Bài viết được tham vấn chuyên môn bởi các bác sĩ làm việc tại Trung tâm Ung bướu - Bệnh viện Đa khoa Quốc tế Vinmec Central Park
Bệnh ung thư đầu cổ là một vấn đề sức khỏe quan trọng trên toàn thế giới. Đây là một vấn đề y tế toàn cầu, với khoảng một nửa triệu trường hợp mới được chẩn đoán mỗi năm, và tỷ lệ mắc bệnh dường như đang gia tăng ở các nước đang phát triển.
Biến chứng ở miệng trong xạ trị ung thư đầu cổ
Các biến chứng của bức xạ ở vùng đầu cổ có thể được chia thành hai nhóm dựa trên thời gian xảy ra. Biến chứng cấp tính xảy ra trong quá trình xạ trị, và biến chứng muộn xảy ra sau khi xạ trị hoàn thành. Giải phẫu và sinh lý học của vùng này rất độc đáo và phức tạp. Chức năng và hình dạng cơ thể là rất quan trọng đối với cảm nhận hình ảnh của bệnh nhân về chất lượng cuộc sống. Phần lớn bệnh nhân ung thư biểu mô tế bào gai vùng đầu cổ là trung niên, nam giới trưởng thành ở các tầng lớp kinh tế xã hội thấp, thường là những người hút thuốc lá mãn tính và người nghiện rượu. Những bệnh nhân này có xu hướng ít ý thức hơn và có ít sự hỗ trợ xã hội hơn là những bệnh nhân ung thư khác.
Điều quan trọng là phải ngăn ngừa và điều trị các biến chứng ở miệng, đòi hỏi cách tiếp cận đa ngành bao gồm một nhóm bác sỹ chuyên khoa về ung thư, bác sĩ nha khoa, bác sĩ dinh dưỡng, chuyên gia trị liệu, nhân viên xã hội và trong một số trường hợp, bác sĩ phẫu thuật thẩm mỹ, và nhà tâm lý học được tham vấn.
Liều xạ
Xạ trị liên quan đến việc cung cấp liều bức xạ chính xác đến khối bướu trong khi giảm liều ở bên ngoài vùng khối bướu. Lượng bức xạ được thể hiện trong đơn vị tiêu chuẩn là Gray (Gy) được xác định là J/kg. Rothwell và cộng sự thấy rằng hầu hết các biến chứng ở miệng phụ thuộc liều và tác dụng phụ nghiêm trọng xảy ra khi liều >45 Gy được sử dụng hai bên của vùng miệng, hàm, và tuyến nước bọt.
Biến chứng xạ trị ung thư đầu cổ
Các biến chứng miệng của bức xạ ở ung thư vùng đầu cổ có thể nghiêm trọng dễ dẫn đến thay đổi mô vĩnh viễn và bệnh nhân có nguy cơ biến chứng mãn tính nghiêm trọng.
Do đó bệnh nhân nên:
- Khám nha khoa và chẩn đoán bệnh răng miệng
- Phòng ngừa biến chứng của phóng xạ vùng đầu cổ
- Lưu ý những yếu tố sau:
Viêm niêm mạc miệng
Nhiễm trùng sớm
Rối loạn chức năng vị giác
Khô nước bọt.
Đánh giá chăm sóc răng miệng
Việc loại bỏ bệnh răng miệng và các thiết bị cấy ghép để duy trì sức khỏe răng miệng tối đa phải là các thành phần chính của việc đánh giá và chăm sóc bệnh nhân trước khi bắt đầu điều trị xạ trị và nên được khám toàn diện cách đó vài tuần trước khi bức xạ bắt đầu. Thời gian này cho một khoảng thời gian thích hợp cho việc chữa lành mô trong trường hợp cần phải có các thủ thuật xâm lấn miệng, bao gồm nhổ răng, nha khoa / đánh bóng, và điều trị nội nha.
- Mục tiêu của đánh giá này là xác định răng có nguy cơ bị nhiễm trùng, răng xấu và có thể tối ưu hóa việc điều trị nha khoa xâm lấn hoặc không xâm lấn trong và sau khi phóng xạ làm tăng nguy cơ hoại tử
- Chụp ảnh chụp X quang cần thiết như hình panorex xương hàm. Thực hiện kiểm tra miệng đầy đủ bao gồm khám nha chu. Các bước này sẽ xác định được nguồn lây nhiễm tiềm ẩn và cần các công việc nha khoa, chẳng hạn như sâu răng, mài dũa các cạnh sắc nhọn và nhô ra, thiết bị chỉnh nha, và răng giả một phần và toàn bộ được làm sạch và điều chỉnh. Nhổ răng trước xạ nên được thực hiện 10-21 ngày trước đó để tránh nguy cơ bị hoại tử xương (ORN). Tất cả các ca phẫu thuật chính cần được thực hiện từ 4-6 tuần để tiến hành điều trị xạ trị
- Thực hiện một dự phòng đầy đủ với điều trị bằng fluor và hướng dẫn chăm sóc tại nhà để kiểm soát bệnh
- Trước khi đặt lịch hẹn khám cho bệnh nhân, người bác sĩ đa khoa cần phải có chẩn đoán, kế hoạch điều trị tiên lượng và tiền sử bệnh lý của bác sĩ ung thư.
