Vấn đề gai cột sống lưng và cách chữa trị luôn rất được người bệnh quan tâm vì đây là tình trạng thoái hóa khớp cột sống khá phổ biến. Bệnh có thể phát triển dần theo thời gian và dẫn đến tình trạng suy nhược gây đau đớn và làm giảm chất lượng cuộc sống của người bệnh.
Bài viết này được viết dưới sự hướng dẫn chuyên môn của các bác sĩ thuộc khoa Chấn thương chỉnh hình & Y học thể thao Bệnh viện Đa khoa Quốc tế Vinmec.
1. Bị gai cột sống lưng là gì?
Thoái hóa khớp là một tình trạng phổ biến, ảnh hưởng đến các bề mặt khớp và dần dần tiến triển thành suy nhược, gây đau đớn và hạn chế vận động. Khi thoái hóa khớp xảy ra ở khớp đốt sống, đây là nguyên nhân dẫn đến gai cột sống lưng.
Gai cột sống lưng là một nguyên nhân quan trọng gây đau thắt lưng mãn tính. Trong khi phần lớn các trường hợp đau do viêm khớp cột sống có thể tự giới hạn và chỉ cần điều trị bảo tồn, thì đau lưng mãn tính do gai cột sống lưng lại tạo ra gánh nặng lớn về chi phí chăm sóc sức khỏe, đặc biệt là ở những người trẻ tuổi mắc gai cột sống thắt lưng.
Ngoài ra, đau thắt lưng và gai cột sống lưng còn gây ra tàn tật và làm giảm chất lượng cuộc sống của người bệnh. Số ca đau lưng tiếp tục gia tăng do tình trạng béo phì và tuổi thọ ngày càng tăng.
Do sự phức tạp của độ cao bên trong từng đốt sống và các cấu trúc xung quanh, quá trình xác định nguyên nhân gây gai cột sống thắt lưng gặp nhiều khó khăn. Trong khoảng 85% trường hợp, nguyên nhân gây ra gai cột sống thắt lưng vẫn chưa rõ ràng.
Chụp X-quang khớp cột sống không phải lúc nào cũng phản ánh chính xác mức độ đau của bệnh nhân, dẫn đến quá trình điều trị gai cột sống lưng có thể không giải quyết hoàn toàn các triệu chứng.
2. Nguyên nhân gây bệnh gai cột sống thắt lưng
Gai cột sống thắt lưng là tình trạng khi vùng cột sống thắt lưng (nằm giữa lồng ngực và xương chậu) phát triển những phần nhọn gọi là gai xương. Các gai xương này xuất hiện do canxi tích tụ ở dây chằng, các đốt sống hoặc do tự phục hồi của xương sau chấn thương, va đập hoặc áp lực lên cột sống.
Khi khớp xương bị viêm, cơ thể phản ứng bằng cách phát triển gai xương xung quanh khớp để bảo vệ. Mặc dù điều này bảo vệ khớp xương, nhưng cũng là nguyên nhân gây ra gai cột sống.
Ngoài ra, bệnh gai cột sống thắt lưng còn phát triển do một số yếu tố sau:
- Thói quen đứng hoặc ngồi lâu, mang vác vật nặng, hoặc nằm ngủ trong tư thế không đúng cũng tăng nguy cơ mắc bệnh gai cột sống.
- Khi tuổi tác tăng, các cơ quan trong cơ thể trở nên dễ bị thoái hóa, bao gồm cả cột sống. Tình trạng này làm cho người già dễ mắc bệnh gai cột sống và các bệnh liên quan đến xương khớp.
- Nguy cơ mắc bệnh gai cột sống cũng tăng lên đối với những người thừa cân, hút thuốc lá thường xuyên, uống rượu bia hoặc sử dụng chất kích thích.
- Các bệnh lý khác về cột sống như viêm cột sống dính khớp, lao cột sống hoặc viêm đốt sống đĩa đệm cũng có thể góp phần vào sự phát triển của bệnh gai cột sống thắt lưng.
