Thực phẩm gây dị ứng là nguyên nhân chính dẫn đến các phản ứng không mong muốn ở người có cơ địa nhạy cảm. Dị ứng thực phẩm xảy ra khi hệ miễn dịch nhận diện sai một số protein trong thực phẩm là có hại, gây ra các triệu chứng từ nhẹ đến nặng. Do đó, cần hiểu rõ và phòng tránh các loại thực phẩm gây dị ứng là cách hiệu quả để bảo vệ sức khỏe.
Bài viết được tham vấn chuyên môn cùng Thạc sĩ, Bác sĩ Đặng Huy Toàn - Khoa Nhi - Sơ sinh - Bệnh viện Đa khoa Quốc tế Vinmec Nha Trang.
1. Dị ứng thực phẩm là gì?
Dị ứng thực phẩm là phản ứng miễn dịch của cơ thể đối với protein trong thực phẩm, xảy ra khi hệ miễn dịch nhận diện protein này là "dị nguyên" có hại. Sau khi thực phẩm được tiêu hóa và hấp thụ vào máu, protein lạ kết hợp với kháng thể có trên bề mặt tế bào bạch cầu. Sự kết hợp này kích hoạt tế bào bạch cầu, dẫn đến sự giải phóng histamin và các chất trung gian hóa học khác, gây ra các triệu chứng dị ứng. Những người có cơ địa dị ứng như viêm da cơ địa, viêm mũi dị ứng hoặc hen phế quản thường có nguy cơ cao gặp phải tình trạng này.
Việc chẩn đoán được thực hiện thông qua việc xem xét kỹ lưỡng tiền sử bệnh lý của bệnh nhân, trong một số trường hợp có thể cần tiến hành xét nghiệm định lượng IgE huyết thanh đặc hiệu với các chất gây dị ứng hoặc thực hiện các xét nghiệm da để xác định nguyên nhân chính xác
Phương pháp điều trị chủ yếu là loại bỏ hoàn toàn việc sử dụng loại thực phẩm gây dị ứng trong chế độ ăn uống. Ngoài ra, có thể cân nhắc sử dụng thuốc cromolyn nếu cần thiết.
2. Một số yếu tố nguy cơ gây dị ứng thực phẩm
Có nhiều yếu tố nguy cơ dẫn đến dị ứng thực phẩm, bao gồm:
- Protein và các phân tử không bị biến đổi khi đi vào hệ tuần hoàn.
- Hệ miễn dịch của ruột và khả năng miễn dịch tại niêm mạc ruột.
- Một số chất có thể tăng tính thấm của niêm mạc ruột, tạo điều kiện cho các tác nhân gây dị ứng xâm nhập, chẳng hạn như aspirin, rượu, virus, nấm và ký sinh trùng.
Đặc biệt, nếu ăn phải thực phẩm gây dị ứng và thực hiện làm việc gắng sức ngay sau đó, tình trạng này có thể làm tăng nguy cơ sốc phản vệ – một phản ứng dị ứng nghiêm trọng đe dọa đến tính mạng.
3. Một số loại thực phẩm gây dị ứng cần lưu ý
Trong số hơn 160 loại thực phẩm gây dị ứng, có 8 nhóm thực phẩm chính được xác định là nguyên nhân của khoảng 90% các trường hợp dị ứng thực phẩm. Các nhóm thực phẩm này bao gồm:
3.1 Sữa bò
Dị ứng sữa bò là một vấn đề thường gặp ở trẻ em, ảnh hưởng đến khoảng 2-3% trẻ. Tuy nhiên, đa phần (khoảng 90%) trẻ sẽ tự khỏi khi 6 tuổi. Tình trạng dị ứng này liên quan đến phản ứng của hệ miễn dịch đối với một hoặc cả hai loại protein chính trong sữa bò là casein và whey protein. Do các protein này cũng hiện diện trong sữa của các loài động vật có vú khác, trẻ dị ứng với sữa bò thường có nguy cơ dị ứng tương tự với sữa dê hoặc sữa cừu.
Các dấu hiệu dị ứng đạm sữa bò ở trẻ thường bao gồm các biểu hiện ngoài da như phát ban đỏ, mề đay, viêm da hoặc chàm. Đồng thời, trẻ có thể gặp các triệu chứng về tiêu hóa như rối loạn tiêu hóa, đau bụng hoặc các triệu chứng về hô hấp như hen suyễn, khó thở. Những biểu hiện này thường xảy ra trong vòng vài giờ đầu sau khi trẻ tiếp xúc với thực phẩm chứa sữa bò.
