Giãn tĩnh mạch thực quản là gì?

Bệnh giãn tĩnh mạch thực quản là tình trạng các tĩnh mạch ở thực quản bị giãn ra, thường xảy ra ở những người có bệnh gan nghiêm trọng. Giãn tĩnh mạch thực quản sẽ phát triển khi lưu lượng máu bình thường đến gan bị chặn bởi một cục máu đông hoặc sẹo trong gan. 

Để vượt qua tắc nghẽn, máu chảy vào các mạch máu nhỏ hơn vốn không được thiết kế để lưu thông khối lượng máu lớn dẫn đến việc các mạch máu có thể bị rò rỉ hoặc thậm chí bị vỡ, gây chảy máu và đe dọa tính mạng. Khi bị chảy máu, nguy cơ chảy máu lần sau sẽ tăng lên, đến khi bị mất quá nhiều máu, bệnh nhân có thể bị sốc và có nguy cơ tử vong.

Nguyên nhân của giãn tĩnh mạch thực quản thường thấy là do xơ gan. Chính vết xơ này đã ngăn cản dòng chảy của máu trong tĩnh mạch cửa, đây là tĩnh mạch chính dẫn máu từ dạ dày và ruột về gan, điều này tăng áp lực trong tĩnh mạch cửa và các tĩnh mạch khác gần đó và được gọi là tăng áp tĩnh mạch cửa. Kết quả của hiện tượng trên là máu cần phải tìm kiếm các con đường khác thông qua các tĩnh mạch nhỏ hơn, chẳng hạn như những tĩnh mạch ở phần dưới của thực quản, tĩnh mạch có vách mỏng chịu áp lực cao nên phình ra, đôi khi vỡ và gây chảy máu.

Nguyên nhân gây ra tình trạng giãn tĩnh mạch thực quản bao gồm:

• Do xơ gan nặng bởi một số bệnh gan như: viêm gan, bệnh gan do rượu, bệnh gan nhiễm mỡ và xơ gan ứ mật.

• Do có cục máu đông (huyết khối) trong tĩnh mạch cửa hoặc tĩnh mạch đổ vào tĩnh mạch cửa (tĩnh mạch lách) có thể gây giãn tĩnh mạch thực quản.

• Do nhiễm ký sinh trùng. Một trong các loại sán gây ra là sán máng, là một bệnh nhiễm ký sinh trùng được tìm thấy ở một số vùng tại châu Phi, Nam Mỹ, vùng Caribbean, Trung Đông và Đông Nam Á. Ký sinh trùng có thể gây tổn thương gan, phổi, ruột và bàng quang.

Giãn vỡ tĩnh mạch thực quản thường có các dấu hiệu, triệu chứng và biểu hiện bệnh như sau:

• Bị nôn và có một lượng máu đáng kể trong chất nôn;
• Phân thải ra đen như hắc ín;
• Bị choáng váng;
• Do mất ý thức đối với những trường hợp nặng;
• Xuất hiện các triệu chứng của bệnh gan mạn tính như: vàng da, vàng mắt, dễ chảy máu hoặc bầm tím, báng bụng.

Bệnh giãn tĩnh mạch thực quản không lây truyền từ người này sang người khác.

Hiện tượng giãn tĩnh mạch thực quản là tình trạng sức khỏe rất phổ biến và có thể ảnh hưởng đến các bệnh nhân ở mọi lứa tuổi, mọi giới tính. Chỉ có thể kiểm soát bệnh này bằng việc giảm thiểu các yếu tố nguy cơ.

Các yếu tố sau làm tăng nguy cơ gây bệnh như: áp lực tĩnh mạch cửa cao; Giãn tĩnh mạch lớn; Dấu đỏ trên tĩnh mạch; Xơ gan nặng hoặc suy gan; Sử dụng rượu trong thời gian dài.

Chế độ ăn cho người giãn tĩnh mạch thực quản như thế nào?

Để phòng ngừa bệnh giãn tĩnh mạch thực quản cần duy trì lối sinh hoạt khoa học, với các lưu ý như sau:

• Không được uống rượu, đặc biệt với những người bị bệnh gan ngừng uống rượu, vì gan sẽ phải xử lý chất cồn. Khi uống rượu có thể gây ảnh hưởng xấu đến gan đã bị tổn thương.

• Có chế độ ăn uống lành mạnh với nhiều rau quả và trái cây, ngũ cốc nguyên hạt và các nguồn protein nạc, giảm lượng mỡ và thức ăn chiên xào.

• Nên duy trì một trọng lượng khỏe mạnh. Lượng lớn chất béo dư thừa trong cơ thể có thể gây tổn hại gan và có liên quan đến nguy cơ biến chứng của xơ gan. 

