Cẩm nang thông tin hỗ trợ bệnh nhân xạ trị vùng đầu cổ

Bài viết được tham vấn chuyên môn bởi các bác sĩ làm việc tại Trung tâm Ung bướu - Bệnh viện Đa khoa Quốc tế Vinmec Central Park

Xạ trị là Tia X năng lượng cao được sử dụng trong điều trị ung thư. Việc điều trị được thực hiện một lần mỗi ngày, từ thứ Hai đến thứ Sáu, thường áp dụng đối với bệnh nhân ngoại trú và bạn sẽ được hướng dẫn đến khu vực xạ trị. Một đợt điều trị có thể kéo dài đến 7 tuần. Hóa trị có thể được chỉ định kết hợp cùng với xạ trị.

Trước khi đồng ý xạ trị, bạn sẽ được nhận lời giải thích về quy trình và các tác dụng phụ có thể xảy ra. Tài liệu này được thiết kế để cung cấp thông tin bên cạnh những lời tư vấn trực tiếp bạn đã nhận được, nhưng không thay thế quá trình tư vấn để có được sự đồng ý điều trị thông qua thảo luận trực tiếp với bác sĩ của bạn. Xin vui lòng đặt câu hỏi nếu bạn có bất kỳ mối quan tâm nào chưa được giải đáp. Ký một mẫu đơn đồng ý không có nghĩa là bạn không thể rút khỏi việc điều trị, mặc dù chúng tôi khuyên bạn nên hoàn thành quá trình điều trị theo phác đồ đã được thảo luận và đồng ý.

1. Các câu hỏi thường gặp khi xạ trị

1.1. Xạ trị có đau không? Không.

Việc điều trị sẽ giúp bạn không còn đau nữa. Khi xạ trị tích lũy, vùng cơ thể được xạ trị có thể bị viêm và gây đau nhức.

1.2. Tôi có bị nhiễm phóng xạ trong quá trình xạ không? Không.

Tia X được sử dụng trong xạ trị, có nghĩa là bạn sẽ không bị nhiễm phóng xạ. Bạn hoàn toàn an toàn khi gặp gỡ bạn bè, người thân trong gia đình và trẻ em mà không gây ra bất kỳ tác hại nào.

1.3. Thực sự xạ trị có an toàn không? Có.

Tia X được sử dụng trong điều trị y tế được đo lường và kiểm soát cẩn trọng. Việc điều trị của bạn được lên kế hoạch rất cụ thể. Mục đích của chúng tôi là điều trị ung thư và hạn chế tổn thương tối thiểu cho người bệnh.

2. Quy trình điều trị ung thư bằng xạ trị

Chuyên viên xạ trị bao gồm Bác sĩ xạ trị, Kỹ sư xạ trị và Kỹ thuật viên xạ trị. Bác sĩ và Kỹ sư xạ trị lên kế hoạch và đánh giá kế hoạch xạ trị cho bạn một cách tỉ mỉ và chính xác nhất. Kế hoạch sau khi được phê duyệt sẽ được chuyển cho Kỹ thuật viên xạ trị. Căn cứ bản kế hoạch, họ sẽ định vị bạn trên bàn xạ trị bằng cách sử dụng các ký hiệu trên mặt nạ của bạn hoặc đánh dấu trên da bạn.

Khi bạn đã ở đúng vị trí, Kỹ thuật viên xạ trị sẽ để bạn một mình trong phòng trong thời gian xạ trị, nhưng bạn sẽ được theo dõi qua camera trong suốt quá trình này. Việc điều trị rất nhanh chóng và không đau vì hầu hết các mô khỏe đều được che chắn khỏi chùm bức xạ.

Khi bắt đầu điều trị, bạn sẽ nhận được hướng dẫn bằng văn bản về cách chăm sóc bản thân trong quá trình điều trị, cùng với một cuộc trò chuyện với Bác sĩ xạ trị.

3. Những việc cần tránh khi xạ trị

• Hút thuốc

Việc hút thuốc làm cho các phản ứng trở nên tồi tệ hơn và làm gia tăng đáng kể nguy cơ tác dụng phụ muộn. Hút thuốc cũng làm giảm cơ hội điều trị thành công cao nhất.

