Bệnh đái tháo đường, thường được biết đến với các tác động chuyển hóa của nó, cũng ảnh hưởng nghiêm trọng đến hệ thần kinh ruột (ENS), hệ thống này rất cần thiết trong việc điều chỉnh nhu động, tiết và hấp thụ của đường tiêu hóa (GI).
Bài viết được viết bởi ThS. BS Mai Viễn Phương - Trưởng đơn nguyên Nội soi tiêu hóa - Khoa Khám bệnh & Nội khoa - Bệnh viện Đa khoa Quốc tế Vinmec Central Park.
Sự phát triển của bệnh lý thần kinh ruột do bệnh đái tháo đường có thể dẫn đến nhiều rối loạn chức năng đường tiêu hóa khác nhau. Bệnh thần kinh đường ruột do đái tháo đường, một biến chứng thường bị bỏ qua của bệnh đái tháo đường, ảnh hưởng đáng kể đến chức năng đường tiêu hóa (GI) và làm suy yếu chất lượng cuộc sống của bệnh nhân
Vai trò của hệ thần kinh ruột trong cơ thể
Hệ thần kinh ruột, thường được ca ngợi là “bộ não thứ hai” của cơ thể, là một thành phần chính của hệ thần kinh tự chủ (ANS), đóng vai trò quan trọng trong việc điều chỉnh các chức năng của GI. Mạng lưới thần kinh phức tạp này, được nhúng trong các thành đường tiêu hóa (GIT) và trải dài từ thực quản đến hậu môn, bao gồm hai đám rối chính: Đám rối cơ ruột (Auerbach), nằm giữa các lớp cơ, và đám rối dưới niêm mạc (Meissner), nằm ở dưới niêm mạc
Đám rối cơ ruột chủ yếu điều chỉnh nhu động đường tiêu hóa bằng cách điều chỉnh nhịp điệu và lực co cơ dọc theo đường tiêu hóa, do đó đảm bảo chuyển động hiệu quả của các chất chứa trong thức ăn. Ngược lại, đám rối dưới niêm mạc đóng vai trò không thể thiếu trong việc quản lý tiết dịch đường tiêu hóa, lưu lượng máu và hấp thụ chất dinh dưỡng. hệ thần kinh ruột, bao gồm nhiều loại tế bào thần kinh khác nhau, bao gồm tế bào thần kinh cảm giác, tế bào thần kinh trung gian và tế bào thần kinh vận động, tạo thành các mạch phức tạp có khả năng tự động điều hòa các phản xạ
Về mặt chức năng, hệ thần kinh ruột sử dụng nhiều chất dẫn truyền thần kinh khác nhau, chẳng hạn như acetylcholine, peptide liên quan đến gen calcitonin, tachykinin, serotonin và oxit nitric, để điều chỉnh sinh lý GI. Nó hoạt động độc lập và phối hợp với hệ thần kinh trung ương (CNS), phản ứng với các tín hiệu môi trường tại chỗ và phối hợp với các đầu vào trung ương để duy trì cân bằng tiêu hóa. Các tế bào thần kinh cảm giác trong hệ thần kinh ruột phát hiện những thay đổi trong thành phần hóa học và trạng thái vật lý của ruột, khởi tạo các phản ứng phản xạ thích hợp
Vai trò các tế bào thần kinh đệm ruột
Các tế bào thần kinh đệm ruột, tương tự như tế bào hình sao trong CNS, hỗ trợ hệ thần kinh ruột, góp phần duy trì chức năng tế bào thần kinh, tính toàn vẹn của hàng rào niêm mạc và phản ứng với chấn thương hoặc viêm. Tính toàn vẹn của mạng lưới này không chỉ quan trọng đối với hoạt động tiêu hóa bình thường mà còn trong các tình trạng bệnh lý sinh lý, khi rối loạn chức năng của nó có thể dẫn đến nhiều rối loạn dạ dày ruột khác nhau.
