Hội chứng ruột kích thích (Irritable bowel syndrome) là một rối loạn phổ biến ảnh hưởng đến ruột già. Các triệu chứng bao gồm chuột rút, đau bụng, đầy hơi và tiêu chảy hoặc táo bón hoặc cả hai. Hội chứng ruột kích thích là một tình trạng mãn tính mà người bệnh sẽ cần phải theo dõi và điều trị lâu dài.

Chỉ một số ít người mắc hội chứng ruột kích thích có các dấu hiệu và triệu chứng nghiêm trọng, phần lớn có thể kiểm soát các triệu chứng bằng cách quản lý chế độ ăn uống, lối sống và căng thẳng. Các triệu chứng nghiêm trọng hơn có thể được điều trị bằng thuốc và tư vấn tâm lý.

Hội chứng ruột kích thích không gây ra thay đổi trong mô ruột, không làm tăng nguy cơ ung thư đại trực tràng.

Bài viết sau sẽ giải đáp hội chứng ruột kích thích là gì, hội chứng ruột kích thích có nguy hiểm không.

Hiện nay các nhà khoa học chưa tìm ra được nguyên nhân chính xác gây ra hội chứng ruột kích thích. Tuy nhiên, các nguyên nhân có thể dẫn tới hội chứng ruột kích thích như:

• Các cơn co thắt trong đường ruột mạnh hơn và kéo dài hơn bình thường có thể gây ra đầy hơi và tiêu chảy. Các cơn co thắt ruột yếu có thể làm chậm quá trình đi của thức ăn và dẫn đến phân cứng, khô.

• Hệ thần kinh. Sự bất thường ở các dây thần kinh trong hệ thống tiêu hóa có thể khiến người bệnh có cảm giác khó chịu hơn bình thường khi bụng bị căng ra do đầy hơi hoặc phân do phân lưu lại lâu trong đại tràng. Các tín hiệu phối hợp kém giữa não và ruột có thể khiến cơ thể người bệnh phản ứng mạnh với những thay đổi thường xảy ra trong quá trình tiêu hóa như đau, tiêu chảy hoặc táo bón.

• Viêm đường ruột. Một số người mắc hội chứng ruột kích thích có số lượng tế bào hệ thống miễn dịch trong ruột tăng lên. Phản ứng của hệ thống miễn dịch này có liên quan đến đau và tiêu chảy.

• Nhiễm trùng nặng. Hội chứng ruột kích thích có thể phát triển sau khi bị tiêu chảy nặng do vi khuẩn hoặc virus hay do sự dư thừa vi khuẩn trong ruột do vi khuẩn phát triển quá mức trong hệ tiêu hóa.

Triệu chứng của hội chứng ruột kích thích rất đa dạng như:

• Đau bụng, chuột rút hoặc đầy hơi thường thuyên

• Đầy bụng

• Tiêu chảy hoặc táo bón - đôi khi xen kẽ các đợt tiêu chảy và táo bón

• Có chất nhầy trong phân

Người bệnh cần đến gặp bác sĩ ngay khi có các triệu chứng sau:

• Thay đổi liên tục thói quen đại tiện

• Giảm cân

• Tiêu chảy vào ban đêm

• Chảy máu trực tràng

• Thiếu máu thiếu sắt

• Nôn không biết lý do vì sao

• Khó nuốt

• Cơn đau dai dẳng không thuyên giảm bằng cách đánh rắm hoặc đi đại tiện

Hội chứng ruột kích thích không lây truyền từ người bệnh sang người khỏe mạnh.

• Hội chứng ruột kích thích xảy ra thường xuyên hơn ở những người dưới 50 tuổi.

• Là nữ. Ở Hoa Kỳ, IBS phổ biến hơn ở phụ nữ do ở một số phụ nữ có sử dụng liệu pháp estrogen trước hoặc sau mãn kinh cũng là một yếu tố nguy cơ đối với hội chứng ruột kích thích.

• Gia đình có người mắc hội chứng ruột kích thích. Một số gen có thể đóng vai trò dẫn tới hội chứng ruột kích thích được di truyền qua các thế hệ, đồng thời, kết hợp với việc cùng chung sống với nhau trong thì càng tăng thêm khả năng mắc hội chứng ruột kích thích.

• Có vấn đề sức khỏe tâm thần. Lo lắng, trầm cảm và các vấn đề sức khỏe tâm thần khác có liên quan đến hội chứng ruột kích thích.

• Tiền sử lạm dụng tình dục, làm dụng thể chất hoặc cảm xúc cũng có thể là yếu tố nguy cơ.

Sử dụng nhiều các khác nhau để đối phó với căng thẳng có thể giúp ngăn ngừa hoặc làm giảm các triệu chứng của hội chứng ruột kích thích, như:

• Tư vấn tâm lý. Khi nhận được tư vấn tâm lý có thể giúp người bệnh học cách thay đổi cách suy nghĩ hay thích nghi với căng thẳng. Các nghiên cứu đã chỉ ra rằng liệu pháp tâm lý có thể giúp giảm triệu chứng của hội chứng ruột kích thích một cách đáng kể và lâu dài.

• Liệu pháp phản hồi sinh học (Biofeedback) giúp người bệnh theo dõi và kiểm soát cách cơ thể phản ứng với các kích thích bên ngoài. Bằng cách này, bạn sẽ học được cách kiểm soát các chức năng nhất định của cơ thể và từ đó có thể cải thiện tình trạng của người bệnh như: thư giãn cơ bắp, giảm các triệu chứng của hội chứng ruột kích thích.