• Uống rượu, bia

Rượu bia có thể làm nặng thêm khu vực điều trị và làm xấu đi các phản ứng điều trị. Chúng tôi khuyên bạn nên ngừng uống rượu bia trong quá trình điều trị và một quãng thời gian sau điều trị. Rượu bia có độ cồn từ thấp đến trung bình có thể được chấp nhận với số lượng nhỏ. Tốt nhất nên giảm lượng rượu bia bạn sử dụng, hoặc bỏ hẳn.

Xin vui lòng và mạnh dạn hỏi về bất cứ điều gì liên quan hoặc gây lo lắng cho bạn ở bất kỳ giai đoạn nào trong suốt quá trình điều trị.

4. Những việc nên làm khi xạ trị

Khi bắt đầu liệu trình xạ trị, bạn nên làm sạch răng miệng vào buổi sáng và tối bằng bàn chải đánh răng mềm và kem đánh răng có chất fluoride nhẹ.

Nếu bạn dùng răng giả, hãy làm sạch răng giả sau mỗi bữa ăn. Bạn nên sử dụng nước súc miệng ít nhất bốn lần một ngày trong suốt quá trình điều trị, sau mỗi bữa ăn và trước khi đi ngủ.

Nếu cảm thấy đau miệng trong quá trình điều trị, có thể bạn cần sử dụng nước súc miệng thường xuyên hơn (sau mỗi 2 - 3 giờ). Ban đầu, bạn có thể sử dụng dung dịch muối pha loãng (nước và muối). Khi điều trị xạ trị tiến triển, bạn có thể dùng nước súc miệng thay thế và bạn sẽ được cung cấp những thứ này khi cần thiết. Lưu ý: nước súc miệng thương mại bán trên thị trường thông thường không giúp đỡ gì nhiều cho bạn.

Bệnh nấm miệng (Candida) là bệnh nhiễm trùng miệng phổ biến trong quá trình xạ trị; thuốc sẽ được cung cấp nếu điều này xảy ra trong quá trình điều trị.

Điều quan trọng là bạn cần duy trì thói quen vệ sinh và vệ sinh răng miệng tốt trong suốt quá trình điều trị để giúp giảm nguy cơ nhiễm trùng.

5. Tác dụng phụ có thể xảy ra trong và sau khi xạ trị

Tác dụng phụ có thể thay đổi đối với người này hay người khác và phụ thuộc vào loại và vị trí khối u/bướu của bạn. Bất kỳ tác dụng phụ nào bạn gặp phải sẽ được Bác sĩ xạ trị theo dõi thường xuyên và nếu có, thường bắt đầu xảy ra sau hai tuần điều trị.

Tác dụng phụ cấp tính chỉ xảy ra tạm thời. Chỉ khu vực được điều trị (được gọi là trường chiếu xạ trị) bị ảnh hưởng.

Các tác dụng phụ phổ biến nhất:

• Miệng và cổ họng của bạn

Điều trị vùng mặt và cổ có thể gây đau miệng và cổ họng. Bạn có thể nhận thấy rằng giọng nói của bạn bị khàn và môi của bạn có thể bị khô và đau. Bác sĩ sẽ cung cấp cho bạn loại thuốc thích hợp để giúp giảm đau nhức, nếu cần.

Rất có khả năng bạn sẽ bị viêm niêm mạc (viêm ảnh hưởng đến niêm mạc miệng và cổ họng). Bác sĩ xạ trị có thể kê cho bạn các loại thuốc phù hợp để giảm bớt các triệu chứng và bạn có thể cần thay đổi thói quen vệ sinh răng miệng.

Trong quá trình điều trị, miệng của bạn sẽ dần trở nên đau hơn và việc sử dụng thuốc giảm đau (giảm đau) có thể được chỉ định. Bác sĩ xạ trị sẽ tư vấn cho bạn khi cần thiết. Sự đau nhức tăng lên này chỉ là phản ứng tạm thời và bạn sẽ trở lại bình thường trong vài tuần sau khi kết thúc điều trị.

