Hệ thống thần kinh thực vật bao gồm tất cả các vùng liên quan đến việc kiểm soát các chức năng tự chủ vật, vô thức. Nói chung, khi bị rối loạn thần kinh thực vật, các chức năng sinh lý cần thiết cho sự tồn tại của con người cho phép cơ thể tương tác với các kích thích từ môi trường bên ngoài.
1. Giới thiệu về hệ thống thần kinh thực vật
Hệ thống thần kinh thực vật là 1 thành phần phụ của hệ thống thần kinh ngoại vi, có nhiệm vụ điều chỉnh các quá trình sinh lý, bao gồm huyết áp, nhịp tim, hô hấp, tiêu hóa và kích thích tình dục. Nói một cách khác, hệ thần kinh thực vật liên quan đến việc kiểm soát các chức năng tự chủ, vô thức và không tự nguyện trong việc điều chỉnh toàn diện bên trong cơ thể. Cùng với các tác động chậm, kéo dài của hệ thống nội tiết, hệ thần kinh thực vật có tác dụng nhanh, tồn tại trong thời gian ngắn đối với các chức năng như sau:
- Tưới máu toàn bộ cơ thể thông qua điều hòa nhịp tim và huyết áp.
- Vai trò ổn định thân nhiệt thông qua kiểm soát mồ hôi và run rẩy.
- Xử lý các chất dinh dưỡng thông qua kiểm soát và phối hợp các bộ phận khác nhau của ruột và các tuyến.
- Nhu động bàng quang và đường ruột.
- Chuyển động và co giãn của đồng tử, bài tiết nước mắt.
Theo đó, rối loạn thần kinh thực vật là tình trạng thay đổi bất thường về chức năng của 1 hoặc nhiều phân khu của hệ thần kinh thực vật, khi đi kèm với các bệnh khác, có liên quan đến tiên lượng xấu hơn của bệnh sau này. Trong 1 số trường hợp hoặc khi nghiêm trọng, bản thân rối loạn chức năng hệ thần kinh thực vật dẫn đến các triệu chứng và khuyết tật, do đó cần phải được điều trị kịp thời.
2. Các nguyên nhân gây rối loạn thần kinh thực vật
Vô số các yếu tố có thể gây ra rối loạn thần kinh thực vật. Do tính chất lan tỏa diện rộng, hệ thần kinh thực vật có thể bị ảnh hưởng bởi 1 loạt các điều kiện phổ biến bao gồm:
2.1 Nguyên nhân di truyền
- Bệnh amyloidosis, bệnh Fabry, bệnh thần kinh tự trị cảm giác di truyền, rối loạn chuyển hóa porphyrin
- Rối loạn di truyền như rối loạn chuyển hóa máu gia đình và thiếu hụt dopamine-beta-hydroxylase
2.2 Nguyên nhân mắc phải
- Tự miễn dịch: Guillain-Barre, bệnh hạch tự miễn tự miễn, hội chứng nhược cơ Lambert-Eaton, viêm khớp dạng thấp, Sjogren và lupus ban đỏ hệ thống.
- Đáp ứng phản xạ bất thường trong quá mẫn xoang động mạch cảnh, ngất do rối loạn vận mạch và ngất do thần kinh khác và có thể trong hội chứng nhịp tim nhanh tư thế.
- Các phản ứng đổ mồ hôi bất thường, như trong chứng tăng tiết mồ hôi toàn thân hoặc khu trú, có liên quan đến sự hoạt hóa quá mức.
- Chuyển hóa/ Dinh dưỡng: Đái tháo đường, thiếu vitamin B12.
- Các bệnh thần kinh thoái hóa: Bệnh Parkinson, teo nhiều hệ thống/ hội chứng Shy-Drager, suy thần kinh thực vật thuần túy có biểu hiện hoặc bị hạ huyết áp tư thế đứng và đáp ứng nhịp tim cố định.
- Nhiễm trùng: Bệnh ngộ độc thịt, bệnh Chagas, vi rút suy giảm miễn dịch ở người (HIV), bệnh phong, bệnh Lyme và uốn ván.
- Tân sinh: Khối u não và hội chứng cận ung.
- Do thuốc, độc tố: Ức chế alpha và beta giao cảm, amiodarone, hóa trị liệu và rượu.
3. Các triệu chứng của rối loạn thần kinh thực vật
Các triệu chứng của rối loạn thần kinh thực vật sẽ tùy thuộc trong từng khu vực trên cơ thể.
Trong đó, 1 đặc điểm chính của rối loạn chức năng thực vật là người bệnh có thể bị ngất thế đứng. Lúc này, nên nghi ngờ đến khả năng rối loạn chức năng thực vật tim mạch. Trong trường hợp này, các triệu chứng tư thế đứng thông thường bao gồm choáng váng, mờ thị giác hoặc buồn nôn, đánh trống ngực, run rẩy, suy nhược và chóng mặt.