3. Biểu hiện của gai cột sống lưng như thế nào?
Biểu hiện điển hình của bệnh nhân gai cột sống lưng bao gồm đau, cứng và hạn chế chuyển động. Vị trí của gai cột sống lưng quyết định sự phân bố của cơn đau: gai cột sống lưng thấp thường gây đau lan xuống vùng mông và đùi, trong khi gai cột sống lưng trên thường gây đau khu trú tại chỗ.
Gai cột sống lưng, đặc biệt là khi xảy ra ở người trẻ, thường đi kèm với đau dạng thần kinh do chèn ép hoặc kích ứng rễ thần kinh. Tình trạng chèn ép này làm giảm khả năng vận động, gây mất cảm giác và giảm phản xạ ở người bệnh.
4. Các biến chứng của gai cột sống thắt lưng
Theo thời gian, các đợt thoái hóa khớp và quá trình hình thành gai cột sống thắt lưng dẫn đến nhiều biến chứng nghiêm trọng. Thoái hóa cột sống không chỉ gây đau đớn mà còn làm suy giảm chức năng và có thể dẫn đến tàn phế. Các gai cột sống thắt lưng có thể gây hẹp ống sống, thoát vị đĩa đệm, bệnh lý tủy, bệnh rễ và viêm thoái hóa đốt sống.
Thoái hóa đốt sống là một trong những biến chứng nghiêm trọng, dẫn đến các bệnh lý cơ, bệnh tủy và tắc nghẽn mạch máu. Hẹp ống sống thường gây ra hai hội chứng lâm sàng chính: bệnh lý tủy thắt lưng và chèn ép dây thần kinh thắt lưng.
Hẹp cột sống thắt lưng có thể biểu hiện qua các cơn đau dai dẳng hoặc ngắt quãng, tình trạng yếu cơ và các triệu chứng cảm giác trở nên nghiêm trọng hơn khi đứng hoặc đi bộ, và thuyên giảm khi ngồi hoặc nằm.
Thoát vị đĩa đệm do gai cột sống thắt lưng cũng gây ra chứng đau thắt lưng dai dẳng ở một đến hai phần trăm dân số trong độ tuổi từ 35 đến 45. Tình trạng thoái hóa ở cột sống thắt lưng, thường xảy ra nhất ở L4 trên L5, khiến đoạn đốt sống trên trượt về phía trước so với đoạn dưới do khớp mặt bị suy yếu. Nếu nghiêm trọng, tình trạng này có thể trở thành một trường hợp cấp cứu ngoại khoa.
5. Phương pháp chẩn đoán bệnh
Để chẩn đoán bệnh gai cột sống thắt lưng, các phương pháp sau thường được áp dụng:
- Chụp X-quang: Phương pháp này giúp xác định vị trí của gai đốt sống, đánh giá tình trạng và mức độ chấn thương của xương.
- Điện cơ đồ (EMG): EMG được sử dụng để đo tốc độ truyền tín hiệu điện từ dây thần kinh cột sống đến não hoặc các cơ thể khác như tay, chân, từ đó xác định mức độ chấn thương của dây thần kinh.
- Chụp cộng hưởng từ MRI: MRI được sử dụng để kiểm tra xem rễ dây thần kinh có bị chèn ép không và đĩa đệm có tổn thương không.
- Chụp cắt lớp vi tính (CT scan): CT scan cung cấp những hình ảnh chi tiết về cấu trúc của xương và mức độ chèn ép dây thần kinh, giúp các bác sĩ đưa ra đánh giá chính xác.
- Xét nghiệm máu: Xét nghiệm này được sử dụng để loại trừ các bệnh lý khác có thể gây ra triệu chứng đau cột sống.
6. Gai cột sống lưng và cách chữa trị
Quá trình điều trị gai cột sống lưng bao gồm sử dụng các phương pháp dược lý và thủ thuật can thiệp. Cách tiếp cận cụ thể sẽ phụ thuộc vào nguyên nhân gây bệnh, thời gian mà bệnh nhân bị đau, triệu chứng thần kinh và kết quả của các bài kiểm tra y tế.
