Các dấu ấn ung thư phổi: Những điều cần biết

Bài viết bởi Thạc sĩ, Bác sĩ Trần Thị Huyền Trang - Bác sĩ xét nghiệm - Khoa Xét nghiệm - Bệnh viện Đa khoa Quốc tế Vinmec Times City

Hiện nhiều nước, trong đó có nước ta đang bắt đầu áp dụng hướng đi mới là xét nghiệm dấu ấn sinh học tìm bệnh ung thư phổi. Phương pháp Xét nghiệm dấu ấn ung thư có thể giúp hỗ trợ chẩn đoán bệnh ung thư từ giai đoạn sớm, tránh những hậu quả đáng tiếc khi phát hiện bệnh vào giai đoạn quá muộn

Ung thư phổi là một trong những loại ung thư phổ biến nhất với 1,8 triệu người mắc mới mỗi năm trên toàn thế giới và 1,6 triệu người tử vong do căn bệnh này. Hiện tỷ lệ bệnh cao nhất ở Châu Á, Châu Âu và Bắc Mỹ1. Riêng tại Việt Nam, hàng năm có khoảng 22.000 ca mắc mới và 19.500 ca tử vong do ung thư phổi, năm 2020 con số tăng lên đến 34.000 ca6. Theo đánh giá của Tổ chức Y tế Thế giới (WHO), tình trạng ung thư phổi có khả năng diễn biến nghiêm trọng hơn, cụ thể mỗi năm có thể có đến 10 triệu trường hợp tử vong và 15 triệu trường hợp mắc mới3. Thuốc lá được biết đến như là nguyên nhân chính gây nên ung thư phổi. Tuy nhiên, theo thống kê, có đến 270.000 ca mắc mới hàng năm đến từ những nguyên nhân khác như do bức xạ, nguy cơ từ bệnh nghề nghiệp đối với người làm việc trong một số ngành nhất định có rủi ro cao tiếp xúc với các chất gây ung thư, ô nhiễm không khí ở các khu vực thành thị, ô nhiễm không khí trong các khu vực đóng kín thường xuyên có việc sử dụng các chất đốt cháy như than đá, cũi gỗ... nhưng thiếu hệ thống thông gió hiệu quả và các nguyên nhân khác.7

Hiện nay, có nhiều thách thức trong việc quản lý các bệnh nhân ung thư phổi từ chẩn đoán sớm đến theo dõi điều trị. Các xét nghiệm chẩn đoán hình ảnh và sinh thiết mô là những công cụ chẩn đoán chính đang được các bác sĩ lâm sàng sử dụng để chẩn đoán, theo dõi điều trị, quản lý bệnh nhân ung thư phổi. Tuy nhiên, độ nhạy của các phương pháp này phụ thuộc rất nhiều vào phương pháp thu thập mẫu vật và vị trí khối u 4.

Một số biểu hiện của ung thư phổi thường gặp là tức ngực, ho ra máu, thở gấp/ thở khó, ho kéo dài. Tuy nhiên, đây không phải là dấu hiệu đặc trưng của bệnh nên dễ gây nhầm lẫn với các bệnh ở đường hô hấp khác khiến người bệnh chủ quan.

Chưa kể, theo một nghiên cứu gần đây, 25% số người được chẩn đoán mắc bệnh ung thư phổi cho biết họ không gặp bất kỳ triệu chứng cho đến khi nhận được kết quả xét nghiệm. Còn khi bệnh đã tiến triển sẽ có các triệu chứng toàn thân như sụt cân, sốt, chán ăn, mệt mỏi, đau ngực, đau xương, khó nuốt, phù mặt cổ, khan tiếng...

Để chẩn đoán, trước đây các bác sĩ sẽ chỉ định chụp X-quang. Khi phát hiện dấu hiệu bất thường sẽ thêm các chỉ định xét nghiệm khác để xác định chính xác có phải ung thư phổi không.

Hiện nay, chụp CT trở thành phương pháp phổ biến hơn với số lần thực hiện trung bình là 1,5 năm/lần. Phương pháp này thường áp dụng cho những người nghiện thuốc lá. Tuy nhiên, vẫn có 20-40% kết quả dương tính giả ở những bệnh nhân có triệu chứng và ở bệnh nhân không có triệu chứng tỉ lệ này còn cao hơn.

Hiện nhiều nước, trong đó có Việt Nam đang bắt đầu áp dụng hướng đi mới là xét nghiệm dấu ấn sinh học (dấu ấn ung thư phổi hay chất chỉ điểm khối u) để phát hiện sớm ung thư.

Dấu ấn ung thư (là những dấu ấn sinh học có nguồn gốc protein) đã được biết đến trong nhiều thập kỷ qua, đồng thời cũng được đưa vào trong hướng dẫn thực hành lâm sàng về ung thư phổi ở một số quốc gia để hỗ trợ chẩn đoán và theo dõi trong và sau khi điều trị. Phương pháp “Xét nghiệm Dấu ấn ung thư” có thể giúp hỗ trợ chẩn đoán bệnh ung thư từ giai đoạn sớm, tránh những hậu quả đáng tiếc khi phát hiện bệnh vào giai đoạn quá muộn. Hiện nay, khoảng 70% bệnh nhân ung thư phổi được phát hiện ở giai đoạn muộn. Điều này dẫn đến việc điều trị rất khó khăn và khả năng sống sau 5 năm của bệnh nhân rất thấp. Trong quản lý bệnh ung thư phổi, việc bệnh nhân được chẩn đoán và điều trị sớm rất quan trọng. Các dấu ấn ung thư phổi giúp hỗ trợ chẩn đoán và theo dõi điều trị một cách hiệu quả, mang đến các giá trị y khoa cho cả bác sĩ lẫn bệnh nhân và giảm gánh nặng y tế cho xã hội.

