Bệnh Crohn (CD) là do các yếu tố miễn dịch, môi trường và di truyền gây ra. Bệnh có thể liên quan đến toàn bộ đường tiêu hóa và mặc dù tỷ lệ mắc bệnh đang tăng nhanh nhưng nguyên nhân vẫn chưa rõ ràng.
Bài viết được viết bởi ThS. BS Mai Viễn Phương - Trưởng đơn nguyên Nội soi tiêu hóa - Khoa Khám bệnh & Nội khoa - Bệnh viện Đa khoa Quốc tế Vinmec Central Park.
Các loại thuốc sinh học và phân tử nhỏ mới nổi đã thúc đẩy việc điều trị CD; tuy nhiên, một tỷ lệ đáng kể bệnh nhân không đáp ứng với tất cả các loại thuốc đã biết. Để đạt được bước đột phá trong lĩnh vực này, những đổi mới có thể hướng dẫn sự phát triển hơn nữa của các liệu pháp hiệu quả là vô cùng cấp thiết.
Mô hình bệnh sinh bệnh Crohn từ trong ra ngoài cho thấy tác động bệnh lý lâu nay bị bỏ qua của hệ thống bạch huyết trong bệnh Crohn
Hiện nay, có hai mô hình đối lập về sinh bệnh Crohn: ngoài vào trong và trong ra ngoài. Mô hình ngoài vào trong thông thường coi tổn thương niêm mạc do vi khuẩn trong lòng ruột là sự kiện ban đầu trong CD và tổn thương dưới niêm mạc là sự kiện cuối cùng sau đó. Tuy nhiên, một số bằng chứng lại mâu thuẫn với lý thuyết về tổn thương niêm mạc nguyên phát này. Một nghiên cứu trên chuột miền oligomer hóa liên kết nucleotide-2 (NOD2) -/- cho thấy rằng đại thực bào, chứ không phải tế bào biểu mô, là loại tế bào bất thường chiếm ưu thế trong quá trình viêm ruột.
Do đó, mô hình trong ra ngoài từ lâu bị bỏ qua, trong đó nhiễm trùng hoặc viêm do vi khuẩn nội bào và các chất chuyển hóa của chúng trong hệ thống bạch huyết ruột là sự kiện ban đầu trong CD, dẫn đến viêm niêm mạc, có thể được hỗ trợ tốt hơn bằng bằng chứng. Mô hình này, nhấn mạnh tầm quan trọng của hệ thống bạch huyết, hỗ trợ cho giả thuyết của chúng tôi về CD là rối loạn chức năng toàn bạch huyết và có thể được chia thành ba giai đoạn.
Chuyển hóa chất béo và axit mật có nguồn gốc từ ruột làm trung gian cho rối loạn chức năng bạch huyết ở bệnh Crohn
Cơ chế sinh bệnh của bệnh Crohn có liên quan chặt chẽ đến chứng loạn khuẩn đường ruột. Phân tích chuyển hóa cho thấy sự mất cân bằng của hệ vi khuẩn đường ruột được đặc trưng bởi những thay đổi trong quá trình chuyển hóa mật và axit béo. Gần đây, tình trạng rối loạn mật và axit béo đã được nhấn mạnh trong bệnh Crohn vì chúng có liên quan chặt chẽ đến tình trạng cân bằng đường ruột và tình trạng viêm. Hơn nữa, mối liên hệ của chúng với hệ thống bạch huyết đã được đề xuất.
Các mạch bạch huyết đóng vai trò quan trọng trong quá trình hấp thụ lipid và cung cấp con đường dẫn lưu cholesterol chính từ mô kẽ. Một nghiên cứu trước đây cho thấy quá trình tổng hợp và hấp thụ cholesterol bị thay đổi do nồng độ cholesterol toàn phần, cholesterol lipoprotein tỷ trọng thấp và cholesterol lipoprotein tỷ trọng cao (HDL) trong huyết thanh thấp được phát hiện ở bệnh Crohn hoạt động, phản ánh tình trạng dẫn lưu kém của các mạch bạch huyết. Cholesterol HDL phát huy tác dụng chống viêm trong các mô hình bệnh Crohn và ảnh hưởng đến LEC khi có sự hiện diện của các cytokine gây viêm.
Điều quan trọng là, dẫn lưu bạch huyết bất thường có thể dẫn đến rò rỉ chylomicron và tích tụ chất béo xung quanh các mô mạc treo, tạo thành mỡ tích tụ, một đặc điểm mới được công nhận của bệnh Crohn. Mỡ tích tụ đóng vai trò quan trọng trong xơ hóa ruột và hình thành hẹp ruột ở bệnh Crohn. Đây cũng là vị trí mục tiêu quan trọng của PBT ở bệnh Crohn, đóng vai trò là nơi chứa vi khuẩn bệnh lý dẫn đến tình trạng viêm dai dẳng. Tăng sản MAT ở những bệnh nhân mắc bệnh Crohn cũng ảnh hưởng đến rối loạn chức năng mô lympho thông qua con đường truyền tín hiệu NF-κB được kích hoạt.
Ngoài ra, sự tương tác bất thường giữa mô mỡ quanh hạch (PAT) và hệ thống bạch huyết có thể góp phần gây ra bệnh Crohn bằng cách làm giảm nguồn cung cấp axit béo không bão hòa đa từ PAT đến MLN. Điều thú vị là các tế bào mỡ xung quanh hạch bạch huyết dẫn lưu thực hiện các chức năng miễn dịch sau khi nhiễm trùng do vi khuẩn dưới da.
Vai trò của acid mật
Axit mật (BA) chủ yếu được tái hấp thu ở hồi tràng và đại tràng, và kém hấp thu BA là một đặc điểm đã được xác định rõ ràng của bệnh nhân mắc bệnh Crohn. Các nghiên cứu chuyển hóa sâu hơn đã chỉ ra tình trạng chuyển hóa BA bị suy yếu ở bệnh nhân mắc bệnh Crohn, với sự gia tăng BA chính (PBA) và giảm BA thứ cấp (SBA).
Hơn nữa, các tương tác giữa BA và nhiều tế bào miễn dịch khác nhau, bao gồm ILC3, tế bào Th17, DC, bạch cầu đơn nhân và đại thực bào, đã được báo cáo. Ví dụ, SBA và các dẫn xuất của chúng có thể ức chế sự biệt hóa Th17 và thúc đẩy sự biệt hóa đại thực bào và DC, về cơ bản là ức chế phản ứng miễn dịch của ruột.
Điều thú vị là các nghiên cứu trước đây đã chứng minh rằng tắc nghẽn dòng mật dẫn đến tổn thương niêm mạc với tình trạng tăng tính thấm ruột và vi khuẩn phát triển quá mức, đồng thời tăng chuyển vị vi khuẩn đến MLN. Tuy nhiên, vai trò của hệ thống bạch huyết trong sinh bệnh học liên quan đến BA cần được nghiên cứu thêm.
Tài liệu tham khảo
1. Swartz MA. The physiology of the lymphatic system. Adv Drug Deliv Rev. 2001;50:3–20.
2. Liao S, von der Weid PY. Inflammation-induced lymphangiogenesis and lymphatic dysfunction. Angiogenesis. 2014;17:325–334.
3. Yu-Wei Zhou, Yue Ren. Crohn’s disease as the intestinal manifestation of pan-lymphatic dysfunction: An exploratory proposal based on basic and clinical data. World J Gastroenterol. 2024 Jan 7; 30(1): 34–49.