Ở bệnh đái tháo đường, cả loại 1 và loại 2, bệnh lý thần kinh ruột biểu hiện dưới dạng biến chứng được đánh dấu bằng tổn thương tế bào thần kinh hệ thần kinh ruột. Trong khi tổn thương do tăng đường huyết và biến chứng vi mạch là các quá trình bệnh lý phổ biến ở cả hai loại bệnh đái tháo đường, các biểu hiện cụ thể và cơ chế tiềm ẩn lại khác nhau.
Ở bệnh đái tháo đường loại 1, bệnh lý thần kinh ruột thường liên quan đến thời gian mắc bệnh kéo dài và kiểm soát đường huyết không tối ưu, trong đó tăng đường huyết và tình trạng viêm liên quan đến tự miễn là những tác nhân chính. Bệnh đái tháo đường loại 2, thường liên quan đến hội chứng chuyển hóa, mang đến các yếu tố bổ sung như kháng insulin, béo phì và rối loạn lipid máu, làm trầm trọng thêm bệnh lý thần kinh ruột. Tình trạng này ở bệnh đái tháo đường loại 2 là một phần của rối loạn chức năng chuyển hóa rộng hơn, bao gồm những thay đổi trong hệ vi khuẩn đường ruột, tăng tính thấm ruột và tình trạng viêm mãn tính cấp độ thấp.
Hơn nữa, các yếu tố lối sống, đặc biệt là thói quen ăn uống và hoạt động thể chất, đóng vai trò quan trọng trong bệnh đái tháo đường loại 2, ảnh hưởng đến mức độ nghiêm trọng và tiến triển của bệnh lý thần kinh ruột. Do đó, các yếu tố nguy cơ có thể thay đổi như chế độ ăn uống và tập thể dục đóng vai trò quan trọng trong việc kiểm soát các biến chứng đường tiêu hóa ở bệnh nhân đái tháo đường.
Những thách thức và hướng đi tương lai trong điều trị bệnh đái tháo đường
Thách thức chính trong các phương pháp điều trị hiện tại là chúng cung cấp sự giảm nhẹ triệu chứng mà không đảo ngược các thay đổi thần kinh cơ bản. Việc tuân thủ các phác đồ điều trị có thể bị ảnh hưởng bởi lối sống, các yếu tố kinh tế và sở thích của từng bệnh nhân. Các liệu pháp mới nổi, bao gồm điều biến thần kinh và y học cá nhân hóa, phải đối mặt với những thách thức về hiệu quả, tính an toàn và khả năng tiếp cận. Đảm bảo khả năng tiếp cận công bằng và tích hợp các liệu pháp này vào các hoạt động chăm sóc tiêu chuẩn là những bước thiết yếu để triển khai thành công các liệu pháp này.
Ý nghĩa đối với thực hành lâm sàng và chính sách chăm sóc sức khỏe
Việc kết hợp các liệu pháp mới vào thực hành lâm sàng đòi hỏi phải có giáo dục y khoa liên tục và cập nhật các phác đồ lâm sàng. Việc theo dõi và điều chỉnh thường xuyên các kế hoạch điều trị là rất quan trọng để quản lý hiệu quả. Giáo dục và sự tham gia của bệnh nhân, bao gồm việc sử dụng các ứng dụng sức khỏe di động, là rất quan trọng để trao quyền cho bệnh nhân trong việc tự quản lý. Các hệ thống chăm sóc sức khỏe cần phải thích ứng và hỗ trợ một phương pháp tiếp cận đa ngành, đảm bảo các nguồn lực có thể tiếp cận được để chăm sóc toàn diện. Các chính sách nên tạo điều kiện thuận lợi cho việc tích hợp các chuyên khoa khác nhau và hỗ trợ cơ sở hạ tầng cần thiết cấu trúc giống như hồ sơ sức khỏe điện tử được chia sẻ.
