Chẩn đoán viêm tụy cấp được thực hiện bằng nhiều loại xét nghiệm khác nhau, giúp phát hiện bệnh và đưa ra phương pháp điều trị phù hợp. Việc tìm hiểu các chỉ số xét nghiệm là điều cần thiết để bệnh nhân hiểu rõ hơn về tình trạng của bản thân. Hãy cùng tìm hiểu chi tiết các chỉ số này thông qua bài viết dưới đây.
Bài viết được tư vấn chuyên môn bởi Thạc sĩ, Bác sĩ Đỗ Thị Hoàng Hà - Bác sĩ Hóa sinh - Khoa Xét nghiệm - Bệnh viện đa khoa Quốc tế Vinmec Hải Phòng.
1. Chẩn đoán viêm tụy cấp được thực hiện như thế nào?
1.1. Triệu chứng lâm sàng
Bác sĩ có thể chẩn đoán viêm tụy cấp dựa trên các triệu chứng lâm sàng của bệnh nhân như đau dữ dội ở vùng thượng vị, buồn nôn và nôn, chướng bụng, nhu động ruột giảm, bí đại tiện… Ngoài ra, tùy vào mức độ, bệnh có thể xuất hiện kèm theo triệu chứng sốt, tăng nhịp tim và rối loạn ý thức.
1.2. Cận lâm sàng
Việc chẩn đoán viêm tụy cấp thường được bác sĩ áp dụng các phương pháp sau:
- Xét nghiệm amylase hoặc lipase máu.
- Siêu âm.
- X-quang phổi.
- Chụp cắt lớp vi tính (CT) và chụp cộng hưởng từ (MRI).
- Nội soi mật tụy ngược dòng (ERCP).
- Siêu âm nội soi (EUS).
2. Các chỉ số xét nghiệm quan trọng trong chẩn đoán viêm tụy cấp
2.1. Xét nghiệm Amylase huyết thanh
Amylase là một nhóm enzym thuộc loại hydrolase với thời gian bán hủy khoảng 10 giờ, được sản xuất chủ yếu bởi tuyến tụy và tuyến nước bọt. Amylase tham gia vào quá trình tiêu hóa carbohydrate, giúp phân giải các carbohydrate phức tạp (như tinh bột) thành các dạng đơn giản hơn, dễ hấp thu.
Khi nhu mô tụy bị tổn thương, amylase được giải phóng vào máu một cách đột ngột. Nồng độ amylase trong huyết thanh tăng nhanh trong vòng 3 đến 6 giờ sau khi viêm tụy cấp bắt đầu, đạt đỉnh sau 24 giờ và có thể trở lại bình thường sau 2-3 ngày nếu viêm tụy không có biến chứng và được kiểm soát hiệu quả.
Vì vậy, bệnh nhân nhập viện với triệu chứng đau bụng dữ dội, buồn nôn, nôn mửa và tăng nồng độ amylase máu, không thể loại trừ có thể là bệnh viêm tụy cấp. Mức amylase huyết thanh tăng gấp ba lần giới hạn trên của khoảng tham chiếu có độ nhạy trong chẩn đoán viêm tụy cấp từ 67 đến 83% và độ đặc hiệu từ 85 đến 98%.
Ngoài ra, nồng độ amylase trong huyết thanh cao hơn gấp ba lần giới hạn trên của mức bình thường có thể không xuất hiện ở bệnh nhân viêm tụy do rượu hoặc do tăng triglyceride máu. Do đó, nếu bệnh nhân đến bệnh viện sau ba ngày từ khi bắt đầu đau bụng, nồng độ amylase máu có thể đã trở về bình thường.
Trong trường hợp viêm tụy do hoại tử, rượu hoặc triglyceride máu cao, việc chẩn đoán bệnh viêm tụy cấp cần dựa vào các xét nghiệm khác. Khoảng 10% bệnh nhân viêm tụy cấp có thể có kết quả xét nghiệm amylase âm tính giả, nghĩa là hoạt độ enzyme amylase trong máu không tăng.
2.2. Xét nghiệm Lipase huyết thanh
Lipase là một enzyme tiêu hóa của tuyến tụy, có nhiệm vụ phân giải mỡ và triglyceride thành acid béo và glycerol. Tương tự amylase máu, nồng độ lipase trong máu cũng tăng cao trong trường hợp viêm tụy cấp.