• Khô miệng (Xerostomia)

Đây là chứng giảm tiết nước bọt, có thể xảy ra do xạ trị. Một số loại thuốc, chẳng hạn như thuốc giảm đau và thuốc đặc trị cũng có thể gây ra tác dụng phụ này; ngoài ra, cũng có thể do dinh dưỡng kém hoặc cơ thể bị mất nước.

Việc điều trị có thể ảnh hưởng đến tuyến nước bọt và bạn có thể cảm thấy nước bọt của mình trở nên đặc và dính, làm miệng/cổ họng bạn khô. Sự khô miệng này có thể kéo dài trong một vài tháng và cũng có thể vĩnh viễn. Hãy uống nước thường xuyên trong ngày để giảm các triệu chứng trên và giúp ngăn ngừa mất nước. Nước bọt giúp bảo vệ răng của bạn. Khi miệng khô, răng không còn được bảo vệ bởi nước bọt và có thể khiến bạn dễ bị bệnh hoặc sâu răng hơn. Bạn có thể cảm nhận rằng vị giác của bạn cũng thay đổi. Thông thường điều này sẽ dần trở lại bình thường sau một vài tháng.

• Làn da của bạn

Khi bắt đầu liệu trình xạ trị, bạn nên sử dụng kem mỡ hoặc kem giữ ẩm cho da. Bạn cũng có thể thấy hữu ích khi trộn kem với nước và sử dụng như xà phòng. Trong quá trình điều trị, bạn có thể thấy da mình đỏ và ngứa. Đây là một phản ứng tự nhiên và Bác sĩ xạ trị có thể khuyên bạn sử dụng một loại kem bôi da. Khu vực phía sau dái tai của bạn có thể trở nên rất đau và đôi khi bị chảy máu. Xin vui lòng thông báo cho bác sĩ, nhân viên chuyên khoa phù hợp để tư vấn chữa trị cho bạn.

Vào cuối quá trình và sau khi hoàn thành điều trị, bạn có thể có làn da khá đau và đỏ. Da bạn cũng có thể trông như bị bong tróc, khô hoặc chảy máu. Đây là một phản ứng bình thường đối với việc điều trị và Bác sĩ xạ trị sẽ đảm bảo bạn được kê loại kem phù hợp để sử dụng.

Chúng tôi khuyên bạn tránh sử dụng bất kỳ loại dao cạo râu, dụng cụ trang điểm hoặc nước hoa nào đối với vùng da được điều trị, riêng nam giới nên sử dụng dao cạo điện thay vì dao cạo truyền thống. Ngoài ra, da trên cổ có thể trở nên rất đau nên bạn cần mặc quần áo rộng, bằng tơ sợi tự nhiên càng tốt, để giảm ma sát và giúp bạn thoải mái hơn.

Khu vực da được điều trị cần được bảo vệ khỏi các tác nhân cực nóng hoặc cực lạnh. Vùng da này thường nhạy cảm hơn với ánh sáng mặt trời trực tiếp, đặc biệt trong năm đầu tiên sau khi điều trị. Khi việc điều trị đã ổn định, bạn nên sử dụng kem chống nắng cho vùng da được điều trị khi ra ngoài trời.

• Rụng tóc

Nếu có bất kỳ sợi tóc nào trong khu vực điều trị, nơi tia xạ đi vào hoặc thoát ra, tóc sẽ rụng. Tuy nhiên, tóc bạn có thể phát triển trở lại sau khi điều trị kết thúc một thời gian. Bệnh nhân nam có thể thấy râu bị ức chế tăng trưởng nếu khu vực này nằm trong vùng xạ trị. Trong một số trường hợp, râu có thể không mọc lại, nhưng thường thì râu mọc lại sau khi kết thúc điều trị một thời gian.

• Cổ họng và thanh quản

Nếu thanh quản của bạn nằm trong vùng xạ trị, giọng nói của bạn có thể trở nên khàn và kém mạnh mẽ hơn bình thường. Trong một vài trường hợp, bạn có thể tạm thời mất giọng hoàn toàn.

