Bài viết được viết bởi TS.Đào Thị Mai Lan - Chuyên viên Y tế - Công nghệ Gen - Viện nghiên cứu Tế bào gốc và Công nghệ Gen Vinmec
Bệnh di truyền là bệnh gây ra bởi những thay đổi trong gen và được truyền từ thế hệ này sang thế hệ khác trong gia đình. Một số bệnh tim mạch cũng là bệnh do di truyền ví dụ như bệnh cao huyết áp hoặc bệnh động mạch vành có tính chất gia đình là kết quả của một số đột biến gen khác nhau được di truyền trong gia đình.
1. Bệnh tim mạch di truyền
Xét nghiệm gen cho bệnh tim mạch hiện đang được tiến hành ở nhiều nước trên thế giới. Ví dụ bệnh về cơ tim như bệnh cơ tim phì đại (HCM), bệnh cơ tim giãn (DCM) và bệnh cơ tim thất phải gây loạn nhịp (ARVC) hoặc bệnh về hệ thống điện của tim gây ra rối loạn nhịp tim như hội chứng QT dài và hội chứng Brugada. Người mắc bệnh tim mạch di truyền cần được chăm sóc y tế không chỉ của cá nhân bệnh nhân mà cả các thành viên trong gia đình để có biện pháp phòng ngừa bệnh sớm.
2. Di truyền đột biến gen trong gia đình được thể hiện như thế nào?
Gen là đơn vị cơ bản của di truyền và được tạo thành từ phân tử DNA. Các gen cung cấp mật mã để tạo ra các protein thực hiện tất cả các chức năng của cơ thể và hình thành các đặc điểm hình thái, thể chất của mỗi người. Mỗi người có hơn 20.000 gen, và mỗi gen có hai bản sao. Một bản sao được thừa hưởng từ mẹ và một bản sao được thừa hưởng từ bố. Biến đổi di truyền là do sự thay đổi (hoặc đột biến) trong một hoặc nhiều gen được truyền từ thế hệ này sang thế hệ khác.
Hầu hết các bệnh tim mạch di truyền là di truyền trội trên nhiễm sắc thể thường. Di truyền trên nhiễm sắc thể thường có nghĩa là cả nam và nữ đều có xác suất bị ảnh hưởng như nhau. Di truyền trội có nghĩa là mặc dù có hai bản sao của mỗi gen, nhưng đột biến xảy ra trong một bản sao cũng đủ để gây bệnh. Xác suất truyền bản sao đột biến cho con là 50% và mỗi con có 50% xác suất thừa hưởng cả 2 bản sao bình thường của gen và không có nguy cơ mắc bệnh (Hình 1).
3. Xác định bệnh tim mạch di truyền trong gia đình
Để xác định xem bệnh tim mạch có di truyền trong gia đình hay không cần xem xét phả hệ của gia đình đó. Cây phả hệ giúp sắp xếp thông tin về tiền sử bệnh của các thành viên trong gia đình, minh họa ai bị ảnh hưởng, xác định kiểu di truyền và xác định ai sẽ có nguy cơ mắc bệnh.
Khi vẽ phả hệ, điều quan trọng là phải biết liệu người thân của bệnh nhân đã được chẩn đoán mắc bất kỳ bệnh tim nào, bị đột tử hoặc có các bệnh lý khác hay không. Đôi khi một người có thể không biết rằng họ bị bệnh tim vì triệu chứng quá nhẹ, hoặc không đi khám bác sĩ hoặc chưa thực hiện các xét nghiệm thích hợp. Tiền sử bệnh của thành viên trong cây phả hệ càng chi tiết càng tốt.
Thế hệ con của bệnh nhân tim mạch di truyền có 50% nguy cơ thừa hưởng đột biến gen gây bệnh, do đó nếu một người được chẩn đoán mắc tình trạng này, thì những người thân cấp một của người đó sẽ cần được đánh giá.
4. Tại sao cần làm xét nghiệm gen cho bệnh tim mạch di truyền
Xét nghiệm gen là quá trình lấy mẫu DNA của một người để tìm kiếm những thay đổi có thể gây ra bệnh tim mạch di truyền. Xét nghiệm gen có thể được sử dụng để:
- Làm rõ/khẳng định chẩn đoán cho bệnh nhân nghi ngờ mắc bệnh tim mạch di truyền
- Xác định nguyên nhân của bệnh tim mạch trong một gia đình
- Dự đoán thành viên nào trong gia đình có nguy cơ mắc bệnh tim mạch
- Cung cấp các thông tin cho kế hoạch gia đình, bao gồm chẩn đoán di truyền trước làm tổ để cố gắng tránh truyền đột biến gây bệnh cho con cái
Xét nghiệm gen có thể xác định nguyên nhân gây ra bệnh tim mạch cho bệnh nhân. Xét nghiệm cũng có thể giúp xác định những người thân nào trong gia đình nguy cơ mắc bệnh. Tuy nhiên kết quả không thể dự đoán khi nào bệnh sẽ phát triển hoặc mức độ nghiêm trọng của nó. Ngoài ra, việc thừa hưởng đột biến cũng không chắc chắn rằng bệnh sẽ phát triển, mặc dù nó gây ra bệnh ở nhiều người.