Năm chất chỉ điểm phổ biến cho u phổi hiện tại là CEA, ProGRP, NSE, Cyfra 21-1 và SCC, được xét nghiệm dựa trên mẫu máu của bệnh nhân. Nếu cơ thể bình thường, nồng độ thấp nhưng khi có khối u phổi ác tính sẽ tăng cao bất thường. Theo nghiên cứu của giáo sư Molina, nếu được phối hợp với nhau (CEA, Cyfra 21-1, SCC, CA 15-3, NSE, ProGRP) độ nhạy, độ đặc hiệu, giá trị tiên đoán dương, giá trị tiên đoán âm lần lượt là 88.5%, 82%, 83.7%, 87.3%, tốt hơn rất nhiều so với sử dụng riêng lẻ từng dấu ấn8.

Những đối tượng có nguy cơ cao như người hút thuốc, kể cả hút thuốc thụ động, gia đình có người thân (bố, mẹ, anh, chị, em) bị ung thư phổi, làm việc trong môi trường có nguy cơ tiếp xúc với các chất gây ung thư, môi trường ô nhiễm ở những thành phố lớn... cần xét nghiệm dày hơn, tuỳ thuộc vào độ tuổi. Tuổi càng cao, tần suất càng dày.

Ngày 6/8/2018, Bộ y tế ban hành Quyết định số 4825/QĐ-BYT về việc ban hành tài liệu chuyên môn " Hướng dẫn chẩn đoán và điều trị ung thư phổi không tế bào nhỏ" trong tài liệu này các chỉ điểm u (dấu hiệu sinh học bướu) CEA, ProGRP, NSE, Cyfra 21-1, SCC được sử dụng để giúp chẩn đoán xác định u nguyên phát tại phổi và các chất chỉ điểm khác như CA 125, CA 15-3, CA 19-9, PSA giúp chẩn đoán phân biệt di căn phổi9.

Hiện nay, Bệnh viện Đa khoa Quốc tế Vinmec đã và đang tiếp tục trang bị đầy đủ các phương tiện chẩn đoán hiện đại như: PET/CT, SPECT/CT, MRI..., xét nghiệm huyết tủy đồ, mô bệnh học, xét nghiệm hóa mô miễn dịch, xét nghiệm gen, xét nghiệm sinh học phân tử, dấu ấn sinh học cũng như có đầy đủ các loại thuốc điều trị đích, thuốc điều trị miễn dịch tiên tiến nhất trong điều trị ung thư. Điều trị ung thư đa mô thức từ phẫu thuật, xạ trị, hoá trị, ghép tế bào gốc tạo máu, liệu pháp nhắm trúng đích, liệu pháp miễn dịch trong điều trị ung thư, các điều trị mới như liệu pháp miễn dịch tự thân, nhiệt trị...

Sau khi có chẩn đoán chính xác bệnh, giai đoạn, người bệnh sẽ được tư vấn lựa chọn những phương pháp điều trị phù hợp và hiệu quả nhất. Quá trình điều trị luôn được phối hợp chặt chẽ cùng nhiều chuyên khoa để đem lại hiệu quả cũng như sự thoải mái cao nhất cho người bệnh. Sau khi trải qua giai đoạn điều trị, bệnh nhân cũng sẽ được theo dõi, tái khám để nhận định việc điều trị ung thư có đem lại hiệu quả hay không?

Đặc biệt, hiện nay để nâng cao chất lượng dịch vụ, Vinmec còn triển khai nhiều gói Gói sàng lọc ung thư phổi có thể giúp Quý khách hàng phát hiện bệnh lý ung thư từ sớm trước khi chưa có triệu chứng, đem lại tiên lượng điều trị và cơ hội phục hồi bệnh cao.

Tài liệu tham khảo

1 Kamangar F, Dores G, Anderson W. Patterns of Cancer Incidence, Mortality and Prevalence Across Five Continents: Defining Priorities to Reduce Cancer Disparities in Different Geographic Regions of the World. J Clin Oncol. 2006; 24: 4.

2 Ferlay J, Soerjomataram I, Dikshit Retal. Cancer incidence and mortality worldwide: sources, methods and major patterns in GLOBOCAN 2012. International Journal of Cancer doi:10.1002/ijc.29210 PMID:25220842 Published online 9 October 2014

3 Risse EK et al. Diagn Cytopathol. 1985: 1; 286–291

4 D. Morgensztern, Lung cancer: A clinical guide. Published by Lippincott Williams & Wilkins, 2008

5 Zhi X., Shi Y., Yu J. Chinese guidelines on the diagnosis and treatment of primary lung cancer. Chin J Oncol. 2015; 37: 1-19

6 http://vienyhocungdung.vn/70-benh-nhan-ung-thu-phoi-duoc-phat-hien-o-giai-doan-muon-2016091011050038.htm

7 World Health Organization. World Cancer Report 2008 [document on the internet]. Lyon; 2008; [cited 2016 Nov 21]. Available from: http://www.iarc.fr/en/publications/pdfs-online/wcr/2008/wcr_2008.pdf [Calculation: 960,000 (new cases per year in men) + 390,000 (new cases per year in women) = 1,350,000 (new cases per year) / 1,350,000/100 = 13,500 (1% of cases diagnosed each year) / 13,500 * 20 = 270,000 (new cases per year not linked to smoking)

8 Molina R, et al. Am J Respir Crit Care Med. 2016 Feb 15;193(4):427-37

10 Quyết định 4825/QĐ-BYT 2018 Tài liệu hướng dẫn chẩn đoán, điều trị ung thư phổi không tế bào nhỏ