Biến chứng gây ra do xạ trị
Các biến chứng miệng của bức xạ ở vùng đầu cổ có thể được chia thành hai nhóm dựa trên thời gian xảy ra bình thường.
Các biến chứng cấp tính: Một liều điều trị bức xạ trong ung thư đầu cổ thường có tổng cộng là 64 Gy đến 70 Gy trong 32-35 phân liều với liều hàng ngày là 1.8-2.0 Gy / phân liều. Các biến chứng cấp tính xuất hiện 1-2 tuần sau khi bức xạ bắt đầu, nó cũng phụ thuộc vào liều và vị trí của bức xạ.
- Viêm niêm mạc khẩu hầu
- Thay đổi thành phần nước bọt
- Mất vị giác
- Nhiễm trùng (vi khuẩn, nấm và vi-rút)
- Đau quanh răng
Biến chứng mạn tính:
- Khít hàm và xơ hóa
- Suy dinh dưỡng
- Hoại tử xương hàm
- Sâu răng
- Khô miệng.
Những triệu chứng này có thể giảm xuống 2-4 tuần sau khi dứt xạ trị hoàn toàn, đôi khi hoại tử mô có thể nhìn thấy muộn trong quá trình điều trị, nhưng điều này tương đối hiếm.
Viêm niêm mạc miệng do xạ
Một trong những biến chứng sớm nhất của xạ trị là sự phát triển của viêm niêm mạc. Các mô mềm trong trường chiếu xạ sau một hoặc hai tuần có thể bị viêm đỏ. Khi tiếp tục xạ, niêm mạc có thể có mức độ bong tróc khác nhau và loét thực sự, dẫn đến đau và nuốt đau làm cho bệnh nhân mất chế độ ăn uống cân bằng, dẫn đến giảm cân đáng kể và suy dinh dưỡng.
Viêm niêm mạc miệng là bệnh cấp tính đe dọa đến mạng sống. Tác dụng ngoại ý này là do sự thay đổi sớm trong mô niêm mạc miệng rất nhạy cảm với liều bức xạ. Sự phát triển viêm niêm mạc tùy thuộc vào liều bức xạ, góc cạnh vị trí của khối u và mức độ vệ sinh răng miệng. Viêm niêm mạc xảy ra bất cứ nơi nào có phủ niêm mạc bao gồm khoang miệng, thực quản, thanh quản và họng, lâm sàng, viêm niêm mạc miệng dường như là do sự xơ hóa biểu bì và giãn mạch. Điều này có thể dẫn đến loét hoặc vết loét miệng, vết xước và lớp giả mạc. Viêm niêm mạc miệng gây ra đau và làm tăng nguy cơ phát triển nhiễm trùng hệ thống do nhiễm khuẩn, nấm hoặc virus trong miệng.
Khuyến cáo:
- Bệnh nhân xạ trị nên được theo dõi hàng tuần khi cần thiết để đảm bảo không bị loét miệng
- Bệnh nhân nên ăn một lượng nhỏ bữa ăn 4-6 phần mỗi ngày thay vì ba bữa chính lớn
- Ăn nhiều chất lỏng bổ dưỡng dễ nuốt và như súp, sữa kem, và ya -ourt.
- Tư vấn tâm lý cho bệnh nhân nếu cần thiết.
Duy trì vệ sinh răng miệng:
- Đánh răng và nướu răng bằng bàn chải lông mềm 2-3 lần mỗi ngày trong 2-3 phút
- Rửa bàn chải đánh răng bằng nước nóng mỗi 10-30 giây để làm mềm lông nếu cần thiết
- Sử dụng nước rửa sát khuẩn
- Sử dụng kem đánh răng có chứa fluor với hương vị nhẹ như hương liệu có thể gây kích thích cho miệng, (đặc biệt là hương vị bạc hà)
- Súc miệng. Sử dụng mỗi 2 giờ để làm giảm đau ở miệng, hòa tan 1⁄4 muỗng cà phê muối và 1⁄4 muỗng natri bicarbonate trong 1 cốc nước
- Sử dụng các sản phẩm chăm sóc môi như kem có lanolin (mỡ cừu ) để ngăn ngừa khô và nứt.
Chăm sóc răng:
Đánh răng và súc miệng hàng ngày. Sử dụng bàn chải đánh răng mềm khi làm vệ sinh răng giả. Giữ cho răng giả ẩm ướt khi không bị mòn, đặt chúng trong nước hoặc dung dịch ngâm răng.
Khi mức độ nghiêm trọng của viêm niêm mạc miệng tăng thì các chiến lược quản lý cơn đau cục bộ trở nên kém hiệu quả hơn, phụ thuộc vào thuốc giảm đau có hệ thống để điều trị đau miệng viêm niêm mạc.