• Sử dụng tiết kiệm và cẩn thận hóa chất. Đặc biết chú ý đến các hướng dẫn khi dùng hóa chất gia dụng, chẳng hạn như chất tẩy và thuốc xịt côn trùng. Khi làm việc trong môi trường nhiều hóa chất, hãy tuân theo các biện pháp phòng ngừa an toàn. Khi đó gan phải xử lý và loại bỏ các độc tố ra khỏi cơ thể nên hãy hỗ trợ gan bằng cách hạn chế lượng chất độc mà mình hít phải.

• Đối với những người đã bị giãn tĩnh mạch thực quản, cần giảm nguy cơ viêm gan  bằng cách kiêng quan hệ tình dục hoặc sử dụng bao cao su nếu có quan hệ tình dục. Và hỏi bác sĩ xem có nên tiêm chủng ngừa viêm gan B và viêm gan A hay không.

Đối với những bệnh nhân bị xơ gan, bác sĩ sẽ kiểm tra xem có mắc phải bệnh giãn tĩnh mạch thực quản hay không. Hiện nay, có các cuộc kiểm tra để chẩn đoán giãn tĩnh mạch thực quản gồm:

• Phương pháp nội soi. Phương pháp này giúp tìm kiếm các tĩnh mạch bị giãn, đo kích thước nếu tìm thấy, kiểm tra xem có các vệt đỏ và những đốm đỏ hay không vì đây là dấu hiệu chỉ ra nguy cơ chảy máu đáng kể. Các dụng cụ y tế như: máy quét CT scan bụng và siêu âm cả CT-scan bụng, siêu âm Doppler tĩnh mạch cửa và tĩnh mạch lách có thể giúp phát hiện tình trạng giãn tĩnh mạch thực quản.

• Phương pháp nội soi viên nan.

Điều trị giãn vỡ tĩnh mạch thực quản như thế nào?

Để điều trị bệnh giãn tĩnh mạch thực quản, phương pháp điều trị hạ áp trong tĩnh mạch cửa có thể làm giảm nguy cơ chảy máu do vỡ giãn tĩnh mạch thực quản.

• Cách thứ nhất là sử dụng dụng một loại thuốc huyết áp được gọi là thuốc chẹn thụ thể beta để giảm áp lực trong các tĩnh mạch cửa
• Cách thứ hai được áp dụng với những bệnh nhân bị giãn tĩnh mạch thực quản có nguy cơ cao bị chảy máu, bác sĩ có thể đề nghị thắt vòng thun. Thông qua phương pháp nội soi và bọc các búi thực quản bị giãn bằng thun cao su, phương pháp này sẽ thắt mạch máu lại để ngăn chảy máu nhưng thắt thun tĩnh mạch thực quản có một tỷ lệ nhỏ biến chứng như gây ra sẹo ở thực quản.

Với những bệnh nhân đang chảy máu thì phải ngăn chảy máu cấp càng sớm càng tốt để ngăn sốc và tử vong bằng các phương pháp sau:

• Sử dụng vòng thun để thắt  với tĩnh mạch chảy máu.
• Sử dụng các loại thuốc để làm chậm lưu lượng máu vào tĩnh mạch cửa như: octreotide thường được sử dụng cùng với nội soi để làm chậm dòng chảy của máu từ cơ quan nội tạng về tĩnh mạch cửa. 
• Phương pháp chuyển lưu lượng máu từ tĩnh mạch cửa là thao tác thông cửa chủ trong gan qua tĩnh mạch cảnh (TIPS) khi tất cả các phương pháp điều trị khác đã thất bại hoặc có thể xem đây là một biện pháp tạm thời nếu đang chờ được ghép gan.
• Phương pháp bồi hoàn thể tích máu bằng việc truyền máu và các yếu tố đông máu để cầm máu.
• Phương pháp ngăn ngừa nhiễm trùng bằng một loại kháng sinh.
• Phương pháp ghép gan là phương án điều trị khả thi nếu bị bệnh gan nặng hoặc bị chảy máu do giãn tĩnh mạch thực quản tái phát. Phương pháp này thường thành công nhưng số lượng người đang chờ gan hiến thì quá nhiều so với số lượng gan hiện có.

Xem thêm:

• Thực quản dài bao nhiêu? Những bệnh thường gặp ở thực quản
• Teo thực quản: Nguyên nhân, triệu chứng, chẩn đoán và điều trị
• Trào ngược dạ dày thực quản: Nguyên nhân, triệu chứng, chẩn đoán và điều trị