy trì sự cân bằng giữa các loại cholesterol này là rất quan trọng đối với sức khỏe tim mạch. Thông thường, mức cholesterol HDL cao được xem là tích cực, vì người ta tin rằng nó giúp giảm nguy cơ mắc bệnh tim mạch bằng cách loại bỏ cholesterol dư thừa. Tuy nhiên, sự phân loại thành cholesterol tốt và xấu là quá đơn giản, và nghiên cứu gần đây cho thấy câu chuyện về cholesterol và sức khỏe tim mạch phức tạp hơn nhiều.
2. Sự thật về cholesterol tốt đối với bệnh nhân tim mạch: có thực sự tốt?
Một nghiên cứu gần đây đã phát hiện ra rằng, mức độ cholesterol HDL cao không báo hiệu nguy cơ bệnh tim mạch một cách đồng đều ở các nhóm người thuộc các chủng tộc và dân tộc khác nhau. Nghiên cứu này cho biết, trong khi mức độ cholesterol HDL thấp gắn liền với nguy cơ tăng cơn đau tim hoặc tử vong do đau tim ở người lớn da trắng, điều này lại không đúng với người da đen. Thêm vào đó, mức độ cholesterol HDL cao không liên quan đến giảm nguy cơ bệnh tim mạch cho cả hai nhóm.
Phát hiện này phù hợp với bằng chứng cho thấy rằng vai trò bảo vệ của cholesterol HDL trong sức khỏe tim mạch không rõ ràng như người ta từng tin. Các nhà nghiên cứu hiện đang tập trung vào chất lượng của cholesterol HDL hơn là số lượng của nó. Khả năng của HDL trong việc vận chuyển cholesterol dư thừa từ cơ thể dường như quan trọng hơn cho sức khỏe tim mạch so với việc chỉ có một lượng HDL cao.
Hơn nữa, các nhà khoa học đang nghiên cứu kỹ lưỡng về các đặc tính của cholesterol HDL, bao gồm vai trò của hàng trăm protein liên quan đến việc vận chuyển cholesterol. Những protein này và các mối liên kết khác nhau của chúng có thể cung cấp những dự đoán chính xác hơn cho sức khỏe tim mạch, vượt ra ngoài sự phân loại đơn giản là cholesterol tốt cao, cholesterol xấu thấp.
3. Cholesterol và bệnh tim mạch ở Việt Nam?
Tại Việt Nam, bức tranh về bệnh tim mạch và mức độ cholesterol cho thấy một tình trạng đáng lo ngại. Gần một nửa dân số người lớn sống ở các khu vực đô thị mắc phải tình trạng cholesterol cao, chủ yếu do chế độ ăn uống không lành mạnh và thiếu vận động.
Các chuyên gia đã nhấn mạnh rằng cholesterol cao (hypercholesterolemia) là nguyên nhân chính của xơ vữa động mạch, tình trạng tích tụ chất béo và các chất khác trong và trên thành động mạch. Trên toàn cầu, một phần ba số cơn đau tim được gây ra bởi hypercholesterolemia. Ở Việt Nam, tỷ lệ người lớn mắc cholesterol cao là đáng chú ý, với 30% người lớn bị ảnh hưởng trên toàn quốc và tỷ lệ cao hơn là 44.3% ở các khu vực đô thị. Tỷ lệ này còn nổi bật hơn ở phụ nữ từ 50-65 tuổi, với hơn một nửa số người mắc hypercholesterolemia.
Tình hình này càng trở nên tồi tệ hơn do thói quen ăn uống và lối sống. Sự phổ biến của thức ăn nhanh, thức ăn chiên rán, kết hợp với việc ăn ít rau củ và hoạt động thể chất không đủ, góp phần vào việc tăng mức cholesterol. Hậu quả về sức khỏe là đáng kể, với nguy cơ tăng bệnh tim mạch, chiếm 31% tổng số ca tử vong ở Việt Nam vào năm 2016.
