Chấn thương cột sống là tình trạng tổn thương ở cột sống, gây ảnh hưởng đến tủy sống hoặc đốt sống.Tùy thuộc vào mức độ và vị trí tổn thương, tình trạng này có thể gây ra những hậu quả nghiêm trọng ảnh hưởng đến sức khỏe và chất lượng cuộc sống, thậm chí là gây nguy hiểm cho tính mạng của người bệnh.
Bài viết này được viết dưới sự hướng dẫn chuyên môn của các bác sĩ thuộc khoa Chấn thương chỉnh hình & Y học thể thao Bệnh viện Đa khoa Quốc tế Vinmec.
1. Những nguyên nhân gây ra chấn thương cột sống
Là hệ xương nâng đỡ cơ thể, cột sống giúp tư thế đứng thẳng và thực hiện các động tác gập duỗi, xoay theo tầm vận động của từng đoạn cột sống. Tuy nhiên, chính vì phải chịu áp lực lớn từ những chức năng này mà cột sống dễ bị tổn thương do nhiều nguyên nhân khác nhau như:
- Tai nạn giao thông: Đây là nguyên nhân phổ biến nhất với tỷ lệ ngày càng cao.
- Tai nạn lao động: Va đập mạnh trực tiếp vào cột sống hoặc khi ngã từ trên cao xuống
- Tai nạn sinh hoạt: Người cao tuổi dễ bị ngã ngồi gây tổn thương cột sống vì thường xuyên gặp tai nạn sinh hoạt do đi đứng không chắc chắn. Hơn nữa, nguy cơ loãng xương cao khiến cột sống của người cao tuổi dễ bị tổn thương hơn người trẻ tuổi, ngay cả với những chấn thương nhẹ.
- Tai nạn thể thao: Tai nạn xảy ra trong các môn thể thao như đạp xe, đá bóng, đua ngựa và xiếc…
- Nguyên nhân khác ít gặp hơn: Vật nhọn xuyên qua cột sống, đạn bắn…
Các nguyên nhân kể trên có thể gây tổn thương cột sống ở những vị trí với mức độ khác nhau, từ những chấn thương cột sống nhẹ như di lệch, lún, chèn ép đến tổn thương nặng hơn như gãy vỡ, đứt ngang cột sống, tổn thương tủy.
Chấn thương cột sống tác động lên cột sống thông qua hai cơ chế sau:
- Chấn thương trực tiếp: Cột sống bị vật cứng đập trực tiếp hoặc bị ưỡn, gập quá mức do ngã ngửa.
- Chấn thương gián tiếp: Gập, duỗi cột sống quá mức hoặc kết hợp cả hai có thể xảy ra do chấn thương gián tiếp. Nếu ngã ngồi, cột sống sẽ bị nén ép theo chiều dọc và tác động trật xoay cột sống theo chiều ngang.
Một điều quan trọng mà nhiều người thường bỏ qua là cách sơ cứu khi gặp người bị chấn thương cột sống. Bên cạnh mức độ và vị trí, cách sơ cứu cũng ảnh hưởng rất lớn đến tác động của chấn thương cột sống đối với cơ thể. Tình trạng tổn thương có thể nặng thêm nếu thực hiện sơ cứu hoặc di chuyển người bệnh đến các cơ sở y tế không đúng cách.
2. Chấn thương cột sống nguy hiểm thế nào?
Cột sống được cấu tạo từ nhiều đốt sống nối với nhau bởi các đĩa đệm, bao bọc lấy tủy sống, đảm nhận chức năng cơ học. Tủy sống là một phần của hệ thần kinh trung ương nằm trong cột sống tiếp nối hành tủy, có chức năng điều khiển mọi hoạt động của cơ thể từ cổ trở xuống theo từng phân vùng của khoanh tủy bao gồm vận động, cảm giác …
Chính vì những chức năng thiết yếu này mà các chấn thương cột sống thường rất nguy hiểm, do:
2.1 Chấn thương cột sống nhẹ
Chấn thương cột sống nhẹ thường không kèm theo chèn ép hay tổn thương tủy mà chỉ gây tổn thương ở cột sống và phần mềm xung quanh. Tuy nhiên, người bệnh vẫn có thể cảm thấy đau nhức dữ dội tại vị trí bị thương, hạn chế vận động…
2.2 Chấn thương cột sống nặng
Những trường hợp chấn thương cột sống nặng đặc trưng bởi tình trạng tổn thương và chèn ép tủy. Tùy thuộc vào vị trí tổn thương, mức độ nguy hiểm và các triệu chứng đi kèm sẽ khác nhau:
- Nếu tổn thương đốt sống từ cột sống cổ 4 trở lên: Vì có vùng chi phối thần kinh tự động như chức năng hô hấp, điều tiết mồ hôi, chức năng của cơ trơn và huyết áp nên tổn thương đốt sống từ cột sống cổ 4 trở lên được xem là nguy hiểm nhất. Khi vùng này bị tổn thương, người bệnh có thể bị liệt hô hấp và tử vong nếu không được thở máy kịp thời. Ngoài ra, một số triệu chứng khác như đại tiểu tiện không tự chủ, chấn thương cột sống liệt hoàn toàn tứ chi, biến chứng tàn phế, thậm chí là tử vong cũng có thể xảy ra khi bị tổn thương ở vùng này.
- Chấn thương đoạn tủy cổ còn lại: Ở vùng này, người bệnh có thể gặp phải tình trạng mất khả năng vận động tứ chi, rối loạn cảm giác, trương lực cơ bất thường (tăng hoặc giảm), đại tiểu tiện không tự chủ hoặc bí.
