Chỉ định bơm surfactant điều trị suy hô hấp ở trẻ sơ sinh

Bài viết được viết bởi Bác sĩ Phạm Đỗ Ngọc Diệp - Khoa Sơ sinh - Bệnh viện Đa khoa Quốc tế Vinmec Times City.

Suy hô hấp là tình trạng rối loạn chức năng hô hấp do nhiều nguyên nhân khác nhau, có thể tại phổi hoặc ngoài phổi dẫn đến rối loạn trao đổi khí làm cơ thể thiếu oxy và tăng CO2 trong máu. Suy hô hấp thường gặp, gây tử vong sơ sinh, đòi hỏi phải cấp cứu nhanh chóng và xử trí kịp thời.

Thường gặp sau sinh (nguyên nhân tại đường hô hấp):

• Bệnh màng trong
• Hít phân, nước ối phân su
• Viêm phổi
• Chậm tiêu dịch phổi
• Xuất huyết phổi
• Tràn khí màng phổi
• Tràn dịch màng phổi
• Cao áp phổi nguyên phát (nguyên nhân tại phổi) hay tồn tại tuần hoàn bào thai

Suy hô hấp liên quan đến tim mạch (nguyên nhân ngoài phổi):

• Giảm thể tích tuần hoàn
• Thiếu máu cấp ( sang chấn sản khoa, mẹ bị rau tiền đạo)
• Cao áp phổi nguyên phát
• Tồn tại tuần hoàn bào thai
• Tim bẩm sinh
• Suy tim

Do Bệnh lý thần kinh, cơ: phù não, xuất huyết não, do thuốc bệnh lý cơ, bệnh lý cột sống, tổn thương thần kinh cơ hoành

Do Rối loạn chuyển hoá: hạ calci máu, hạ đường huyết, rối loạn thân nhiệt.

Do các bệnh liên quan đến ngoại khoa: tắc lỗ mũi sau, teo thực quản, thoát vị hoành, hội chứng Pierrerobin, hẹp khí quản, liệt dây thanh âm.

• Bệnh màng trong
• Điều trị dự phòng cho trẻ đẻ non: Dùng surfactant sớm tại phòng sinh/mổ cho trẻ dưới 27 tuần tuổi thai (đặc biệt các trường hợp mẹ chưa được điều trị trưởng thành phổi trước sinh).
• Trẻ dưới 29 -30 tuần tuổi thai: khi nhu cầu oxy phải tăng cao mới duy trì được Sp02 thì nên bơm surfactant sớm, trước 6 giờ tuổi của trẻ (ngoài việc phải hỗ trợ hô hấp bằng nCPAP hay máy thở).
• Trẻ trên 30-32 tuần tuổi thai: Khi có Chỉ định đặt ống nội khí quản vào đường thở của trẻ, thở máy với nhu cầu oxy cao, XQuang phổi: có biểu hiện thu nhỏ thể tích phổi, phổi kém sáng.
• Có thể phải bơm surfactant nhắc lại để điều trị bệnh màng trong (khi có chỉ định).
• Hội chứng hít phân su
• Suy hô hấp do chậm tiêu dịch phổi (sinh mổ, sinh thường)
• Cân nhắc điều trị trong một số trường hợp: Chảy máu phổi, viêm phổi nặng, con của mẹ tiểu đường tràn khí màng phổi

Có một số tác dụng phụ sau:

• Giảm oxy máu & chậm nhịp tim thoáng qua do tắc nghẽn đường thở cấp sau bơm surfactant
• Trào ngược surfactant từ khí quản lên vùng hầu
• Tăng PaCO2
• Hạ huyết áp thoáng qua
• Xuất huyết phổi do còn ống động mạch gây rối loạn huyết động

• Tăng áp lực đường thở (khi cần bằng bóp bóng hay thở máy)
• Duy trì huyết áp toàn thân ở ngưỡng sinh lý bằng truyền huyết tương tươi, H.Albumin (nếu cần)
• Điều trị đóng ống động mạch (khi có chỉ định)
• Tràn khí màng phổi: dẫn lưu khí màng phổi tiếp tục thở máy hoặc thở tần số cao.

Đầu thế kỷ 20 người ta bơm surfactant qua ống NKQ rồi thở máy thì thấy hiệu quả của surfactant rất tốt nhưng sau đó thấy tỷ lệ tử vong còn nhiều do nhiễm khuẩn nên sau đó đã thay đổi quy trình điều trị bơm surfactant bằng phương pháp bơm INSURE là đặt ống nội khí quản - bơm Surfactant- rút ống nội khí quản - thở máy không xâm nhập, tình trạng viêm phổi thở máy, phổi mãn tính thời gian nằm viện còn nhiều ngày.

Hiện nay nhiều nơi trên thế giới và ở Việt Nam có một vài bệnh viện đã áp dụng bơm surfactant ít xâm lấn bằng kỹ thuật LISA. Các bác sĩ chuyên khoa sâu về hồi sức sơ sinh sẽ dùng một ống thông mềm để luồn vào phế quản của trẻ rồi đưa chất Surfactant vào phổi của trẻ từ từ trong 10-15 phút thay vì phải đặt ống Nội khí quản xâm nhập như trước đây, đồng thời trẻ sẽ được thở máy không xâm nhập qua gọng mũi.

Đây là phương pháp tiên tiến nhất hiện nay nhằm hạn chế tổn thương phổi do không phải đặt ống Nội khí quản vào đường thở, tránh được tình trạng viêm phổi thở máy, bệnh phổi mạn, giảm các biến chứng sinh non và giảm thời gian nằm viện cũng như giảm chi phí điều trị trẻ sơ sinh, đặc biệt là ở trẻ sinh non.

Kỹ thuật bơm Surfactant sẽ khó thực hiện được nếu tiêu chuẩn chăm sóc chung không đạt chất lượng cao. Bệnh viện Đa khoa Quốc tế Vinmec đã đáp ứng điều kiện tiêu chuẩn khắt khe để áp dụng Liệu pháp bơm Surfactant trong điều trị suy hô hấp ở trẻ sơ sinh, bao gồm đầy đủ các phương tiện hỗ trợ và đội ngũ bác sĩ thực hiện thành thạo các kỹ thuật.