Trong một số trường hợp nghiêm trọng, tiếp xúc với thực phẩm gây dị ứng có thể dẫn đến sốc phản vệ, gây nguy cơ tử vong cao nếu không được xử lý kịp thời. Một điều cần lưu ý là trên lâm sàng, dị ứng sữa bò thường dễ bị nhầm lẫn với tình trạng không dung nạp đường lactose – một bệnh lý di truyền do thiếu men lactase.
Ngoài ra, trẻ bị dị ứng sữa bò cũng có nguy cơ cao với các loại thực phẩm gây dị ứng khác khác và có thể phát triển các bệnh lý dị ứng đường hô hấp như viêm mũi dị ứng. Đặc biệt, khoảng 10% trẻ dị ứng sữa bò có phản ứng dị ứng khi ăn thịt bò, điều này cần được phụ huynh lưu ý để tránh nguy cơ.
3.2 Trứng
Trứng là thực phẩm gây dị ứng phổ biến thứ hai ở trẻ nhỏ, chỉ đứng sau sữa bò. Tuy nhiên, khoảng 80% trẻ bị dị ứng với trứng sẽ tự khỏi khi 6 tuổi và tình trạng này rất hiếm gặp ở người trưởng thành.
Hầu hết các protein gây dị ứng được tìm thấy trong lòng trắng trứng, trong khi protein ở lòng đỏ ít gây dị ứng hơn. Đáng lưu ý, sự tương đồng giữa protein trong trứng gà và các loại trứng khác như trứng vịt, trứng ngỗng... Tuy nhiên, dị ứng với trứng không đồng nghĩa với việc dị ứng thực phẩm khác như thịt gà hoặc thịt vịt.
Triệu chứng dị ứng trứng thường bao gồm biểu hiện ngoài da như viêm da, nổi mề đay và các triệu chứng về đường tiêu hóa như đau bụng, buồn nôn hoặc nôn. Biểu hiện ngoài da thường xuất hiện chỉ vài phút sau khi sử dụng trứng, trong khi các triệu chứng tiêu hóa có thể thay đổi về thời gian khởi phát và mức độ nghiêm trọng.
Trong một số trường hợp, dị ứng trứng có thể dẫn đến các triệu chứng nghiêm trọng như sốc phản vệ hoặc phản ứng hô hấp, bao gồm ho, khó thở và hen suyễn sau khi ăn trứng. Một điểm đáng lưu ý là quá trình nấu ở nhiệt độ cao không làm giảm khả năng gây dị ứng của trứng.
3.3 Hải sản
Hải sản, bao gồm cá, tôm, cua và các loại hải sản khác nằm trong nhóm thực phẩm gây dị ứng, thường phổ biến hơn ở trẻ lớn và người trưởng thành. Đây là một tình trạng hiếm khi tự khỏi, đồng nghĩa với việc người bị dị ứng thường phải đối mặt suốt đời. Đặc biệt, việc thường xuyên ăn hải sản không giúp giảm mà có thể làm tăng nguy cơ dị ứng ở những người nhạy cảm.
Các triệu chứng dị ứng hải sản thường biểu hiện đa dạng, bao gồm:
- Phản ứng cục bộ nhẹ ở miệng và họng: Ngứa miệng, ngứa họng ngay sau khi ăn.
- Biểu hiện ngoài da: Xuất hiện phát ban, nổi mề đay hoặc các phản ứng dị ứng trên da.
- Triệu chứng tiêu hóa: Buồn nôn, đau bụng, tiêu chảy, hoặc khó chịu đường tiêu hóa.
- Triệu chứng hô hấp và phản ứng toàn thân: Một số trường hợp ghi nhận ho, khó thở, hen và nghiêm trọng hơn là sốc phản vệ, một tình trạng nguy kịch có thể đe dọa tính mạng nếu không được xử lý kịp thời.
Điều quan trọng cần lưu ý là việc chế biến hải sản ở nhiệt độ cao, bao gồm hấp, nấu hoặc chiên, không làm giảm khả năng gây dị ứng. Vì vậy, đối với những người đã được chẩn đoán dị ứng hải sản, biện pháp phòng ngừa tốt nhất là hạn chế hoặc tránh hoàn toàn các loại hải sản trong khẩu phần ăn.