Ngoài ra, các triệu chứng khác của rối loạn thần kinh thực vật có thể mắc phải là mệt quá sức khi tập thể dục, mệt mỏi liên tục, khó thở kéo dài, đau ngực, lo lắng, giảm thông khí, khó tập trung và đau đầu. Thay đổi cường độ tiết mồ hôi xen kẽ ở các vùng khác nhau của cơ thể, điển hình là chứng giảm tiết mồ hôi ở xa phụ thuộc vào độ dài với lòng bàn tay và lòng bàn chân ít, có thể làm nghi ngờ về một tổn thương thực vật vận động cơ. Tiểu gấp và tiểu không tự chủ có xu hướng liên quan đến rối loạn thần kinh thực vật tại bàng quang.
4. Rối loạn thần kinh thực vật uống thuốc gì?
Điều trị rối loạn thần kinh thực vật khi được chỉ định có thể được dựa trên ba cấp độ. Các chiến lược điều trị nhằm vào căn nguyên, sinh lý bệnh và các triệu chứng.
Quản lý triệu chứng là cách thức được áp dụng thường xuyên nhất và trước tiên phải giải quyết các triệu chứng khó chịu nhất. Các biện pháp thể chất như tập thể dục, vật lý trị liệu phù hợp, đeo tất áp lực có thể giúp điều trị một số rối loạn chức năng tim mạch. Kính râm có thể được sử dụng khi đồng tử giãn liên tục.
Khía cạnh sinh lý bệnh, rối loạn thần kinh thực vật uống thuốc gì có thể được đáp ứng trong trường hợp rối loạn qua trung gian miễn dịch. Liệu pháp miễn dịch, chẳng hạn như steroid và các loại thuốc ức chế miễn dịch khác. Các globulin miễn dịch tiêm tĩnh mạch và trao đổi huyết tương cũng được sử dụng trong các chiến lược quản lý các rối loạn qua trung gian miễn dịch.
Cuối cùng, căn nguyên rối loạn thần kinh thực vật phải luôn được giải quyết. Điều cần thiết là phải điều trị một số tình huống đặc thù gây bệnh, chẳng hạn như bệnh lý ác tính được tìm thấy trong bệnh lý thần kinh tự miễn và tự miễn dịch.
5. Rối loạn thần kinh thực vật có nguy hiểm không?
Tầm quan trọng của rối loạn chức năng thực vật thứ phát so với các bệnh khác liên quan đến tiên lượng của quá trình bệnh chính, mức độ nghiêm trọng của các triệu chứng tư thế đứng và phản ứng của nó với điều trị.
Các dạng rối loạn chức năng thực vật nguyên phát, cả ngoại vi và trung ương, thường có tiên lượng xấu, đặc biệt là những dạng liên quan đến các triệu chứng parkinson hoặc rối loạn vận động.
Tuổi khởi phát trung bình của các hội chứng chính này là trung niên và tỷ lệ sống sót sau 5 năm kể từ khi có các triệu chứng thần kinh là dưới 50%.
Ngoài ra, hạ huyết áp tư thế đứng do rối loạn chức năng thực vật, đặc biệt khi có triệu chứng, có thể dẫn đến té ngã, dẫn đến bệnh tật liên quan đáng kể và đặc biệt ở người già yếu. Theo một số nghiên cứu dựa trên dân số, hạ huyết áp tư thế đứng là một yếu tố nguy cơ gây tử vong do tim mạch và do mọi nguyên nhân, thường là do các bệnh liên quan và các nguyên nhân cơ bản. Hơn nữa, hạ huyết áp thế đứng có liên quan đến sự phát triển của chứng sa sút trí tuệ và suy giảm nhận thức, mặc dù các cơ chế cơ bản của mối liên quan này là không chắc chắn. Các đợt hạ huyết áp và giảm tưới máu não tái diễn có thể dẫn đến tổn thương tế bào thần kinh do có liên quan đến gánh nặng tổn thương chất trắng quanh não thất, nên là dấu hiệu của chứng suy giảm trí nhớ do mạch máu.
Ngoài ra, suy giảm nhận thức và hạ huyết áp thế đứng có thể là cả hai biểu hiện tiền tệ của một bệnh thoái hóa thần kinh tiềm ẩn, chẳng hạn như chứng mất trí nhớ ở thể Lewy.
Tóm lại, rối loạn thần kinh thực vật là một vấn đề sức khỏe phổ biến vẫn chưa được chẩn đoán, điều trị và vẫn còn bị đánh giá thấp trong các hệ thống chăm sóc sức khỏe. Trong hầu hết các trường hợp, bệnh nhân có xu hướng được chẩn đoán muộn khi các triệu chứng của họ đã mãn tính và kéo dài. Theo đó, những hiểu biết trên đây sẽ góp phần nâng cao nhận thức đề việc rối loạn thần kinh thực vật có nguy hiểm không và cách điều trị như thế nào. Trong phần lớn các trường hợp, phát hiện sớm và điều trị tốt bệnh nguyên, người bệnh sẽ may mắn thoát khỏi rối loạn thần kinh thực vật và nâng cao chất lượng cuộc sống.
Để đặt lịch khám tại viện, Quý khách vui lòng bấm số HOTLINE hoặc đặt lịch trực tiếp TẠI ĐÂY. Tải và đặt lịch khám tự động trên ứng dụng MyVinmec để quản lý, theo dõi lịch và đặt hẹn mọi lúc mọi nơi ngay trên ứng dụng.