6.1. Gai cột sống lưng và cách chữa trị không dùng thuốc
Các phương pháp không dùng thuốc được khuyến nghị cho cơn đau do gai cột sống lưng bao gồm chườm nóng, xoa bóp, châm cứu và nắn chỉnh cột sống như là liệu pháp đầu tay.
Nếu các phương pháp không can thiệp này chỉ đem lại hiệu quả cải thiện hạn chế, người bệnh có thể xem xét các liệu pháp hành vi nhận thức, vật lý trị liệu và liệu pháp laser mức độ thấp.
Trong các phương pháp trên, tập thể dục được coi là có lợi nhất cho gai cột sống thắt lưng ở người trẻ. Cụ thể, các bài tập kéo dãn cột sống sẽ mang lại lợi ích đáng kể trong việc tăng mật độ khoáng của xương cột sống thắt lưng.
Nhiều bệnh nhân trẻ bị béo phì thường gặp khó khăn trong vận động, dẫn đến tăng cân và các triệu chứng viêm xương khớp do thoái hóa, khiến gai xương trở nên nghiêm trọng hơn. Để khắc phục điều này, bác sĩ lâm sàng nên lập phác đồ điều trị cụ thể cho từng bệnh nhân.
Bên cạnh đó, các buổi tập thể dục có giám sát sẽ đảm bảo cường độ tập luyện phù hợp và giảm bớt nỗi sợ liên quan đến khả năng vận động của người bệnh.
Ngoài ra, vật lý trị liệu cũng cải thiện tình trạng đau và chức năng do gai cột sống thắt lưng một cách hiệu quả. Vật lý trị liệu tập trung vào các bài tập uốn dẻo cột sống để tăng cường sự ổn định thắt lưng và giải quyết chứng hẹp ống sống, kết hợp với các bài tập thể dục tại nhà.
Đây là một lựa chọn hiệu quả cho những bệnh nhân bị đau lưng cấp tính và mãn tính. Các bài tập thể dục nhịp điệu, tập tạ và tập sức bền đều đã được chứng minh là tăng mật độ khoáng xương cột sống thắt lưng ở phụ nữ sau mãn kinh.
Tăng cường cơ bụng cũng giúp nâng cao chất lượng cuộc sống cho người lớn tuổi bị thoái hóa khớp thắt lưng. Yoga cũng đã được chứng minh là một phương pháp điều trị hiệu quả cho chứng đau thắt lưng mãn tính. Hơn nữa, sự kết hợp giữa tập thể dục và điều trị tâm lý có thể mang lại hiệu quả chữa đau thắt lưng mãn tính cao hơn bất kỳ biện pháp can thiệp đơn lẻ nào.
Chế độ ăn uống và bổ sung dinh dưỡng cũng đóng vai trò quan trọng trong việc kiểm soát viêm xương khớp và gai cột sống thắt lưng, phương pháp này nên được kết hợp với liệu pháp tập thể dục.
Một số nghiên cứu về gai cột sống lưng và cách chữa trị cho thấy tiêu thụ nhiều chất béo bão hòa làm tăng nhanh sự tiến triển của gai cột sống thắt lưng ở người trẻ. Ngược lại, tình trạng tăng lượng chất béo không bão hòa đơn và không bão hòa đa trong chế độ ăn sẽ làm giảm sự tiến triển của bệnh viêm xương khớp trên X quang.
Béo phì là một yếu tố nguy cơ của viêm xương khớp; do đó, người bệnh cần kiểm soát cân nặng để hạn chế đau lưng do gai cột sống thắt lưng. Mỗi khi tăng thêm một kilogram, nguy cơ hình thành gai cột sống thắt lưng sẽ tăng lên 36%.