3.4 Đậu phộng
Dị ứng đậu phộng (hay còn gọi là lạc) là thực phẩm gây dị ứng cũng khá phổ biến, ảnh hưởng đến khoảng 0,5-1% trẻ em. Không giống như dị ứng với sữa bò và trứng, dị ứng đậu phộng hiếm khi tự khỏi. Theo thống kê, tỷ lệ trẻ em bị dị ứng đậu phộng kéo dài đến tuổi trưởng thành lên tới 75%. Nguyên nhân gây dị ứng là các protein dự trữ trong đậu phộng, đóng vai trò cung cấp dinh dưỡng cho sự phát triển của cây. Hai loại protein chính gây dị ứng mạnh nhất là albumin và vicilin.
Biểu hiện lâm sàng của dị ứng đậu phộng rất đa dạng, thường bao gồm các triệu chứng như ngứa miệng, ngứa họng, khó thở, hoặc hen. Trong các trường hợp nghiêm trọng, dị ứng thực phẩm có thể dẫn đến sốc phản vệ, đây là phản ứng dị ứng toàn thân nặng và có nguy cơ đe dọa tính mạng. Trong số các loại thực phẩm gây dị ứng, dị ứng đậu phộng được ghi nhận là một trong những tình trạng nghiêm trọng nhất.
Đậu phộng có khả năng gây phản ứng dị ứng mạnh ngay từ lần sử dụng đầu tiên. Dấu hiệu sớm như cảm giác ngứa ran ở môi sau khi tiếp xúc với đậu phộng là biểu hiện cảnh báo cho một phản ứng dị ứng mạnh có thể xảy ra. Trong một số trường hợp hiếm gặp, người bị dị ứng chỉ cần hít phải protein từ đậu phộng hoặc tiếp xúc qua da cũng có thể khởi phát các triệu chứng dị ứng. Khoảng 80% trẻ em bị dị ứng đậu phộng sẽ có phản ứng ngay trong lần đầu tiên tiếp xúc.
Ngoài ra, người bị dị ứng đậu phộng thường có nguy cơ cao dị ứng với các loại hạt khác như hạt dẻ, hạt điều, hạnh nhân và các loại hạt vỏ cứng khác. Đậu phộng có ngưỡng gây dị ứng rất thấp, chỉ khoảng 1 miligam protein tương đương với 1/1.000 hạt đậu phộng (một hạt đậu phộng trung bình nặng từ 500-1000 mg) cũng đủ để khởi phát phản ứng dị ứng ở những người nhạy cảm.
3.5 Các loại hạt
Các loại hạt như hạt dẻ, hạnh nhân, hạt điều, óc chó, hạt thông và nhiều loại hạt khác được xem là nhóm thực phẩm gây dị ứng nghiêm trọng nhất, bởi chỉ cần một lượng rất nhỏ cũng có thể gây ra phản ứng mạnh. Trên thế giới, khoảng 0,5% dân số bị dị ứng với các loại hạt này và tình trạng này rất hiếm khi tự khỏi. Trẻ em nếu dị ứng với một loại hạt thường có nguy cơ cao dị ứng với các loại hạt khác, thậm chí có thể xảy ra hiện tượng dị ứng chéo với lạc. Trong đó, dị ứng hạt điều được ghi nhận là nghiêm trọng hơn so với dị ứng lạc.
Các triệu chứng dị ứng do các loại hạt gây ra có thể từ nhẹ đến nặng. Nhẹ bao gồm nổi mẩn đỏ quanh miệng hoặc toàn thân, đau bụng, buồn nôn, nôn. Ở mức độ nặng hơn, dị ứng thực phẩm có thể gây khó thở, thở khò khè, khàn giọng, ho và các biểu hiện nguy hiểm hơn liên quan đến đường hô hấp. Trong trường hợp nghiêm trọng, bệnh nhân có thể rơi vào tình trạng ngất, sốc phản vệ và thậm chí tử vong nếu không được cấp cứu kịp thời.
Điều đặc biệt cần lưu ý là phản ứng dị ứng thực phẩm nghiêm trọng có thể xảy ra chỉ với một lượng cực nhỏ hạt hoặc thậm chí qua tiếp xúc gián tiếp như qua da hay hít phải. Do đó, những người bị dị ứng với các loại hạt này cần tuyệt đối tránh tiếp xúc dưới bất kỳ hình thức nào để phòng ngừa các biến chứng nguy hiểm.