- Chấn thương vùng cột sống ngực hay thắt lưng: Rối loạn chức năng cảm giác, liệt hoàn toàn hai chân, rối loạn đại tiểu tiện và trương lực cơ bất thường (tăng hoặc giảm) là những triệu chứng mà người bệnh có thể gặp phải.
- Từ L2 trở xuống, đoạn cột sống thắt lưng của người bệnh khi bị tổn thương sẽ không còn tủy sống nhưng chứa nhiều rễ thần kinh (vùng đuôi ngựa). Các triệu chứng khi bị tổn thương bao gồm đau dữ dội, mất cảm giác ở vùng mông và đùi (vùng tiếp xúc yên ngựa khi ngồi trên ngựa) đi kèm rối loạn cơ tròn. Ngoài ra, nam giới có thể bị rối loạn cương dương, nữ giới thì ảnh hưởng đến ham muốn tình dục.
- Khi bị tổn thương cột sống, người bệnh không chỉ phải đối mặt với những triệu chứng nặng mà còn có nguy cơ phải nằm điều trị lâu dài, dẫn đến các biến chứng như loét tỳ đè, nhiễm khuẩn, teo cơ, cứng khớp…
Như vậy, do tổn thương cột sống rất nguy hiểm nên mọi người cần phải chủ động áp dụng các biện pháp an toàn để ngăn ngừa khả năng bị chấn thương cột sống.
3. Những lưu ý khi xử trí chấn thương cột sống
Sơ cứu đúng cách khi bị chấn thương cột sống dù nhẹ hay nặng đều rất quan trọng. Biện pháp này giúp giảm thiểu tối đa các tổn thương khác có thể làm tình trạngtrở nên nghiêm trọng hơn. Ngược lại, sơ cứu sai cách không những không cứu được người bệnh mà còn khiến tình trạng chấn thương trở nên nặng nề hơn.
Do đó, mọi người cần lưu ý một số điều sau đây trong các trường hợp chấn thương dù có hay không các triệu chứng tổn thương cột sống:
Trước hết, người bệnh phải được cố định hoàn toàn, không di chuyển. Bất kỳ sự di chuyển nào cũng có thể làm lệch cột sống, từ đó gây ra thêm tổn thương và nguy hiểm đến tính mạng do khả năng đứt tủy sống.
- Để tránh làm tổn thương thêm cho người bệnh, đặc biệt là nguy cơ đứt ngang tủy sống gây tử vong, điều đầu tiên cần làm là cố định người bệnh, tuyệt đối không di chuyển vì sẽ làm cột sống di lệch.
- Khi vận chuyển người bệnh tới cơ sở y tế cần thực hiện chính xác và có sự hỗ trợ của nhiều người, nhất là nhân viên y tế:
Trong trường hợp nghi ngờ tổn thương cột sống cổ, người bệnh cần đặt đầu ở tư thế trung gian, nằm thẳng trên nền cứng như miếng ván gỗ, không được cúi gập, ngửa hay xoay cổ. Chèn vật đỡ hai bên đầu để giữ cổ không xoay hoặc tốt nhất là sử dụng bộ cố định cột sống cổ chuyên dụng khi sơ cứu.
Trong trường hợp tổn thương ở cột sống ngực hoặc cột lưng, đặt bệnh nhân nằm ngửa trên cáng cứng. Nếu không có cáng cứng hoặc áo cố định chuyên dụng, có thể đặt bệnh nhân nằm sấp. Sau đó, cố định bệnh nhân vào cáng ở ba điểm gồm đầu, vai và ngang khung chậu để đảm bảo an toàn.
- Nếu không có nhiều người phối hợp hoặc không thực hiện đúng kỹ thuật, việc lôi kéo, lật trở bệnh nhân là điều hoàn toàn bị cấm. Khi di chuyển bệnh nhân đến các cơ sở y tế, nếu không có cáng cứng, cần phải có nhiều người đứng cùng một bên để nâng đỡ bệnh nhân, đảm bảo cột sống được cố định.
- Các hành động như lắc đầu người bệnh, khiêng, xốc, vác nạn nhân trên vai, cõng trên lưng, khiêng bằng cáng mềm, võng, chở người bằng xe đạp, xe máy, bẻ gập lưng trong xe taxi đều dễ làm tăng thêm tổn thương cột sống. Do đó, người sơ cứu cần tránh những hành động này.
- Cần lưu ý cố định người bị thương cho đến khi đưa đến cơ sở y tế và được chẩn đoán xác định có tổn thương cột sống hay không.
4. Phương pháp phòng ngừa tổn thương vùng cột sống
Chấn thương cột sống thường xảy ra bất ngờ, do đó việc phòng ngừa hoàn toàn là rất khó. Tuy nhiên, mọi người có thể chủ động bảo vệ cột sống bằng cách:
- Hạn chế tối đa các chấn thương do sai tư thế hoặc do bất cẩn
- Thường xuyên tập luyện các bài tập tăng cường cơ lưng và cơ bụng
- Bổ sung đầy đủ các thực phẩm giàu canxi và các chất dinh dưỡng cần thiết cho xương khớp.
- Giữ cân nặng ở mức hợp lý.
Nếu bị chấn thương cột sống ở mức độ nặng, người bệnh sẽ có nguy cơ tử vong hoặc tàn phế vĩnh viễn. Do đó, mọi người cần chú ý đến các biện pháp phòng ngừa và đặc biệt là thực hiện sơ cứu đúng cách.
Để đặt lịch khám tại viện, Quý khách vui lòng bấm số HOTLINE hoặc đặt lịch trực tiếp TẠI ĐÂY. Tải và đặt lịch khám tự động trên ứng dụng MyVinmec để quản lý, theo dõi lịch và đặt hẹn mọi lúc mọi nơi ngay trên ứng dụng.