Nếu những điều này xảy ra hãy cố gắng để giọng nói của bạn nghỉ ngơi càng nhiều càng tốt. Đôi khi sự sưng tấy của dây thanh âm vẫn còn sau điều trị, điều này có thể làm giọng nói nghe khàn khàn. Bạn có thể được giới thiệu đến một nhà trị liệu ngôn ngữ, người sẽ cung cấp lời khuyên về cách chăm sóc giọng nói của bạn trong quá trình xạ trị và làm thế nào để giúp giọng của bạn phục hồi sau khi điều trị.

Trong quá trình điều trị, có thể bạn cảm thấy khó chịu trong việc ăn uống. Điều này có thể là do khô miệng, mất vị giác làm đau hoặc khó chịu trong miệng hoặc cổ họng nhưng thường có thể được kiểm soát bằng cách điều chỉnh chế độ ăn uống và/hoặc cung cấp cho bạn chất bổ sung. Bạn có thể được giới thiệu đến một chuyên gia dinh dưỡng để đánh giá và tư vấn giải quyết vấn đề. Một số người có thể gặp khó khăn do ảnh hưởng của xạ trị trong việc cử động và sự phối hợp của các cơ trong hoạt động khi nuốt.

Nếu bạn lo lắng về việc nuốt, hãy báo với bác sĩ và bạn có thể được giới thiệu đến một nhà trị liệu ngôn ngữ để đánh giá và tư vấn giải quyết vấn đề.

• Cứng Hàm (Trismus)

Nếu góc hàm nằm trong vùng xạ trị, bạn có thể bị cứng khớp làm hạn chế khả năng mở miệng. Điều này gây ra bởi sự dày lên của các mô xung quanh hàm. Bạn có thể được giới thiệu đến một nhà trị liệu ngôn ngữ, người sẽ cho bạn các bài tập cụ thể để ngăn ngừa hoặc giảm thiểu sự cứng hàm hay giảm chuyển động hàm (và các cơ khác ở vùng đầu và cổ).

• Sụt cân

Khi miệng và cổ họng của bạn bị đau, bạn có thể khó duy trì chế độ ăn uống bình thường. Vì lý do này, bạn sẽ được giới thiệu đến chuyên gia dinh dưỡng để được giúp đỡ.

Nếu bạn đã được trang bị một ống thông cho ăn (sonde dạ dày), chuyên gia dinh dưỡng có thể đưa ra lời khuyên liên quan đến việc làm sạch ống thông và ăn bằng đường Đặt sonde dạ dày.

• Sưng cằm/ Chứng "Cằm đôi"

Tác dụng phụ của xạ trị là bạn có thể bị tích tụ chất dịch hay sưng quanh cằm. Điều này có thể tạo hình ảnh "cằm đôi" đặc trưng. Hãy giữ ẩm nhẹ và mát xa vùng này để làm phân tán chất dịch bên dưới và giảm tác dụng phụ. Bạn có thể thực hiện điều này trong vài tháng.

• Ho

Một vài người có thể bị ho, gây khó chịu trong quá trình điều trị. Nếu điều này xảy ra, hãy báo cho Bác sĩ xạ trị và bạn sẽ được tư vấn hoặc, nếu thích hợp, được cho dùng thuốc ho.

• Buồn nôn

Có thể xảy ra nếu việc xạ trị kết hợp với hóa trị. Bạn sẽ được cho dùng thuốc chống nôn, nếu việc dùng thuốc chống nôn không hiệu quả và sự buồn nôn vẫn còn, hãy thông báo cho bác sĩ xạ trị của bạn.

• Đau nhức

Hầu hết bệnh nhân sẽ trải qua một vài đau nhức trong quá trình điều trị. Bạn sẽ được cung cấp thuốc giảm đau phù hợp.

Thuốc giảm đau được kê theo từng giai đoạn điều trị của bạn. Nếu thuốc giảm đau bạn đang dùng không có tác dụng hoặc nhanh chóng hết tác dụng, xin vui lòng thông báo cho Bác sĩ xạ trị để được xử lý, có thể bạn cần dùng thuốc giảm đau mạnh hơn. Một số thuốc giảm đau mạnh có tác dụng phụ gây táo bón. Nếu bạn bắt đầu gặp khó khăn với nhu động ruột, xin vui lòng thông báo cho Bác sĩ xạ trị.

