Cập nhật dự phòng đột quỵ nguyên phát

Bài viết được viết bởi ThS.BS Vũ Duy Dũng - Bác sĩ Chuyên khoa Thần Kinh, Khoa Nội tổng hợp - Bệnh viện Đa khoa Quốc tế Vinmec Times City

Dự phòng đột quỵ nguyên phát nghĩa là dự phòng ngay từ khi chúng ta chưa bị đột quỵ lần nào. Dự phòng đột quỵ nguyên phát có vai trò thiết yếu để duy trì sức khỏe não bộ trong suốt cuộc đời.

Các chiến lược can thiệp sớm, đặc biệt với tăng huyết áp, là có tính quyết định để giảm tỷ lệ bệnh tật và tử vong do đột quỵ. Vì tiêu chuẩn mới của tăng huyết áp nên có nhiều người hơn được chẩn đoán là tăng huyết áp và có thể có lợi ích từ điều chỉnh lối sống và điều trị thuốc.

Các thuốc chống đông trực tiếp đường uống đã giúp cho chúng ta dễ dàng hơn trong việc điều trị bệnh nhân rung nhĩ một cách an toàn và hiện được coi là liệu pháp đầu tay cho những bệnh nhân có một yếu tố nguy cơ đột quỵ nữa thêm vào. Dự phòng đột quỵ nguyên phát về bản chất là tập trung vào việc xác định và sửa đổi các yếu tố nguy cơ.

Tăng huyết áp có tỷ lệ hiện mắc cao và là một nguy cơ có ý nghĩa gây đột quỵ, và huyết áp cao liên quan đến cả đột quỵ thiếu máu não cục bộ và đột quỵ chảy máu não. Tăng huyết áp hiện nay được định nghĩa là huyết áp > 130/80 mmHg.

Nhiều nghiên cứu đã chứng minh lợi ích khi giảm huyết áp xuống < 140/85 mmHg. Một mục tiêu tích cực hơn là huyết áp tâm thu < 130 mmHg ở những bệnh nhân đột quỵ mạch máu nhỏ đã được chứng minh là làm giảm 63% nguy cơ đột quỵ chảy máu não nhưng không làm giảm có ý nghĩa nguy cơ đột quỵ thiếu máu não cục bộ.

Tuy nhiên, ở những bệnh nhân đái tháo đường, giảm tích cực huyết áp tâm thu đến < 120 mmHg sẽ làm giảm 41% nguy cơ cả hai loại đột quỵ. Kiểm tra huyết áp định kỳ là quyết định để xác định xem có tăng huyết áp hay không và có cần can thiệp sớm hay không. Những bệnh nhân tăng huyết áp cần được điều trị bằng thay đổi lối sống và thuốc để đạt được một mức huyết áp < 130/80 mmHg (Ca bệnh 1-1).

Đái tháo đường là một yếu tố nguy cơ độc lập của đột quỵ, và nó gây nguy cơ lớn hơn ở người trẻ dưới 65 tuổi và ở phụ nữ. Thời gian bệnh đái tháo đường trên 3 năm làm tăng 74% nguy cơ đột quỵ. Một mục tiêu HbA1c dưới 7% đã được khuyến cáo để dự phòng các biến chứng vi mạch của đái tháo đường typ II, và kiểm soát đường máu tích cực hơn lại không biểu hiện làm giảm nguy cơ đột quỵ.

Rung nhĩ là một cơ chế quan trọng của đột quỵ, đặc biệt ở người già. Lưu hành rung nhĩ tăng lên theo tuổi, và phụ nữ có nguy cơ cao hơn bị đột quỵ do rung nhĩ. Cả rung nhĩ kịch phát và dai dẳng đều gây nguy cơ đột quỵ.

Liệu pháp chống đông đường uống với một thuốc chống đông trực tiếp đường uống (dabigatran, rivaroxaban, apixaban, edoxaban) hoặc warfarin có thể làm giảm có ý nghĩa nguy cơ đột quỵ.

Nguy cơ đột quỵ ở bệnh nhân rung nhĩ có thể được đánh giá bằng thang điểm CHA2DS2VASc (suy tim xung huyết, tăng huyết áp, tuổi ≥ 75, đái tháo đường, đột quỵ, bệnh lý mạch máu, tuổi 65 đến 74, và giới [nữ]). Thuốc chống đông được khuyến cáo cho những bệnh nhân có điểm CHA2DS2VASc ≥ 1 trừ khi điểm chỉ có được do giới nữ (Ca bệnh 1-2).

Vai trò của cholesterol và các thành phần của nó trong đột quỵ lần đầu (nghĩa là, dự phòng đột quỵ nguyên phát) là phức tạp, và các nghiên cứu cho các kết quả không nhất quán. Phần nào, vì, mặc dù các mức nồng độ cao của cholesterol và lipoprotein tỷ trọng thấp dẫn đến đột quỵ thiếu máu não cục bộ (đặc biệt theo cơ chế xơ vữa động mạch), những nồng độ thấp lại có liên quan đến một nguy cơ chảy máu não tăng lên.

Mặc dù một số nghiên cứu báo cáo một mối liên quan giữa nồng độ thấp của lipoprotein tỷ trọng cao hoặc nồng độ cao của triglyceride và đột quỵ, những nghiên cứu khác thấy không có mối liên quan. Thay đổi chế độ ăn và lối sống là bước đầu tiên để giảm nguy cơ đột quỵ.

