Quản lý thai nghén và chăm sóc trẻ sơ sinh có mẹ bị bệnh động kinh

Bài viết được viết bởi Thạc sĩ, Bác sĩ Nguyễn Như Thu Trúc - Bác sĩ Sản phụ khoa - Khoa Sản phụ khoa - Bệnh viện Đa khoa Quốc tế Vinmec Nha Trang.

Tốt nhất trước khi mang thai, phụ nữ bị động kinh cần phải thông báo cho bác sĩ biết về tình trạng bệnh của bản thân. Nếu đã có thai, bác sĩ cần phải được thông báo càng sớm càng tốt. Việc không sử dụng thuốc chống động kinh có thể được cân nhắc cẩn thận trong trường hợp 2-3 năm trước đó không còn cơn co giật.

Nếu nguy cơ những cơn co giật tái phát, quyết định này cần phải được đưa ra.

bác sĩ chuyên khoa cần phải chắc chắn rằng bệnh nhân đang được điều trị với liều thấp nhất mà hiệu quả nhất, vẫn kiểm soát cơn co giật tốt nhất trong trường hợp một người vẫn còn bị lên cơn động kinh. Cần có sự giám sát của bác sĩ khi bạn thay đổi bất cứ loại thuốc nào.

Cơ thể hấp thu nhiều thuốc chống động kinh hơn, và nồng độ thuốc trong máu có thể giảm trong thời gian mang thai, vì vậy nồng độ thuốc trong máu nên được theo dõi thường xuyên và có thể tăng liều dùng.

Chúng ta đều biết rõ, trong khoảng thời gian mang thai, mẹ bầu nên tránh dùng thuốc, bao gồm cả thuốc lá và rượu. Tuy nhiên, với mẹ bầu bị động kinh, việc tiếp tục sử dụng thuốc chống động kinh trong thai kỳ là điều cần thiết. Không sử dụng thuốc gây ra nhiều nguy hiểm hơn và nguy cơ lên cơn co giật nhìn chung lớn hơn so với tác hại do dùng thuốc chống động kinh.

Khoảng 3% nguy cơ trẻ sinh ra có thể mắc các dị tật khác thường. Nguy cơ mắc dị tật sẽ là 7% nếu dùng một loại thuốc chống động kinh và nguy cơ này sẽ tăng lên 15% nếu dùng từ hai loại thuốc chống động kinh trở lên. Sự nguy hiểm đối với thai nhi ngày càng tăng lên khi liều lượng dùng thuốc càng cao.

Dị tật ở đứa con được sinh ra có thể gặp là sứt môi hoặc hở hàm ếch với những người mẹ đang điều trị thuốc chống động kinh. Tình trạng dị dạng các chi cũng có thể xảy ra, bao gồm tim, mặt, mắt và tai đều có thể bị ảnh hưởng.

Sử dụng thuốc chống động kinh cũng gây ra tình trạng dị tật ống thần kinh, chẳng hạn như đốt sống chẻ đôi. Tỷ lệ mắc nguy cơ này chiếm từ 0,2 - 0,5% trong tổng số ca bệnh. Nguy cơ bị dị tật ống bẩm sinh lên tới 1-2% khi dùng Natri valproate và 1% với Carbamazepine (Tegretol). Nếu sử dụng liều càng ít thì nguy cơ này càng thấp. Các chuyên gia cũng khuyến cáo rằng bổ sung 5mg axit folic mỗi ngày trước và trong quá trình mang thai sẽ giảm rõ rệt nguy cơ bị dị tật. Và so với những đứa trẻ bình thường, những đứa trẻ này cũng có nguy cơ phát triển tâm thần chậm hơn.

Người mẹ được khuyên nên dùng vitamin K1 hàng ngày ( uống 20mg) vào tháng cuối thai kỳ nhằm tránh nguy cơ chảy máu ở trẻ. Có thể cho trẻ dùng vitamin này khi trẻ mới sinh.