• Vị giác

Vị giác có thể thay đổi trong quá trình bạn điều trị. Những thay đổi về độ nhạy cảm vị giác sẽ xảy ra và một số thực phẩm có thể cải thiện vị giác của bạn cũng như kích thích sự thèm ăn của bạn hơn những thực phẩm khác.

• Mệt mỏi

Trong và sau điều trị, bạn có thể trở nên mệt mỏi và cảm thấy thờ ơ. Điều này là khá bình thường và có thể tiếp tục trong một vài tuần sau khi kết thúc điều trị. Sự mệt mỏi cũng này có thể kéo dài hơn, thậm chí đến một năm sau đó.

6. Tác dụng phụ muộn/dài hạn

Một số tác dụng phụ muộn hoặc dài hạn có thể gặp phải sau một đợt xạ trị. Chúng cũng có thể xảy ra vài tháng hoặc vài năm sau khi kết thúc điều trị.

Các tác dụng phụ có thể khác nhau tùy thuộc vào chính xác phần nào của vùng đầu và cổ được điều trị.

Thay đổi da: Một khi phản ứng da lắng dịu, bạn có thể thấy da ở vùng điều trị sáng hơn hoặc tối hơn một chút so với trước khi điều trị. Các mạch máu nhỏ gần bề mặt da có thể nổi rõ hơn so với trước.

Khô miệng vĩnh viễn: Các tuyến nước bọt có thể không lấy lại được chức năng bình thường. Nước bọt của bạn có thể đặc và dính làm cho miệng/cổ họng bạn khô. Sự khô này có thể là vĩnh viễn.

Sâu răng: Nếu lượng nước bọt sản xuất đã bị giảm hoặc thay đổi về chất lượng và xương hàm đã được điều trị, răng của bạn sẽ dễ bị sâu hơn. Nếu thích hợp, Bác sĩ xạ trị sẽ sắp xếp cho bạn gặp nha sĩ trước khi bắt đầu xạ trị và bất kỳ răng nào có vấn đề đều phải được điều trị hoặc nhổ bỏ.

Điều quan trọng là các răng còn lại phải được chăm sóc vệ sinh răng miệng tốt và kiểm tra thường xuyên. Nếu sâu răng phát triển, thiệt hại nghiêm trọng hơn có thể phát sinh do hàm nhận được liều phóng xạ cao (nhưng cần thiết trong việc điều trị cho bạn). Điều này có nghĩa là xương hàm không thể chữa lành và đôi khi xương có thể tan rã bên dưới những răng hư, một quá trình gọi là hoại tử xương hàm do xạ (osteroradionecrosis).

Tuyến giáp hoạt động kém: Đôi khi xạ trị vùng đầu và cổ làm giảm mức độ hormone bình thường do tuyến giáp sản xuất ít đi. Các triệu chứng có thể là tăng mệt mỏi, tăng cân đáng kể và viêm da. Nếu bạn có bất kỳ lo ngại nào liên quan đến vấn đề trên, hãy tham khảo ý kiến ​​bác sĩ, người có thể kiểm tra nồng độ hormone bằng xét nghiệm máu. Nếu cần thiết, hormone có thể được cung cấp bổ sung để điều chỉnh sự mất cân bằng này.

Tủy sống: Việc điều trị của bạn sẽ được lên kế hoạch cụ thể phù hợp với bạn. Kết quả của việc này là mọi nỗ lực được thực hiện để giữ cho liều phóng xạ đến tủy sống ở mức tối thiểu. Dù hiếm xảy ra, nhưng có thể cần phải dùng liều cao hơn để cung cấp đủ liều phóng xạ điều trị bệnh ung thư. Việc này có thể có nguy cơ làm tổn thương muộn đến tủy sống, có thể phát sinh một vài tháng hoặc nhiều năm sau khi xạ trị. Kết quả của điều này có thể nghiêm trọng, như sự yếu liệt các chi và mất cảm giác. Nhưng nhấn mạnh là điều này rất hiếm khi xảy ra. Nếu nhận ra khả năng này, các bác sĩ sẽ thảo luận ngay với bạn.