Xét nghiệm gen dự đoán là loại xét nghiệm có thể được thực hiện cho thành viên trong gia đình bệnh nhân sau khi xác định được đột biến gen gây bệnh. Xét nghiệm gen dự đoán nhằm xác định nguy cơ thành viên gia đình (hiện đang khỏe mạnh) sẽ mắc bệnh tim mạch trong tương lai. Nếu mang đột biến gen, thành viên của gia đình có nguy cơ mắc bệnh tim mạch và nên đi khám định kỳ. Nếu không có đột biến gen, thành viên của gia đình không có khả năng phát triển bệnh do di truyền nhưng cần được đánh giá kỹ lưỡng nếu có bất kỳ thay đổi nào về tình trạng sức khoẻ.
5. Xét nghiệm gen cho bệnh tim mạch di truyền được tiến hành như thế nào?
Xét nghiệm gen nên được thực hiện cho cả gia đình hơn là chỉ cho bệnh nhân. Mặc dù quy trình xét nghiệm có thể bắt đầu bằng cách lấy mẫu máu từ người bệnh, nhưng kết quả sẽ được hiểu rõ nhất khi cả gia đình được đánh giá. Việc kết hợp kết quả xét nghiệm gen và kết quả xét nghiệm y tế cung cấp bức tranh chính xác nhất về cách di truyền đột biến gen gây bệnh trong gia đình. Xem xét tiền sử gia đình giúp xác định người nào trong gia đình cần được làm xét nghiệm trước để tìm ra đột biến gen gây bệnh.
Xét nghiệm gen thường kiểm tra một nhóm nhiều gen liên quan. Trình tự DNA của bệnh nhân được so sánh với trình tự tham chiếu của người bình thường để tìm sự khác biệt. Một thay đổi duy nhất trong một gen cũng đủ để gây ra bệnh. Trong một số trường hợp, hai hoặc nhiều đột biến có thể là nguyên nhân gây bệnh. Bác sĩ tư vấn di truyền sẽ đưa ra lời khuyên quan trọng trước và sau khi xét nghiệm và tư vấn cho bệnh nhân để đưa ra quyết định về việc làm xét nghiệm gen có phù hợp với họ hay không. Nó cũng giúp đảm bảo rằng cá nhân và gia đình có được chăm sóc sức khỏe thích hợp và hiểu được ý nghĩa trong kết quả xét nghiệm gen.
Có thể mất vài tuần đến vài tháng để có kết quả tùy thuộc vào xét nghiệm gen được chỉ định. Có ba dạng kết quả có thể nhận được: dương tính, âm tính và không kết luận. Khả năng nhận được kết quả dương tính khác nhau tùy theo từng bệnh nhân.
- Kết quả dương tính có nghĩa là đã xác định được một hoặc một số đột biến gen có thể gây ra bệnh tim mạch di truyền của bệnh nhân. Kết quả dương tính giúp các thành viên có nguy cơ trong gia đình quyết định có nên làm xét nghiệm sàng lọc. Các thành viên trong gia đình mang đột biến gen giống nhau có nguy cơ mắc bệnh tim mạch và cần được theo dõi. Những cá nhân này cũng có nguy cơ truyền đột biến cho con cái và những đứa trẻ này nên được kiểm tra định kỳ. Những người thân không mang đột biến gen gây bệnh thì ít có khả năng phát triển bệnh và không truyền đột biến cho con cái họ. Tuy nhiên, vì hiểu biết của chúng ta về di truyền của bệnh tim mạch chưa hoàn hảo, do vậy các thành viên trong gia đình bệnh nhân tim mạch cần phải theo dõi sức khỏe thường xuyên.
- Kết quả âm tính có nghĩa là không có đột biến có khả năng gây bệnh được tìm thấy ở bất kỳ gen nào được đánh giá. Kết quả này được coi là không hữu dụng vì vẫn có thể có nguyên nhân di truyền gây ra bệnh tim mạch mà không được phát hiện bởi công nghệ được sử dụng hoặc nằm trong gen khác mà chưa được đánh giá. Trong trường hợp này, không thể cung cấp xét nghiệm sàng lọc cho các thành viên khác trong gia đình và không xác định nguy cơ phát triển bệnh tim của họ. Do đó, tất cả các thành viên trong gia đình cấp độ một nên tiếp tục theo dõi sức khoẻ. Xét nghiệm gen có thể được xem xét làm lại trong tương lai nếu có thông tin mới về các nguyên nhân di truyền tiềm ẩn của bệnh.