Khoảng trống nghiên cứu và hướng đi tương lai
Một trong những lỗ hổng đáng kể trong nghiên cứu hiện tại là sự hiểu biết chưa đầy đủ về các con đường cơ chế mà bệnh đái tháo đường dẫn đến bệnh thần kinh ruột. Mặc dù mối liên hệ giữa tình trạng tăng đường huyết và tổn thương tế bào thần kinh đã được xác lập, nhưng các quá trình phân tử và tế bào chính xác vẫn chưa rõ ràng. Ngoài ra, lĩnh vực này thiếu các dấu ấn sinh học mạnh mẽ để phát hiện sớm bệnh thần kinh ruột ở bệnh nhân đái tháo đường. Sự phát triển của các dấu ấn sinh học như vậy có thể cách mạng hóa các chiến lược can thiệp sớm, có khả năng ngăn ngừa sự tiến triển của các biến chứng đường tiêu hóa. Một lĩnh vực khác cần được khám phá thêm là hiệu quả và tính an toàn lâu dài của các phương pháp điều trị hiện có, bao gồm các tác nhân dược lý và liệu pháp điều biến thần kinh.
Nhìn về tương lai, nghiên cứu nên tập trung vào các mục tiêu điều trị mới trong các con đường bệnh lý sinh lý của bệnh thần kinh ruột do đái tháo đường. Điều này bao gồm một cuộc điều tra sâu hơn về tình trạng viêm thần kinh, căng thẳng oxy hóa và rối loạn chức năng ty thể. Việc phát triển các công cụ chẩn đoán đáng tin cậy, không xâm lấn cũng rất cần thiết. Các kỹ thuật hình ảnh tiên tiến, xét nghiệm sinh học và hệ thống giám sát thông minh dựa trên công nghệ có thể cung cấp những cách mới để phát hiện và theo dõi bệnh thần kinh ruột hiệu quả hơn và không xâm lấn.
Kết luận
Bệnh thần kinh đường ruột do đái tháo đường là một biến chứng phức tạp và đáng kể của bệnh đái tháo đường, ảnh hưởng đến chức năng đường tiêu hóa và chất lượng cuộc sống của bệnh nhân. Việc quản lý hiệu quả đòi hỏi một phương pháp tiếp cận toàn diện, kết hợp các phương pháp điều trị dược lý, thay đổi chế độ ăn uống và kiểm soát đường huyết, được hỗ trợ bởi giáo dục bệnh nhân. Vai trò của y học cá nhân hóa, tiến bộ công nghệ và tích hợp chăm sóc sức khỏe tâm thần đang nổi lên như những khía cạnh quan trọng trong các chiến lược điều trị.
Những thách thức như tuân thủ điều trị, hiệu quả lâu dài của liệu pháp và khả năng tiếp cận dịch vụ chăm sóc cần được giải quyết. Nghiên cứu trong tương lai nên tập trung vào các liệu pháp mới, cải thiện chẩn đoán và hiểu mối quan hệ giữa bệnh đái tháo đường và hệ vi khuẩn đường ruột. Một phương pháp tiếp cận đa ngành và các chính sách chăm sóc sức khỏe được cập nhật là điều cần thiết để tối ưu hóa việc chăm sóc bệnh nhân và nâng cao kết quả cho những người mắc bệnh thần kinh đường ruột do đái tháo đường.
Tài liệu tham khảo
1. Hansen CS, Määttä LL, Andersen ST, Charles MH. The Epidemiology of Diabetic Neuropathy. In: Tesfaye S, Gibbons CH, Malik RA, Veves A, editors. Diabetic Neuropathy. Contemporary Diabetes. Humana, Cham, 2023: 5-36.
2. Jones KL, Marathe CS, Wu T, Rayner CK, Horowitz M. Gastrointestinal Neuropathy. In: Tesfaye S, Gibbons CH, Malik RA, Veves A, editors. Diabetic Neuropathy. Contemporary Diabetes. Humana, Cham, 2023: 471-490
3. Abdalla MMI. Enteric neuropathy in diabetes: Implications for gastrointestinal function. World J Gastroenterol 2024; 30(22): 2852-2865 Gastroenterol 2024; 30(22): 2852-2865