Bệnh ác tính thứ phát: Sau một đợt xạ trị, có rủi ro rất nhỏ là việc tiếp xúc với bức xạ có thể làm tăng khả năng phát triển bệnh ung thư thứ phát đối với vùng cơ thể được điều trị, có thể xảy ra nhiều năm sau.

Chúng tôi hy vọng rằng tất cả thông tin bạn đã đọc ở trên không gây báo động, mà nhằm cung cấp cho bạn tất cả thông tin cần thiết để bạn hiểu rõ các diễn tiến có thể xảy ra trong và sau quá trình điều trị. Xin nhớ rằng các tác dụng phụ đã nêu có thể xảy ra ở mức độ thấp hơn hoặc cao hơn, nhưng chúng là kết quả của nỗ lực kiểm soát sự phát triển của ung thư và lợi ích từ việc điều trị vượt xa các rủi ro tiềm ẩn. Các bác sĩ liên quan đến việc điều trị bằng xạ trị của bạn luôn sẵn sàng trả lời bất kỳ câu hỏi nào bạn quan tâm trong việc điều trị của bạn.

Lời kết: Khi hoàn thành xạ trị

Khi kết thúc liệu trình xạ trị, Bác sĩ xạ trị sẽ cho bạn lời khuyên và số điện thoại liên lạc để bạn tham vấn khi có bất kỳ lo lắng hoặc câu hỏi nào. Bạn cũng có thể được giới thiệu đến cơ sở y tế địa phương để kiểm tra sức khỏe sau khi hoàn thành xạ trị. Một cuộc hẹn tái khám sẽ được thực hiện để bạn gặp lại chuyên gia tư vấn trong phòng khám ngoại trú. Chuyên gia tư vấn của bạn sẽ quyết định thời gian phù hợp nhất để cuộc hẹn này được thực hiện. Nếu bạn có thêm bất kỳ câu hỏi nào hoặc phân vân về bất kỳ thông tin nào bạn đã được cung cấp, xin vui lòng nói chuyện với chúng tôi một lần nữa.

Trung tâm Ung bướu - Bệnh viện Đa khoa Quốc tế Vinmec Central Park được xây dựng hiện đại theo tiêu chuẩn quốc tế, sử dụng mô hình tiếp cận đa chuyên khoa trong chẩn đoán, lựa chọn phác đồ điều trị phù hợp cho từng bệnh nhân, góp phần chăm sóc người bệnh toàn diện. Trung tâm Ung bướu Vinmec Central Park có những ưu điểm vượt trội trong điều trị ung thư như:

• Vinmec Hội tụ các chuyên gia giỏi về xạ trị, hóa trị, phẫu trị, được trang bị các phương tiện hiện đại.
• Hệ thống lập kế hoạch xạ trị và Máy xạ trị Truebeam hiện đại nhất Đông Nam Á, với ưu thế vượt trội giảm thiểu ảnh hưởng của tia xạ lên các mô lành tính so với tia X, giảm thời gian chiếu xạ và nguy cơ tác dụng phụ đối với người bệnh.) giúp điều trị hiệu quả các bệnh ung thư phổ biến: Phổi, Đầu mặt cổ, vú....
• Là bệnh viện đầu tiên tại TPHCM áp dụng liệu pháp miễn dịch tự thân, Bệnh viện Vinmec Central Park có thể điều trị ung thư với các phác đồ điều trị ung thư đa mô thức phù hợp với từng trường hợp, đem lại hiệu quả điều trị cao, cung cấp thêm 1 địa chỉ khám và điều trị ung thư tin cậy cho người dân tại TPHCM và các khu vực lân cận, để người dân không phải ra nước ngoài điều trị

Để tìm hiểu kỹ hơn về xạ trị điều trị ung thư tại Vinmec, Quý khách có thể liên hệ HOTLINE hoặc đăng ký trực tuyến TẠI ĐÂY

Để đặt lịch khám tại viện, Quý khách vui lòng bấm số 02836221166 hoặc đặt lịch trực tiếp TẠI ĐÂY. Tải và đặt lịch khám tự động trên ứng dụng MyVinmec để quản lý, theo dõi lịch và đặt hẹn mọi lúc mọi nơi ngay trên ứng dụng.