- Không kết luận: là trường hợp tìm thấy có sự thay đổi trong gen, nhưng không chắc chắn liệu sự thay đổi đó có khả năng gây ra bệnh tim hay không, liệu sự thay đổi có thể thay đổi mức độ nghiêm trọng của bệnh hay liệu sự thay đổi DNA mà họ tìm thấy chỉ là vô hại. Loại kết quả không thuyết phục này thường được gọi là một biến thể có ý nghĩa không xác định (gọi là VUS). VUS không cung cấp bất kỳ thông tin bổ sung nào cho gia đình. Kiểm tra các thành viên khác trong gia đình bị ảnh hưởng có thể giúp hiểu rõ hơn tầm quan trọng của VUS. Nếu nó xuất hiện ở tất cả các thành viên khác trong gia đình bị ảnh hưởng, như dự kiến nếu nó là nguyên nhân gây ra tình trạng tim của gia đình, thì phát hiện đó cung cấp thêm hỗ trợ mà VUS gây ra bệnh. Đây là trường hợp đặc biệt nếu có nhiều (hơn 5) người thân bị ảnh hưởng. Mặt khác, nếu không tìm thấy VUS dù chỉ một người thân bị ảnh hưởng, điều đó cho thấy đó không phải là nguyên nhân gây ra bệnh tim của gia đình. Việc kiểm tra các thành viên gia đình không bị ảnh hưởng để xem họ có mắc bệnh VUS hay không thường không được khuyến khích vì nó không chắc sẽ cung cấp thông tin hữu ích về việc liệu VUS có thể gây ra bệnh tim mạch hay không.
Theo tiến bộ của khoa học, các thông tin về gen liên quan đến bệnh tim mạch sẽ được cập nhật. Trong một số trường hợp, phòng xét nghiệm có thể sửa đổi kết quả đã báo cáo trước đó về đột biến gen được phát hiện. Ví dụ, một đột biến gen trước đây được cho là gây ra bệnh cuối cùng có thể trở nên vô hại nếu nó được tìm thấy ở những người khỏe mạnh với số lượng đủ lớn. Mặt khác, đột biến gen trước đây chưa được biết đến và sau này có thể được xác định là gây bệnh nếu nó được tìm thấy ở bệnh nhân mắc bệnh tim mạch với số lượng đủ lớn. Do đó, phòng xét nghiệm gen cần giữ liên lạc với bệnh nhân để cập nhật những thông tin mới.
6. Những lưu ý khi có kết quả xét nghiệm gen
Việc xác định bệnh nhân hoặc người thân của bệnh nhân có nguy cơ mắc bệnh tim mạch di truyền có thể gây ra những ảnh hưởng về tâm lý bao gồm buồn, sợ hãi và lo lắng. Một số người có thể cảm thấy nhẹ nhõm khi loại bỏ nghi ngờ về việc liệu họ và con cái của họ có mang đột biến gen hay không.
Một số người khác có thể cảm thấy thất vọng hoặc lo lắng khi biết rằng họ hoặc con cái của họ đã mang đột biến gen và chắc chắn có nguy cơ phát triển bệnh tim, đặc biệt là vì hiện tại không có phương pháp điều trị để thay đổi cách thức, thời điểm và nếu bệnh có thể phát triển. Biết được rằng bạn không mang đột biến của gia đình thường sẽ là một sự nhẹ nhõm, nhưng cũng có thể gây ra cảm giác tội lỗi. Điều quan trọng là phải xem xét cách bệnh nhân có thể phản ứng với cả kết quả tích cực và tiêu cực trước khi tiến hành xét nghiệm gen.
Ngoài ra, vì xét nghiệm gen thường liên quan đến nhiều thành viên trong một gia đình nên có thể tác động đến các mối quan hệ trong gia đình. Một số thành viên trong gia đình có thể không muốn biết hoặc có thể không muốn chia sẻ tình trạng di truyền của họ. Kiểm tra sức khỏe định kỳ là một cách tiếp cận thay thế cho những gia đình không muốn tiến hành xét nghiệm gen.
Bệnh viện Đa khoa Quốc tế Vinmec là một trong những bệnh viện không những đảm bảo chất lượng chuyên môn với đội ngũ y bác sĩ, hệ thống trang thiết bị công nghệ hiện đại. Bệnh viện cung cấp dịch vụ khám, tư vấn và chữa bệnh toàn diện, chuyên nghiệp, không gian khám chữa bệnh văn minh, lịch sự, an toàn và tiệt trùng tối đa. Khách hàng khi chọn thực hiện các xét nghiệm tại đây có thể hoàn toàn yên tâm về độ chính xác của kết quả xét nghiệm.
Để đặt lịch khám tại viện, Quý khách vui lòng bấm số HOTLINE hoặc đặt lịch trực tiếp TẠI ĐÂY. Tải và đặt lịch khám tự động trên ứng dụng MyVinmec để quản lý, theo dõi lịch và đặt hẹn mọi lúc mọi nơi ngay trên ứng dụng.
Bài viết tham khảo nguồn:
Circulation. 2013 July 2; 128(1): e4–e8. doi:10.1161/CIRCULATIONAHA.113.002252