Theo mốt số cuộc nghiên cứu ở những người phụ nữ bị động kinh: Natri valproate có thể gây nguy hiểm đối với bào thai nhiều hơn so với những loại thuốc chống động kinh quan trọng thuộc thế hệ cũ hơn (cabamaxepine, phenytoin, phenobarbital). Sử dụng Acetazolamide được cho là gây ra những hậu quả nghiêm trọng nhưng lại thiếu chứng cứ thuyết phục. Các loại thuốc thế hệ mới ( như vigabatrin, lamotrigine, gabapentine, topiramate, tiagabine, oxcarbazepine, levitiracetam) có ảnh hưởng nguy hiểm hơn những loại thuốc thế hệ cũ hơn hay không vẫn chưa được tìm hiểu kỹ.

Trong thời gian mang thai, hầu hết phụ nữ bị động kinh không tăng số cơn co giật, tuy nhiên, khoảng 17 – 37% người có số lần co giật tăng liên quan tới việc sử dụng thuốc chống động kinh không phù hợp (hoặc không hiệu quả bởi vì nôn ói), mất ngủ hoặc bởi việc mang thai đều làm giảm nồng độ thuốc trong máu.

Nếu ngủ đủ giấc và sử dụng thuốc đều đặn, phụ nữ mang thai bị động kinh có thể kiểm soát cơn động kinh tốt, tỷ lệ này chiếm khoảng 50%.

Tỷ lệ phụ nữ đang bị động kinh sẽ có cơn co cứng - co giật khi làm việc chỉ từ 1-2 % và hơn 1-2% sẽ có một cơn trong 24 giờ tiếp theo. Do đó, trong khi làm việc, mẹ cần sử dụng thuốc chống động kinh như thường lệ. Cần chú ý tới tất cả những yếu tố liên quan đến bệnh động kinh của người mẹ: loại thuốc đang dùng và thể loại cơn co giật khi sinh.

Bạn không nên quá lo lắng bởi rất nhiều phụ nữ bị động kinh nhưng thai kỳ vẫn an toàn, sinh con bình thường và trẻ sinh ra vẫn khỏe mạnh.

Việc chăm sóc con nhỏ sẽ không bị ảnh hưởng nhiều nếu cơn co giật được kiểm soát chặt chẽ. Ngược lại có thể rất nguy hiểm và những nguy hiểm này phụ thuộc vào tính chất cơn co giật của bệnh nhân nếu tình trạng co giật không được kiểm soát tốt.

Việc thay quần áo, cho ăn, và tắm cho trẻ nên được thực hiện trên sàn nhà có thể xảy ra nếu tình trạng co giật diễn ra đột ngột, không đoán trước được. Không nên tắm quá sâu cho trẻ nếu mẹ bị động kinh tắm cho trẻ, đặt trẻ trên một tấm chiếu trên sàn nhà sẽ an toàn hơn. Rất nguy hiểm nếu ẵm trẻ đi lên xuống cầu thang. Ngoài ra, cần khóa an toàn xe đẩy của trẻ, không để trẻ chạy tự do.

Trẻ nên được bú sữa mẹ và mẹ bị động kinh cũng không phải là trường hợp ngoại lệ. Nên cho con bú bình thường vì đứa trẻ đã tiếp xúc với thuốc khi nó còn trong tử cung và chỉ có một phần nhỏ thành phần thuốc chuyển từ máu vào trong sữa của người mẹ kể cả khi người mẹ đang dùng thuốc chống động kinh. Thêm vào đó, cần cân nhắc những nguy cơ và lợi ích của việc bú sữa mẹ một cách cẩn thận.

Người mẹ nên ngồi trên tấm thảm trên sàn, dựa vào tường để giảm nguy cơ làm rơi trẻ trong cơn co giật khi cho trẻ bú. Trong trường hợp cơn co giật của người mẹ tăng lên do sự mệt mỏi hoặc mất ngủ, nên cho trẻ bú bình với sự phụ giúp của chồng hay người thân.

Trẻ có thể ngủ mê man khi mẹ sử dụng một vài loại thuốc như Phenobarbital. Việc thay đổi lần lượt giữa bú bình và bú sữa mẹ là rất cần thiết trong trường hợp này.