Xơ gan còn bù: Nguyên nhân, triệu chứng và cách điều trị

Bài viết được tư vấn chuyên môn bởi ThS.BS Vũ Tấn Phúc - Khoa Khám bệnh & nội khoa, Bệnh viện Đa khoa Quốc tế Vinmec Phú Quốc.

Tỷ lệ mắc bệnh gan và các biến chứng của bệnh đang gia tăng nhanh chóng. Tiên lượng chỉ có ý nghĩa khi bệnh nhân được bắt đầu can thiệp điều trị xơ gan còn bù. Như vậy, những hiểu biết về xơ gan còn bù là gì, nguyên nhân xơ gan còn bù và cách giáo dục, phòng ngừa cho người bệnh là vô cùng cần thiết, giúp trì hoãn sự khởi đầu của các biến chứng nghiêm trọng về sau.

Gan là một tạng lớn trong cơ thể, thực hiện những chức năng quan trọng như giải độc các chất có hại trong cơ thể, làm sạch máu và tổng hợp ra các chất dinh dưỡng. Một tổn thương gan do nguyên nhân bất kỳ có thể xảy ra từ bất cứ giai đoạn nào:

• Chỉ khu trú trong tổn thương mức độ nhẹ
• Tổn thương từ mức độ nhẹ đến trung bình, đã có dấu hiệu xơ hóa gan
• Tổn thương từ mức độ trung bình đến nặng, đã có xơ hóa gan nhưng xơ gan còn bù
• Tổn thương mức độ nặng và suy gan, xơ gan mất bù

Xơ gan là phản ứng tại chỗ trong nhu mô gan, xảy ra để đáp ứng với những tác nhân gây ra tổn thương gan. Mỗi lần gan bị tổn thương, quá trình tự sửa chữa sẽ xảy ra và đồng thời sẽ hình thành mô sẹo. Khi xơ gan tiến triển, ngày càng có nhiều mô sẹo hình thành, khiến gan khó hoạt động. Khi bệnh nhân đã giai đoạn cuối, xơ gan là khi xảy ra tình trạng xơ hóa nặng nề trong các tế bào gan, làm mất các chức năng của gan.

Có hai loại xơ gan được mô tả bằng mức độ chức năng gan còn lại là xơ gan còn bù và xơ gan mất bù. Trong đó, xơ gan còn bù có nghĩa là gan đã bị sẹo xơ hóa nhưng vẫn có thể thực hiện được hầu hết các chức năng cơ bản ở một mức độ cơ thể còn chấp nhận được. Nếu nguyên nhân gây tổn thương gan tiếp tục không được loại trừ, như nhiễm vi rút viêm gan C hoặc uống rượu..., tổn thương gan sẽ tiếp tục tiến triển và bệnh nhân sẽ bắt đầu bị suy yếu nghiêm trọng hơn về chức năng gan thực sự, chuyển sang xơ gan mất bù.

Các xét nghiệm có thể giúp xác định mức độ hoặc giai đoạn tổn thương gan, từ tổn thương cấp tính, xơ hóa đến xơ gan thực sự và giúp theo dõi chức năng gan của bệnh nhân. Để được như vậy, bệnh nhân cần được theo dõi bằng các xét nghiệm và kiểm tra thường xuyên bởi các bác sĩ chuyên khoa về bệnh gan để có thể chủ động điều trị, chăm sóc từ trước khi có các triệu chứng xảy ra.

Tiên lượng và khả năng sống sót ở những bệnh nhân xơ gan còn bù có khả quan hơn một cách rõ rệt ở những bệnh nhân bị xơ gan còn bù so với những người bị xơ gan mất bù. Bên cạnh đó, tỷ lệ xảy ra các biến chứng liên quan xơ gan cũng thấp hơn và khả năng còn cơ hội chỉ định ghép gan cũng cao hơn.

Nguyên nhân xơ gan còn bù cũng tương tự như các nguyên nhân xơ gan nói chung, bao gồm các bệnh lý và tình trạng có thể làm tổn thương nhu mô gan, suy giảm chức năng gan:

• Lạm dụng rượu lượng nhiều và trong thời gian dài
• Viêm gan siêu vi mãn tính (viêm gan B, C và D)
• Có lượng nhiều chất béo tích tụ trong gan (bệnh gan nhiễm mỡ không do rượu)
• Có sự tích tụ sắt trong cơ thể (hemochromatosis)
• Có sự tích tụ đồng trong cơ thể (bệnh Wilson)
• Bệnh xơ nang đa tạng
• Thiếu hụt alpha-1 antitrypsin
• Rối loạn di truyền chuyển hóa đường (bệnh lưu trữ galactosemia hoặc glycogen)
• Rối loạn tiêu hóa di truyền (hội chứng Alagille)
• Bệnh gan do hệ thống miễn dịch của cơ thể (viêm gan tự miễn)
• Thiểu sản ống mật
• Phá hủy các ống dẫn mật (xơ gan mật nguyên phát)
• Cứng và sẹo trên các ống mật (viêm đường mật xơ cứng tiên phát)
• Nhiễm trùng, như giang mai hoặc brucellosis
• Sử dụng các loại thuốc, như methotrexate hoặc isoniazid

Ngoài ra, một người sẽ tăng nguy cơ bị xơ gan nếu có một hay nhiều trong các yếu tố rủi ro như sau:

• Uống quá nhiều rượu: Tiêu thụ rượu quá mức là một yếu tố nguy cơ cho bệnh xơ gan.
• Thừa cân: Béo phì làm tăng nguy cơ mắc các bệnh lý có thể dẫn đến xơ gan, chẳng hạn như bệnh gan nhiễm mỡ không do rượu và viêm gan nhiễm mỡ không do rượu.
• Bị viêm gan siêu vi: Không phải ai bị viêm gan mạn tính cũng sẽ bị xơ gan, nhưng đó là một trong những nguyên nhân hàng đầu gây ra bệnh gan.

Bệnh nhân xơ gan còn bù vẫn có thể sống trong nhiều năm mà hoàn toàn không nhận thức được tổn thương gan với có rất ít hoặc không có triệu chứng gì. Trong thực tế, không phải tất cả bệnh nhân xơ gan còn bù đều gặp phải các triệu chứng này nhưng các triệu chứng phổ biến có thể gặp phải của tình trạng này là:

• Ngứa
• Mệt mỏi
• Ăn mất ngon
• Đau dạ dày
• Sụt cân
• Mảng bầm da
• Phù chân hay giữ nước trong vùng bụng
• Rối loạn tri giác
• Teo cơ

Ngoài ra, bệnh nhân bị xơ gan còn bù cũng có nguy cơ mắc ung thư gan cao hơn người bình thường và cũng có thể tương đương với người bị xơ gan mất bù. Do đó, các xét nghiệm siêu âm và chỉ dấu ung thư thường xuyên được khuyến cáo để theo dõi khả năng ác tính xảy ra tại gan, bởi lẽ nếu được phát hiện sớm, tiên lượng có thể cứu sống.

Khi có chẩn đoán ban đầu về bệnh xơ gan, bệnh nhân nên được kiểm tra tình trạng giãn tĩnh mạch thực quản bằng cách tiến hành nội soi thực quản. Bệnh giãn tĩnh mạch thực quản có thể xuất hiện ở hơn 50% bệnh nhân mắc bệnh xơ gan và tỷ lệ, mức độ giãn sẽ tăng theo thời gian sau đó. Khi đó, nếu bệnh nhân bị giãn tĩnh mạch lớn hay giãn tĩnh mạch nhỏ nhưng đã có dấu hiệu nguy cơ cao thì cần phải điều trị dự phòng giãn tĩnh mạch thực quản ban đầu để ngăn ngừa xuất huyết giãn tĩnh mạch thực quản với các thuốc chẹn b không chọn lọc hoặc thắt tĩnh mạch qua nội soi.