• Bài tập thư giãn tiến bộ. Những bài tập này giúp bạn thư giãn cơ bắp trong cơ thể, theo từng vị trí. Bắt đầu bằng cách siết chặt các cơ ở bàn chân, sau đó tập trung vào từ từ để cho tất cả sự căng thẳng đi. Tiếp theo, thắt chặt và thư giãn bắp chân của người bệnh. Tiếp tục cho đến khi các cơ trong cơ thể, bao gồm cả mắt và da đầu được thư giãn.

• Tập luyện chánh niệm (Mindfulness training). Kỹ thuật giảm căng thẳng này giúp người bệnh tập trung vào những khoảnh khắc và buông bỏ những lo lắng và phiền muộn.

Không có xét nghiệm để chẩn đoán chắc chắn hội chứng ruột kích thích. Bác sĩ sẽ  khả năng bắt đầu hỏi về với tiền sử bệnh tật, kiểm tra thể chất và xét nghiệm để loại trừ các bệnh khác. Nếu người bệnh có hội chứng ruột kích thích kèm bị tiêu chảy thì có khả năng người bệnh sẽ được thực hiện thêm xét nghiệm về sự không dung nạp gluten (bệnh celiac).

Sau khi các bệnh lý khác đã được loại trừ, bác sĩ có thể sử dụng một trong những tiêu chuẩn chẩn đoán này cho hội chứng ruột kích thích:

• Tiêu chí Rome (Rome criteria). Các tiêu chí này bao gồm đau bụng và khó chịu kéo dài trung bình ít nhất một ngày trong một tuần và kéo dài trong ba tháng qua, có liên quan đến ít nhất hai trong số các yếu tố này gồm: Đau và khó chịu liên quan khi đi đại tiện, thay đổi số lần đi đại tiện, hoặc hình dáng, tính chất của phân cũng bị thay đổi.

• Tiêu chí quản lý (Manning criteria). Các tiêu chí này tập trung vào sự giảm đau khi tống phân ra ngoài, có nhu động ruột không đều, chất nhầy trong phân và thay đổi hình dáng, tính chất của phân. Khi người bệnh có càng nhiều triệu chứng, khả năng hội chứng ruột kích thích càng cao.

• Loại hội chứng ruột kích thích. Với mục đích điều trị, hội chứng ruột kích thích có thể được chia thành ba loại, dựa trên các triệu chứng của người bệnh: loại táo bón chiếm ưu thế, loại tiêu chảy chiếm ưu thế và loại hỗn hợp.

Bác sĩ cũng có thể sẽ đánh giá xem người bệnh có các d triệu chứng khác có thể gợi ý tình trạng khác nghiêm trọng hơn không như

• Khởi phát các triệu chứng sau 50 tuổi

• Giảm cân

• Chảy máu trực tràng

• Sốt

• Buồn nôn hoặc nôn tái phát nhiều lần

• Đau bụng, đặc biệt là không thuyên giảm khi đi đại tiện xong hoặc xảy ra vào ban đêm

• Tiêu chảy kéo dài khiến người bệnh thức giấc để đi vệ sinh

• Thiếu máu thiếu sắt

Bác sĩ có thể chỉ định một số xét nghiệm nhằm kiểm tra phân có bị nhiễm trùng hoặc các vấn đề khả năng hấp thu dinh dưỡng như:

• Soi ống mềm đại tràng xích-ma (Flexible sigmoidoscopy)

• Chụp X-quang hoặc chụp CT

• Xét nghiệm không dung nạp Lactose

• Kiểm tra hơi thở để tìm sự phát triển quá mức của vi khuẩn

• Nội soi đường tiêu hóa trên

• Xét nghiệm phân

Để điều trị hội chứng ruột kích thích, thì tùy vào mức độ triệu chứng của bệnh, nếu nhẹ thường có thể được kiểm soát bằng cách kiểm soát căng thẳng và thay đổi chế độ ăn uống và lối sống của người bệnh như:

• Tránh các thực phẩm làm cho các triệu chứng nặng hơn

• Ăn thực phẩm nhiều chất xơ

• Uống nhiều nước

• Luyện tập thể dục đều đặn

• Ngủ đủ giấc

Về chế độ ăn, Bác sĩ có thể đề nghị loại bỏ khỏi chế độ ăn uống của người bệnh như:

• Thực phẩm tạo nhiều khí. Nếu người bệnh gặp phải chứng đầy hơi do nhiều khí trong đường tiêu hóa, người bệnh nên hạn chế đồ uống có ga và có cồn, caffeine, trái cây tươi và một số loại rau, như bắp cải, bông cải xanh và súp lơ.

• Gluten. Nghiên cứu cho thấy một số người mắc hội chứng ruột kích thích báo cáo sự cải thiện các triệu chứng tiêu chảy nếu họ ngừng ăn gluten (có trong lúa mì, lúa mạch và lúa mạch đen) ngay cả khi họ không mắc bệnh celiac.

• FODMAP. Một số người nhạy cảm với một số dạng carbohydrate nhất định như fructose, fructans, lactose và một số loại khác , được gọi là FODMAPs. FODMAP được tìm thấy trong một số loại ngũ cốc, rau, trái cây và các sản phẩm từ sữa. Các triệu chứng hội chứng ruột kích thích có thể giảm bớt nếu bạn tuân theo chế độ ăn kiêng FODMAP nghiêm ngặt.

Về thuốc điều trị:

• Bổ sung thực phẩm chức năng tạo chất xơ.

• Thuốc nhuận tràng.

• Thuốc chống tiêu chảy.

• Thuốc kháng cholinergic nhằm giảm đau co thắt ruột.

• Thuốc chống trầm cảm ba vòng. Loại thuốc này có thể giúp giảm trầm cảm cũng như ức chế hoạt động của các tế bào thần kinh kiểm soát ruột để giúp giảm đau.

• Thuốc chống trầm cảm SSRI.

• Thuốc giảm đau.