Các chất ức chế 3-Hydroxy-3-methylglutaryl coenzyme A reductase (các statin) cần được cân nhắc ở những bệnh nhân được nhận thấy có nguy cơ cao mắc bệnh lý tim mạch. Quyết định sử dụng các statin cần xem xét nguy cơ nền của cá thể và sự lựa chọn của bệnh nhân về các nguy cơ tiềm tàng và các lợi ích tiềm năng.

Hút thuốc lá chủ động làm tăng nguy cơ đột quỵ lên gấp 2 đến 4 lần. Cai thuốc lá có hiệu quả làm giảm nguy cơ và có thể đạt được thông qua tư vấn kết hợp với thuốc (thay thế nicotine, bupropion, varenicline) (Ca bệnh 1-3). Phơi nhiễm thụ động với khói thuốc gián tiếp cũng làm tăng 25% nguy cơ đột quỵ.

Không hoạt động thể lực là một yếu tố nguy cơ đột quỵ. Các thử nghiệm đã chứng minh tác dụng bảo vệ của hoạt động thể lực. Tập aerobic cường độ trung bình đến nặng trong ít nhất 30 phút/ngày, 3 đến 4 ngày/tuần được khuyến cáo.

Nhiều nghiên cứu đã xác định bệnh thận là một yếu tố nguy cơ đột quỵ. Nguy cơ đột quỵ cao hơn 5 đến 30 lần ở những bệnh nhân mắc bệnh thận mạn tính, đặc biệt là những bệnh nhân phải lọc máu. Kiểm soát huyết áp là đặc biệt quan trọng để dự phòng đột quỵ trong nhóm này.

Ngừng thở khi ngủ là một tình trạng thường gặp và có liên quan với đột quỵ. Các thang điểm, như Thang điểm Ngủ Epworth hoặc Bộ câu hỏi Berlin, có thể được sử dụng để sàng lọc bệnh nhân để cân nhắc chỉ định đa ký giấc ngủ.

Mối liên quan giữa sử dụng rượu và đột quỵ thiếu máu não cục bộ đã được mô tả có dạng hình chữ J trong đó uống rượu ít (1 đơn vị/ngày với nữ và ≤ 2 đơn vị/ngày với nam) sẽ có nguy cơ đột quỵ thấp hơn so với không uống rượu, nhưng khi uống nhiều hơn thì sẽ làm tăng nguy cơ đột quỵ thiếu máu não cục bộ. Cũng có một mối liên quan giữa sử dụng nhiều rượu và chảy máu não. Những bệnh nhân không uống rượu thì không nên được khuyến khích tập uống. Những người uống rượu nhiều thì cần được tư vấn để hạn chế uống.

Một chế độ ăn giàu hoa quả và rau có thể có lợi trong việc giảm nguy cơ đột quỵ. Thêm vào đó, Các phương pháp tiếp cận chế độ ăn để ngăn ngừa tăng huyết áp (DASH) và chế độ ăn Địa Trung Hải thể hiện là một yếu tố bảo vệ. Những chế độ ăn này nhấn mạnh vào hoa quả, rau, cá, cây họ đậu, thịt trắng, ít natri và giàu kali.

Có tới 90% tất cả các đột quỵ lần đầu có thể dự phòng được bằng cách sửa đổi các yếu tố nguy cơ. Điều này nhấn mạnh tầm quan trọng của việc tăng cường hơn nữa lối sống khỏe mạnh ngay từ thời kỳ trẻ em và sàng lọc các yếu tố nguy cơ có thể sửa đổi được ở người trẻ và người trung niên. Do vậy, tuân thủ một lối sống khỏe mạnh và sàng lọc định kỳ các yếu tố nguy cơ đột quỵ có thể thúc đẩy sự lão hóa khỏe mạnh mà không bị đột quỵ.

Kiểm tra sức khỏe định kỳ cũng là một trong những cách dự phòng đột quỵ nguyên phát, từ đó có kế hoạch điều trị đạt kết quả tối ưu. Hiện nay, Bệnh viện Đa khoa Quốc tế Vinmec có các gói Khám sức khỏe tổng quát phù hợp với từng độ tuổi, giới tính và nhu cầu riêng của quý khách hàng với chính sách giá hợp lý, bao gồm:

• Gói khám sức khỏe tổng quát kim cương
• Gói khám sức khỏe tổng quát Vip
• Gói khám sức khỏe tổng quát đặc biệt
• Gói khám sức khỏe tổng quát toàn diện
• Gói khám sức khỏe tổng quát tiêu chuẩn

Kết quả khám của người bệnh sẽ được trả về tận nhà. Sau khi nhận được kết quả khám sức khỏe tổng quát, nếu phát hiện các bệnh lý cần khám và điều trị chuyên sâu, Quý khách có thể sử dụng dịch vụ từ các chuyên khoa khác ngay tại Bệnh viện với chất lượng điều trị và dịch vụ khách hàng vượt trội.

Bài viết tham khảo nguồn:

Furie K. Epidemiology and Primary Prevention of Stroke. Continuum (Minneap Minn) 2020;26(2, Cerebrovascular Disease):260-267.