Ngược lại, các nghiên cứu về gai cột sống lưng và cách chữa trị đã chứng minh rằng giảm 5% trọng lượng cơ thể có thể làm giảm một số cơn đau khớp, trong khi giảm ít nhất 10% có thể giảm đau khớp ở mức vừa phải đến đáng kể. Đau khớp ở những người béo phì thường tập trung ở các khớp chịu lực, bao gồm cả cột sống thắt lưng.
Tuy nhiên, đối với nhiều bệnh nhân béo phì, việc giảm hoặc duy trì cân nặng là một thách thức lớn. Trong trường hợp này, nếu các phương pháp giảm cân thông thường không hiệu quả, người bệnh có thể cân nhắc lựa chọn thăm khám bác sĩ phẫu thuật chuyên khoa để xem xét phẫu thuật cắt dạ dày.
Phương pháp phẫu thuật này giúp giảm cân đáng kể và có thể cải thiện tình trạng đau lưng cũng như các triệu chứng liên quan đến gai cột sống thắt lưng.
6.2. Gai cột sống lưng và cách chữa trị có dùng thuốc
Acetaminophen là phương pháp điều trị cho chứng đau thắt lưng cả cấp tính và mạn tính. Ngoài ra, thuốc giảm đau không steroid (NSAID) cũng mang lại hiệu quả từ nhỏ đến trung bình đối với cơn đau do gai cột sống lưng.
Nếu acetaminophen và NSAID không hiệu quả, tramadol hoặc duloxetine có thể được sử dụng như liệu pháp thứ hai. Thuốc giãn cơ xương là phương pháp điều trị hỗ trợ, được sử dụng song song với các thuốc trên cho chứng đau thắt lưng cấp tính và bán cấp tính.
Tuy nhiên, người bệnh cần cân nhắc kỹ giữa rủi ro và lợi ích trước khi kê đơn các loại thuốc này, và không có bằng chứng cho thấy việc sử dụng thuốc giãn cơ xương mãn tính hiệu quả trong điều trị lâu dài.
Bên cạnh đó, sử dụng steroid toàn thân không có tác dụng gì đối với chứng đau thắt lưng cấp tính hoặc bán cấp tính do gai cột sống lưng. Tương tự, thuốc giảm đau chỉ nên dùng để kiểm soát ngắn hạn chứng đau thắt lưng mãn tính, và người bệnh cần chú ý khi sử dụng.
Mặc dù opioid giúp giảm đau và cải thiện tâm trạng bệnh nhân đau mãn tính do gai cột sống lưng hơn so với NSAID, nhưng khi sử dụng opioid, người bệnh cần được thận trọng do nguy cơ gây nghiện và các tác dụng phụ nghiêm trọng.
Bệnh nhân mắc gai cột sống lưng gây đau thắt lưng mãn tính cũng nên được kiểm tra chứng trầm cảm và điều trị thích hợp bằng liệu pháp hành vi nhận thức hoặc thuốc chống trầm cảm.
Điều trị bằng statin cũng có thể giảm nguy cơ phát triển thoái hóa khớp cột sống và ngăn ngừa sự tiến triển của bệnh ở bệnh nhân tăng lipid máu. Liệu pháp statin có thể bảo vệ màng đệm và giảm viêm do các cytokine gây ra.
Thuốc vi lượng đồng căn cũng có thể mang lại lợi ích như một phương pháp điều trị bổ trợ cho chứng đau thắt lưng mãn tính. Các nghiên cứu về gai cột sống lưng và cách chữa trị cũng chỉ ra rằng vi lượng đồng căn có thể làm giảm việc sử dụng NSAID ở những bệnh nhân này và giảm số lượng các tác dụng phụ liên quan.
Ngoài ra, một số nghiên cứu về gai cột sống lưng và cách chữa trị đã chỉ ra rằng prostaglandin, gabapentin và vitamin B1 cải thiện cơn đau và khả năng đi bộ của bệnh nhân mắc gai cột sống lưng so với các loại thuốc khác và giả dược.