4. Quan niệm sai lầm
Ở Việt Nam, có một quan niệm sai lầm phổ biến về chất béo trong chế độ ăn và ảnh hưởng của nó đến mức cholesterol. Nhiều người Việt Nam nghĩ rằng việc hoàn toàn loại bỏ chất béo khỏi chế độ ăn là cần thiết để giảm cholesterol. Quan niệm này bỏ qua vai trò thiết yếu của chất béo trong một chế độ ăn cân đối. Các chuyên gia nhấn mạnh tầm quan trọng của việc chọn nguồn chất béo lành mạnh, như cá biển sâu (cá hồi và cá trích), bơ, ô liu, và một số loại dầu thực vật, có thể đóng góp cho sức khỏe tim mạch mà không ảnh hưởng xấu đến mức cholesterol.
Ngoài ra, không phải tất cả nguồn cholesterol đều có hại một cách tuyệt đối. Ví dụ, các chuyên gia khuyến nghị rằng người mắc bệnh tim có thể tiêu thụ đến năm quả trứng mỗi tuần, phản bác quan niệm trước đây rằng trứng nên được tránh vì chứa cholesterol. Sự thay đổi này làm nổi bật quan điểm phát triển về cholesterol trong chế độ ăn và tác động của nó đối với sức khỏe.
Qua những thông tin này, rõ ràng là việc quản lý mức cholesterol và giảm nguy cơ mắc bệnh tim đòi hỏi một sự hiểu biết tinh tế hơn về chế độ ăn và dinh dưỡng, vượt qua những quan niệm lỗi thời và hạn chế dinh dưỡng đơn giản.
5. Phòng bệnh hơn chữa bệnh
Trong cuộc chiến chống lại cholesterol cao và bệnh tim mạch, Việt Nam đối mặt với thách thức là giải quyết các yếu tố nguy cơ hành vi. Những yếu tố này bao gồm sử dụng thuốc lá, chế độ ăn không lành mạnh, béo phì, thiếu vận động và sử dụng rượu bia có hại.
Đối với cá nhân, việc phòng ngừa và kiểm soát bệnh tim mạch và cholesterol cao bao gồm sự kết hợp của việc thay đổi lối sống và, thuốc điều trị trong một số trường hợp. Hoạt động thể chất đều đặn, khoảng 30 phút mỗi ngày và ít nhất năm ngày một tuần, chế độ ăn cân đối ít chất béo bão hòa và giàu trái cây và rau, cũng như tránh thuốc lá và rượu bia quá mức là các bước quan trọng. Hơn nữa, việc kiểm tra sức khỏe định kỳ là rất quan trọng, đặc biệt đối với những người có nguy cơ tim mạch cao do tăng huyết áp, tiểu đường, tăng lipid máu, hoặc bệnh đã được chẩn đoán, để phát hiện sớm và quản lý.
Sự thật về cholesterol tốt đối với bệnh nhân tim mạch đó là: mặc dù mức độ 'cholesterol tốt' (HDL) cao đã từng được coi là bảo vệ chống lại bệnh tim mạch, nhưng những nghiên cứu gần đây cho thấy đây không phải là sự thật tuyệt đối. Trường hợp ở Việt Nam, với tỷ lệ cao của hypercholesterolemia và các bệnh tim mạch liên quan, nhấn mạnh nhu cầu tiếp cận kiểm soát cholesterol một cách tinh tế hơn. Điều này bao gồm việc hiểu rõ hơn về sự phức tạp của chất béo trong chế độ ăn, bác bỏ những quan niệm lỗi thời và áp dụng một phương pháp toàn diện về lối sống để phòng ngừa và kiểm soát. Khi sự hiểu biết của chúng ta về cholesterol và sức khỏe tim mạch phát triển, cách tiếp cận của chúng ta đối với việc duy trì sức khỏe tim mạch cũng cần phải thay đổi.