Vì thường không có nguy cơ chảy máu đối với các thuốc giảm đau trên bệnh nhân xạ trị vùng đầu cổ, điều trị có thể bắt đầu với thuốc chống viêm không steroid (NSAIDs)
Khi đau tăng, NSAIDS được kết hợp với thuốc khác và bệnh nhân có thể được tương đối thoải mái.
Phòng ngừa có thể là yếu tố quan trọng nhất cho sự phát triển của viêm niêm mạc miệng, tuy nhiên, rất khó để ngăn ngừa cũng như điều trị.
Viêm niêm mạc cấp tính bắt đầu trong tuần thứ hai hoặc thứ ba của XT và giảm trong vòng 8-10 tuần sau khi điều trị xong. Vệ sinh răng miệng tốt là cách tốt để giảm các biến chứng. Thường xuyên làm sạch răng hàng ngày và rửa miệng bằng hỗn hợp muối và natri bicacbonat trong nước hoặc dung dịch hydro peroxit loãng và nước có tác dụng làm dịu vùng bị ảnh hưởng. Các liệu pháp khác bao gồm súc miệng bằng thuốc mỡ Benadryl, dung dịch fate sucrate, và thuốc tê tại chỗ.
Nhiễm trùng
Tổn thương lớp lót niêm mạc miệng và hệ thống miễn dịch suy yếu khiến nhiễm trùng dễ xảy ra, chứng phá huỷ niêm mạc miệng làm hỏng lớp niêm mạc của miệng để cho vi khuẩn, vi rút và nấm xâm nhập vào máu. Khô miệng thông thường trong khi xạ trị ở vùng đầu cổ cũng có thể làm tăng nguy cơ nhiễm trùng trong miệng.
Nhiễm trùng có thể là do vi khuẩn, vi rút hay nấm.
Tổng quan Y văn cho thấy tỷ lệ nhiễm trung bình của nấm candida trong xạ trị đầu cổ là 37,4%. Các yếu tố thúc đẩy nhiễm nấm lâm sàng trong quần thể này bao gồm:
- Giảm tiết nước bọt gây ra do tổn thương bức xạ đối với tuyến nước bọt
- Tổn thương mô do viêm niêm mạc do xạ.
- Do ăn kiêng quá mức
- Không có khả năng duy trì vệ sinh răng miệng.
Trong trường hợp này, các thuốc chống nấm tại chỗ như thuốc súc miệng có nystatin và clotrimazole. Những bệnh nhân khi dùng thuốc kháng nấm tại chỗ đề nghị nên tránh ăn, uống và súc miệng ít nhất 30 phút sau khi sử dụng. Đối với các tổn thương liên tục, các thuốc dùng toàn thân như fluconazole là rất hiệu quả. Nhiễm khuẩn có thể được điều trị bằng
- Duy trì vệ sinh răng miệng
- Thuốc kháng sinh miệng / kháng sinh toàn thân
- Duy trì tình trạng dinh dưỡng của bệnh nhân.
Nhiễm siêu vi: Nhiễm siêu vi không phổ biến ở bệnh nhân điều trị bằng xạ trị, tiếp tục chăm sóc răng miệng thường xuyên sẽ giúp ngăn ngừa nhiễm trùng.
Mất vị giác
Mất vị giác là tác dụng phụ phổ biến nhất trong quá trình xạ lưỡi và khẩu cái trong 1-2 tuần sau khi xạ trị dần dần trở lại bình thường sau khi chu trình kết thúc. Các yếu tố góp phần phổ biến nhất là nụ vị giác bị tổn thương làm gián đoạn hoạt động của dây thần kinh và giảm lưu lượng nước bọt.
Các thụ thể niêm mạc miệng và hầu họng bị tiếp xúc với bức xạ trở nên hư hỏng và sự phân biệt về vị giác trở nên ngày càng bị giảm. Thực phẩm có vẻ như không có mùi vị hoặc có thể không mùi vị theo cách họ làm trước khi điều trị ung thư có thể gây ra sự thay đổi vị ngọt, vị chua, cay đắng và mặn của nhiều bệnh nhân, nụ vị giác có thể phục hồi 6-8 tuần hoặc nhiều hơn sau khi xạ trị kết thúc. Chất bổ sung kẽm sulfate có thể giúp một số bệnh nhân phục hồi giác quan của họ (200 mg 2-3 lần một ngày). Sự thay đổi này có thể là vĩnh viễn ở một số bệnh nhân.
Để tìm hiểu kỹ hơn về xạ trị điều trị ung thư vùng đầu cổ tại Vinmec, Quý khách có thể liên hệ HOTLINE: 0938 506 009 hoặc đăng ký trực tuyến TẠI ĐÂY.
Mời độc giả tham khảo các phần còn lại của Tài liệu Hướng dẫn chăm sóc răng miệng trong xạ trị ung thư đầu cổ:
XEM THÊM:
