Phẫu thuật điều trị tắc động mạch chi cấp tính do huyết khối

Tắc động mạch chi cấp tính là một cấp cứu ngoại khoa, cần được ưu tiên chẩn đoán và xử trí nhanh bằng phẫu thuật để tái tưới máu vùng chi bị thiếu máu nuôi, mang lại cơ hội phục hồi cho người bệnh.

Tắc động mạch chi cấp tính do huyết khối là hiện tượng cục huyết khối làm tắc nghẽn đột ngột lòng động mạch, hậu quả là phần chi mà động mạch đó nuôi dưỡng sẽ thiếu máu cấp tính. Nếu tình trạng thiếu máu nuôi chi không được can thiệp kịp thời thì phần chi bị thiếu máu sẽ bị hoại tử nhanh chóng trong vài giờ đến vài ngày. Người bệnh có nguy cơ cắt cụt chi gây tàn tật, thậm chí dẫn đến tử vong.

Bệnh nhân bị tắc động mạch chi cấp tính sẽ có các triệu chứng đặc trưng là:

• Đau: Bệnh nhân cảm giác đau đột ngột và dữ dội ở chi bị tắc mạch máu.
• Rối loạn cảm giác chi: Chi có biểu hiện tê bì, dị cảm, sau đó mất cảm giác.
• Chi lạnh: Vùng chi bị tắc động mạch lạnh hơn so với chi không bị tổn thương. Nếu bị tắc mạch lâu, khi sờ vào cảm giác như vật chết.
• Thay đổi màu sắc ở chi: Da ở vùng chi bị thiếu máu sẽ trở nên tái nhợt hơn so với bên chi lành. Nếu để lâu, chi sẽ xuất hiện những đốm tím rải rác do hoại tử ở vùng mô thiếu máu nuôi.
• Dấu hiệu liệt cơ: Cử động các ngón ở chi bị tắc động mạnh yếu hơn bên chi bình thường, sau đó bị liệt hoàn toàn.
• Mất mạch dưới chỗ động mạch tắc, đây là một dấu hiệu rất có giá trị trong chẩn đoán xác định bệnh.

Quá trình hoại tử chi sẽ bắt đầu diễn ra sau 4 giờ khi có tình trạng tắc mạch máu nuôi chi. Do đó, tắc động mạch chi cấp tính do huyết khối cần được điều trị sớm và tích cực. Phương pháp điều trị tốt nhất là phẫu thuật. Trước đây, phẫu thuật điều trị tắc động mạch chi do huyết khối tĩnh mạch, chỉ có một phương pháp duy nhất là cắt cụt chi. Hiện nay, cùng với sự tiến bộ của y học, có nhiều phương pháp phẫu thuật điều trị tắc động mạch chi cấp tính khác nhau giúp người bệnh có cơ hội phục hồi. Trong đó, thông dụng nhất là sử dụng ống thông mạch Fogarty giúp loại bỏ cục máu đông trong mạch máu, dụng cụ này đã được trang bị ở nhiều bệnh viện trong cả nước giúp thực hiện các phẫu thuật cấp cứu tắc động mạch chi cấp tính do huyết khối một cách hiệu quả.

Phẫu thuật điều trị tắc động mạch chi cấp tính do huyết khối được chỉ định cho tất cả các trường hợp vào viện có biểu hiện lâm sàng của hội chứng thiếu máu cấp tính còn khả năng phục hồi chi. Phẫu thuật không được thực hiện ở các trường hợp chi không còn khả năng hồi phục hoặc đã có dấu hiệu hoại tử chi điển hình.

Vì phẫu thuật điều trị tắc động mạch chi cấp tính là phẫu thuật cấp cứu nên người bệnh cần được chuẩn bị một cách nhanh nhất để tham gia cuộc mổ. Người bệnh được khám gây mê hồi sức trong phòng mổ. Nhân viên y tế sẽ giải thích cho người bệnh và gia đình tình trạng bệnh lý hiện tại, mục đích của ca mổ, các nguy cơ tắc lại, cắt cụt chi trong và sau mổ. Hoàn thiện các văn bản pháp lý liên quan để cuộc mổ được thực hiện.

• Nếu bị tắc động mạch chi trên, người bệnh nằm ngửa dang tay 90 độ. Nếu bị tắc động mạch chi dưới, người bệnh nằm ngửa, duỗi thẳng. Sau đó, kíp mổ bắt đầu gây tê tại chỗ bằng Xylocain 1-2%. Đặt thông tiểu, đặt tư thế, đánh ngực, sát trùng vùng mổ, trải toan.
• Bác sĩ phẫu thuật tiến hành rạch da. Ở chi trên, sẽ rạch dọc theo đường đi của động mạch cánh tay đoạn 1⁄3 dưới. Ở chi dưới, rạch da dọc theo đường đi của động mạch đùi chung.
• Thực hiện phẫu tích dưới da và cơ bộc lộ động mạch, dự kiến chỗ định mở động mạch để luồn ống thông mạch Fogarty, lắc hai đầu bằng chỉ catgut số 1 hoặc số 2. Tiêm tĩnh mạch Heparin cho bệnh nhân, liều 50 đơn vị/kg cân nặng.
• Mở ngang động mạch 1⁄2-1⁄3 chu vi. Dùng ống Fogarty lấy cục máu đông gây tắc lòng mạch máu, lấy đi lấy lại nhiều lần cho tới khi thấy dòng máu phụt tốt. Có thể lấy mẫu bệnh phẩm cục máu đông gửi làm xét nghiệm vi trùng, giải phẫu bệnh nếu cần.
• Rửa hai đầu mạch bằng dung dịch NaCl 0.9% có pha Heparin. Kẹp hai đầu động mạch bằng dụng cụ chuyên dụng. Khâu đóng chỗ mở mạch máu bằng chỉ khâu mạch máu, thả cặp mạch máu, kiểm tra sự lưu thông của lòng mạch. Đặt dẫn lưu và đóng vết mổ.

Đối với những trường hợp tới muộn (hơn 6 giờ kể từ khi động mạch chi bị tắc), bác sĩ sẽ thực hiện mở cân dưới nơi bị tắc để đánh giá phản xạ cơ thể, nếu còn tốt thì tiến hành lấy huyết khối. Nếu không còn phản xạ thì giải thích với gia đình, sau khi gia đình đồng ý thì gây mê toàn thân để phẫu thuật cắt cụt chi.

Sau mổ, người bệnh sẽ được theo dõi chặt chẽ mạch, huyết áp, thân nhiệt. Tùy theo tình trạng huyết động và các thông số xét nghiệm, người bệnh sẽ được được chỉ định tiêm Heparin toàn thân, kháng sinh đường tĩnh mạch, thuốc lợi tiểu, giảm đau, truyền máu hoặc các dung dịch thay thế,...Theo dõi chặt chẽ để phát hiện tình trạng nhiễm độc do hội chứng tái tưới máu ở những trường hợp bệnh nhân đến muộn > 6 giờ.

Các tai biến có thể xảy ra sau mổ:

• Tắc mạch lại do không dùng đủ liều Heparin, lòng mạch bị tổn thương do quá trình tạo lưu thông trong lòng mạch hoặc cục máu mới bong ra lại gây tắc mạch. Sau khi có chẩn đoán xác định, bệnh nhân sẽ được mổ lại để xử lý tắc mạch.
• Bệnh nhân vẫn bị thiếu máu chi thể ít; không cải thiện hoặc có dấu hiệu hoại tử chi sau mổ. Người bệnh bị nhiễm trùng vết mổ, rò dịch bạch huyết vùng tam giác Scarpa,... Người bệnh bị suy tim, nhiễm độc do người bệnh đến muộn có tình trạng tái tưới máu. Các trường hợp trên sẽ được theo dõi sát để xử trí kịp thời, tránh nhiễm độc nguy hiểm tính mạng.

XEM THÊM

• Bị hẹp, tắc động mạch vành: Ai nên đặt stent? Ai nên phẫu thuật?
• Cảm giác lạnh nói lên điều gì về sức khỏe của bạn?
• Tắc động mạch: Những điều cần biết