Phòng ngừa ung thư biểu mô tế bào gan cũng là một phần quan trọng trong công tác điều trị xơ gan còn bù. Lý do là vì khi phát hiện càng sớm, điều này sẽ giúp cải thiện tỷ lệ sống một cách đáng kể. Theo đó, tỷ lệ mắc ung thư gan hàng năm sẽ phụ thuộc vào nguyên nhân của bệnh gan và mức độ nghiêm trọng của bệnh. Để theo dõi, bác sĩ sẽ cần chỉ định thực hiện mỗi 6 tháng một lần với siêu âm bụng và xét nghiệm a-fetoprotein (AFP) trong máu. Trong trường hợp hình ảnh thu nhận trên siêu âm không đủ khảo sát, người bệnh có thể được đánh giá sâu hơn với chụp cắt lớp vi tính hoặc chụp cộng hưởng từ.

Những biện pháp không dùng thuốc để bảo vệ gan và giảm nguy cơ tiến triển của bệnh xơ gan:

• Thường xuyên thăm khám tại bác sĩ chuyên khoa gan để kiểm tra và theo dõi tình trạng tổn thương gan cũng như chức năng gan.
• Không uống rượu. Rượu làm tổn thương thêm trên các tế bào gan và có thể thúc đẩy nhanh tiến trình xơ hóa gan, khiến cho xơ gan còn bù nhanh chóng chuyển thành xơ gan mất bù.
• Không hút thuốc hoặc tiếp xúc với hóa chất, các loại thuốc có hại cho gan.
• Thực hiện một chế độ ăn uống lành mạnh. Ưu tiên sử dụng các loại thực phẩm có nguồn gốc từ thực vật thông qua việc tăng cường ăn đa dạng các loại trái cây và rau quả. Chọn ngũ cốc nguyên hạt và nguồn protein từ thịt nạc. Giảm lượng chất béo và thực phẩm chiên rán.
• Duy trì thói quen uống cà phê. Chất cafein có thể bảo vệ gan chống lại tiến trình xơ hóa và ung thư gan.
• Duy trì cân nặng khỏe mạnh: Một lượng mỡ thừa trong cơ thể có thể làm tổn thương gan. Tư vấn tại các chuyên khoa dinh dưỡng về kế hoạch giảm cân bị béo phì hoặc thừa cân.
• Giảm nguy cơ mắc bệnh viêm gan: Dùng chung kim tiêm và quan hệ tình dục không an toàn có thể làm tăng nguy cơ mắc bệnh viêm gan B và C. Nên tiêm phòng vắc-xin viêm gan A và B nhưng hiện vẫn chưa có vắc-xin cho bệnh viêm gan C.

Nhiều bệnh lý gây tổn thương gan mạn tính có thể vẫn ổn định trong giai đoạn đầu nhưng sẽ suy giảm dần dần chức năng gan theo thời gian. Tốc độ tiến triển thường chậm, đặc biệt là trong giai đoạn xơ gan còn bù, nhưng sẽ tăng tốc rất nhanh sau khi xuất hiện biến chứng xơ gan.

Nguyên nhân của bệnh gan là một yếu tố quan trọng trong tiên lượng. Xơ gan do rượu thường cho tiên lượng xấu hơn nếu bệnh nhân vẫn tiếp tục uống rượu sau khi đã có chẩn đoán. Trong số những bệnh nhân bị xơ gan do viêm gan siêu vi C mạn tính, một số nghiên cứu cho thấy hơn 90% bệnh nhân vẫn còn sống sau 5 năm và nhưng sau 10 năm chỉ còn 70%.

Tuy nhiên, nhìn chung, nhiều bệnh nhân xơ gan còn bù vẫn có thể có tuổi thọ tương đối dài, tương đương người bình thường nếu được phát hiện sớm và tuân thủ tốt. Nếu thực hiện đúng đắn các chiến lược theo dõi và phòng ngừa thích hợp, chất lượng cuộc sống của bệnh nhân xơ gan còn bù vẫn được duy trì và trì hoãn hoặc ngăn ngừa nhiều biến chứng nghiêm trọng liên quan đến xơ gan.