Tuy nhiên, không có bằng chứng cho thấy việc bổ sung các vitamin A, C và E chống oxy hóa mang lại lợi ích trong quá trình điều trị viêm xương khớp. Tuy nhiên, khi người bệnh bổ sung vitamin D, điều này đã cho thấy cải thiện cấu trúc xương và kết quả chức năng tốt hơn khi nồng độ huyết tương trên 50 nmol/l.
Vitamin K cũng có vai trò quan trọng trong quá trình khoáng hóa xương và sụn, nên cũng cần được duy trì ở mức độ thích hợp.
6.3. Gai cột sống lưng và cách chữa trị can thiệp
Trong khi vận động cột sống được xem là một phương pháp điều trị khả thi cho những người bị đau lưng cấp tính và mãn tính, ý nghĩa lâm sàng của các liệu pháp nắn chỉnh cột sống có thể thay đổi theo từng nghiên cứu và cần nhiều nghiên cứu hơn để đánh giá chính xác.
Trong khi đó, liệu pháp kéo, kích thích dây thần kinh điện qua da (TENS), và kỹ thuật xoa bóp được coi là những phương pháp điều trị bổ trợ hiệu quả. Một phân tích tổng hợp đã chứng minh rằng TENS hữu ích trong việc giảm đau cho những bệnh nhân bị đau thắt lưng mãn tính do gai cột sống thắt lưng nếu được sử dụng trong vòng 5 tuần. Phương thức này cũng có thể giảm số lượng và loại thuốc giảm đau cần thiết để kiểm soát cơn đau.
Ngoài ra, người bệnh cũng có thể sử dụng các kỹ thuật xâm lấn khác trong điều trị gai cột sống thắt lưng bao gồm tiêm thuốc vào khớp, tiêm ngoài màng cứng, châm cứu, cắt rễ dây thần kinh và can thiệp phẫu thuật.
Một số nghiên cứu về gai cột sống lưng và cách chữa trị đã chỉ ra rằng tiêm ngoài màng cứng mang lại những cải thiện ngắn hạn đối với cơn đau và chất lượng cuộc sống của người bệnh trong khoảng hai tuần.
Tuy nhiên, tiêm calcitonin không mang lại lợi ích so với giả dược hoặc paracetamol. Tiêm vào mặt khớp đã trở nên phổ biến trong những năm gần đây nhưng hiện vẫn còn rất ít bằng chứng hỗ trợ cho phương pháp này.
Can thiệp phẫu thuật được dành riêng cho các bệnh lý cấu trúc gai cột sống thắt lưng có thể được xác định rõ ràng và thích hợp cho các triệu chứng thần kinh thứ phát sau chèn ép tủy sống hoặc rễ thần kinh, hoặc khi can thiệp không phẫu thuật đã thất bại.
Ví dụ, can thiệp phẫu thuật được khuyến khích cho hội chứng Equina Cauda, hẹp ống sống với các khiếm khuyết thần kinh tiến triển hoặc trầm trọng.
Tóm lại, gai cột sống thắt lưng là nguyên nhân phổ biến nhất của đau thắt lưng, đặc biệt là ở những người trên 50 tuổi. Giống như các khớp ở bất kỳ bộ phận nào khác của cơ thể, các khớp ở phần lưng thấp có thể bị thương hoặc bị viêm, dẫn đến thoái hoá và hình thành gai cột sống thắt lưng.
Do đó, người bệnh cần hiểu gai cột sống thắt lưng là gì và các phương pháp hạn chế tiến triển của bệnh, đặc biệt là đối với gai cột sống thắt lưng ở người trẻ, từ đó cải thiện triệu chứng và tiên lượng lâu dài.
Để đặt lịch khám tại viện, Quý khách vui lòng bấm số HOTLINE hoặc đặt lịch trực tiếp TẠI ĐÂY. Tải và đặt lịch khám tự động trên ứng dụng MyVinmec để quản lý, theo dõi lịch và đặt hẹn mọi lúc mọi nơi ngay trên ứng dụng.