Không giống amylase, lipase chỉ được sản xuất ở tụy, do đó lipase huyết thanh có độ nhạy và độ đặc hiệu trong chẩn đoán viêm tụy cấp tương đương hoặc cao hơn amylase - từ 82 đến 100%. Hoạt độ lipase trong huyết thanh bắt đầu tăng trong vòng 24-36 giờ sau khi viêm tụy cấp khởi phát và có thể duy trì mức cao đến ngày thứ 14, trở lại bình thường chậm hơn so với amylase.
Vì vậy, lipase trở thành công cụ hữu ích trong việc chẩn đoán viêm tụy cấp, cả trong giai đoạn sớm lẫn muộn hơn so với amylase. Loại xét nghiệm này đặc biệt cần thiết với những bệnh nhân đến sau 24 giờ kể từ khi bắt đầu đau - khi hoạt độ amylase đã bắt đầu giảm. Ngoài ra, lipase huyết thanh trở nên ưu thế hơn amylase trong chẩn đoán bệnh viêm tụy cấp ở những bệnh nhân viêm tụy thứ phát do rượu.
2.3. Các enzyme và sản phẩm khác của tuyến tụy
Bên cạnh amylase và lipase, tuyến tụy còn giải phóng nhiều enzyme tiêu hóa khác vào hệ tuần hoàn khi bị tổn thương cấp tính, làm tăng nồng độ trong huyết thanh như trypsin, phospholipase, carboxypeptidase, carboxylester lipase, colipase và isoamylase tụy.
Trypsin và tiền chất trypsinogen-2 trong nước tiểu hoặc dịch ổ bụng có thể được sử dụng để xác định viêm tụy cấp nặng, đặc biệt sau thủ thuật nội soi mật tụy ngược dòng (ERCP). Tuy nhiên, xét nghiệm này không được sử dụng phổ biến.
Trypsin có nhiệm vụ tiêu hóa chất đạm, được kích hoạt bởi peptide hoạt hóa trypsinogen (TAP) - một peptide gồm năm axit amin được tách ra từ trypsinogen. TAP cũng tăng trong viêm tụy cấp, trở thành công cụ chẩn đoán cho bệnh lý này. Ngoài ra, nhiều nghiên cứu đang dần chứng minh vai trò của TAP trong việc phát hiện sớm viêm tụy cấp tính và dự báo mức độ nghiêm trọng của bệnh.
Bên cạnh đó, nồng độ trypsinogen-2 trong nước tiểu và huyết thanh tăng cao trong giai đoạn sớm của viêm tụy cấp. Tuy nhiên, cần thêm các nghiên cứu để xác định chính xác vai trò của chỉ số này trong chẩn đoán bệnh.
2.4. Các chất miễn dịch kích hoạt đáp ứng viêm
Khi nhu mô tụy bị tổn thương, các enzyme tiêu hóa được giải phóng vào máu và hoạt động như độc tố, kích hoạt "dòng thác" phản ứng viêm cấp tính trong cơ thể. Các tế bào tham gia vào phản ứng viêm như bạch cầu hạt và đại thực bào sẽ được kích hoạt mạnh mẽ, giải phóng các cytokine và chất trung gian gây viêm.
Các sản phẩm từ quá trình viêm này, như protein phản ứng C (CRP), interleukin (IL) bao gồm IL-6, IL-8, IL-10, yếu tố hoại tử khối u (TNF-α) và PMN elastase, cũng hỗ trợ chẩn đoán viêm tụy cấp. Những chất này còn có thể giúp đánh giá mức độ nghiêm trọng của bệnh, chẳng hạn khi CRP tăng trên 150 mg/dL sau 48 giờ có liên quan đến viêm tụy cấp nặng.
Tóm lại, các xét nghiệm cho bệnh viêm tụy cấp hiện nay có độ nhạy và đặc hiệu cao, bệnh nhân có thể thực hiện tại hầu hết các cơ sở y tế. Điều quan trọng là phải nghĩ đến khả năng mắc bệnh và chỉ định các xét nghiệm phù hợp để nhanh chóng chẩn đoán viêm tụy cấp hoặc loại trừ căn bệnh nguy hiểm này.
Để đặt lịch khám tại viện, Quý khách vui lòng bấm số HOTLINE hoặc đặt lịch trực tiếp TẠI ĐÂY. Tải và đặt lịch khám tự động trên ứng dụng MyVinmec để quản lý, theo dõi lịch và đặt hẹn mọi lúc mọi nơi ngay trên ứng dụng.