3.6 Lúa mì
Dị ứng lúa mì là một tình trạng dị ứng thực phẩm xảy ra khi hệ miễn dịch có phản ứng bất thường với một số loại protein trong lúa mì. Tình trạng này ảnh hưởng đến khoảng 0,4% trẻ nhỏ và khoảng 80% trẻ bị dị ứng có thể tự khỏi khi đạt 6 tuổi.
Các triệu chứng lâm sàng của dị ứng thực phẩm như lúa mì thường bao gồm các phản ứng cục bộ nhẹ trên da, ở họng hoặc tại ruột. Một số trường hợp có thể xuất hiện phản ứng sốc phản vệ nhưng tình trạng này rất hiếm gặp. Do biểu hiện triệu chứng tương đối đa dạng, dị ứng lúa mì thường khó phân biệt với các bệnh lý khác liên quan đến gluten, chẳng hạn như không dung nạp gluten hoặc hội chứng kém hấp thu gluten (bệnh Celiac).
Không dung nạp gluten là một tình trạng rối loạn tiêu hóa gây ra bởi gluten – loại protein có trong lúa mì, lúa mạch, yến mạch và một số ngũ cốc khác. Mặc dù gây ra các triệu chứng nghiêm trọng về đường ruột như đầy hơi, đau bụng hoặc tiêu chảy nhưng không dung nạp gluten không gây tổn thương niêm mạc ruột như trong trường hợp bệnh Celiac.
3.7 Dị ứng đậu tương
Dị ứng đậu tương là tình trạng dị ứng thực phẩm phổ biến ở trẻ nhỏ, đặc biệt là ở những trẻ mắc các bệnh lý da liễu như chàm hoặc viêm da cơ địa. Tình trạng này thường giảm dần theo thời gian và đa số trẻ sẽ hết dị ứng sau 1-2 năm ngừng tiếp xúc với đậu tương. Dị ứng thực phẩm như đậu tương rất hiếm gặp ở người trưởng thành.
Các triệu chứng dị ứng thực phẩm từ đậu tương có thể bao gồm ngứa, sưng ở miệng và họng, buồn nôn, tiêu chảy, viêm mũi dị ứng, hoặc hen. Một số trường hợp có biểu hiện trên da như nổi mề đay. Trong các tình huống nặng hơn, người bị dị ứng có thể gặp các triệu chứng nguy hiểm như hạ huyết áp hoặc khó thở, đây là những biểu hiện cần được xử trí y tế khẩn cấp.
Ngoài ra, việc hít phải bột đậu tương cũng có thể gây các triệu chứng về đường hô hấp, bao gồm viêm mũi hoặc hen. Tuy nhiên, điểm đáng chú ý là những người dị ứng khi hít bột đậu tương thường không gặp phản ứng dị ứng khi tiêu thụ thức ăn làm từ đậu tương.
Các loại thực phẩm gây dị ứng là do hệ miễn dịch nhầm lẫn protein trong thực phẩm là chất có hại, dẫn đến phản ứng quá mức. Ở mức độ nghiêm trọng nhất, dị ứng thực phẩm này có thể gây ra sốc phản vệ, một tình trạng nguy hiểm có nguy cơ tử vong nếu không được xử lý kịp thời.
Vì thế, để hạn chế các triệu chứng do dị ứng thực phẩm gây ra, những người có cơ địa dễ dị ứng nên tuyệt đối tránh tiêu thụ các loại thực phẩm đã được xác định là nguyên nhân gây dị ứng. Việc tuân thủ nghiêm ngặt chế độ ăn uống không chứa các tác nhân gây dị ứng thực phẩm sẽ giúp giảm nguy cơ phát sinh phản ứng dị ứng và bảo vệ sức khỏe một cách hiệu quả.
Để đặt lịch khám tại viện, Quý khách vui lòng bấm số HOTLINE hoặc đặt lịch trực tiếp TẠI ĐÂY. Tải và đặt lịch khám tự động trên ứng dụng MyVinmec để quản lý, theo dõi lịch và đặt hẹn mọi lúc mọi nơi ngay trên ứng dụng.
![[Vinmec Phú Quốc] Cấp cứu thành công bệnh nhân vỡ gan do tai nạn xe máy](/static/uploads/thumbnail_20221201_035840_355347_chan_thuong_gan_0_max_1800x1800_png_c4d4f97c85.png)
