Bài viết được tư vấn chuyên môn bởi Bác sĩ chuyên khoa I Phạm Thị Yến - Khoa sản phụ khoa - Bệnh viện Đa khoa Quốc tế Vinmec Hải Phòng
Thời kỳ hậu sản, còn được gọi là giai đoạn sau sinh, ngoài những thay đổi về sinh lý và các vấn đề y tế có thể phát sinh trong giai đoạn này, các nhà cung cấp dịch vụ chăm sóc sức khỏe còn lưu ý đến nhu cầu tâm lý của bà mẹ sau sinh và nhạy cảm với những khác biệt về văn hóa xung quanh việc sinh con.
Sau khi sinh, cơ thể các bà mẹ sẽ trải qua một số thay đổi mang tính nhất thời. Các vấn đề sức khỏe nghiêm trọng tương đối hiếm gặp. Tuy nhiên, việc theo dõi và khám sức khỏe định kỳ sau sinh vẫn rất cần thiết để phòng ngừa một số biến chứng nguy hiểm như:
- Chảy máu nhiều (băng huyết sau sinh)
- Nhiễm trùng tử cung
- Nhiễm trùng bàng quang và thận
- Nhiễm trùng vú
- Trầm cảm sau sinh
Băng huyết cũng có thể xuất hiện ngay sau khi sinh nhưng cũng có thể xuất hiện sau đó khoảng 6 tuần.
1. Chăm sóc bà mẹ sau sinh tại bệnh viện
Ngay sau khi sinh, các bà mẹ sẽ được theo dõi ít nhất 1 giờ. Trong trường hợp sử dụng thuốc gây mê, thời gian theo dõi thậm chí còn phải kéo dài hơn trong phòng hồi sức được trang bị đầy đủ bình oxy, tiêm truyền tĩnh mạch và các thiết bị hồi sức khác
Các nhân viên y tế sẽ tiến hành kiểm tra nhịp tim và đo thân nhiệt. Thông thường trong 24 giờ đầu, nhịp tim của sản phụ sẽ trở về bình thường và nhiệt độ có thể sẽ tăng nhẹ, quá trình hồi phục diễn ra nhanh chóng. Các nhân viên bệnh viện sẽ cố gắng hết sức nhằm giảm thiểu tối đa các cơn đau có thể xảy ra với bà mẹ cũng như nguy cơ chảy máu và nhiễm trùng.
Cầm máu là ưu tiên hàng đầu. Sau khi sinh, y tá có thể xoa bóp vùng bụng người mẹ đều đặn và thường xuyên để giúp tử cung co lại và duy trì hình dạng ban đầu qua đó ngăn ngừa chảy máu. Thậm chí các bác sĩ có thể chỉ định sử dụng oxytocin tiêm bắp hoặc tĩnh mạch để kích thích tử cung co lại. Nếu người mẹ bị mất máu quá nhiều trong và sau khi sinh, họ cần làm xét nghiệm công thức máu để kiểm tra tình trạng thiếu máu trước khi xuất viện.
Các bà mẹ cũng có thể đi tiểu rất nhiều sau khi sinh do các cơ bàng quang bị yếu dẫn đến khó kiểm soát cảm giác bàng quang. Các bác sĩ cũng sẽ khuyến khích các bà mẹ đi tiểu nhiều và đều đặn, ít nhất 4 giờ một lần để tránh làm đầy cũng như ngăn ngừa nguy cơ nhiễm trùng bàng quang. Trong nhiều trường hợp, những bà mẹ mới sinh không thể đi tiểu và phải đặt một ống thông tạm thời vào bàng quang để thải hết nước tiểu. Các bác sĩ cũng hạn chế tối đa những trường hợp đặt catheter do chúng có thể làm tăng nguy cơ nhiễm trùng bàng quang cho sản phụ.
Những bà mẹ mới sinh cũng được khuyến khích đại tiện trước khi xuất viện. Tuy nhiên vì thời gian nằm viện thường quá ngắn nên điều này tương đối khó thực hiện. Nếu sản phụ không đi đại tiện trong vòng 3 ngày hoặc lâu hơn, các bác sĩ sẽ chỉ định sử dụng thuốc nhuận tràng để tránh táo bón cũng như làm tăng nguy cơ mắc bệnh trĩ. Nếu trực tràng hoặc cơ xung quanh hậu môn bị rách trong khi sinh, thuốc làm mềm phân cũng có thể được sử dụng. Ngoài ra Opioids – một loại thuốc giảm đau được sử dụng trong sinh mổ có thể khiến tình trạng táo bón nghiêm trọng hơn. Do đó nếu sử dụng Opioids, nên sử dụng với liều thấp nhất.
Một bà mẹ mới sinh có thể có một chế độ ăn uống bình thường miễn là họ muốn. Các bác sĩ cũng khuyên các bà mẹ nên đứng dậy và đi lại càng sớm càng tốt. Các bà mẹ mới sinh cũng có thể bắt đầu các bài tập giúp tăng cường cơ bụng, thường là sau một ngày nếu sinh thường qua đường âm đạo và muộn hơn nếu sinh mổ. Động tác gập người và cong đầu gối được thực hiện ngay trên giường sau sinh có thể mang lại hiệu quả. Tuy nhiên phần lớn các bà mẹ quá mệt mỏi để bắt đầu tập luyện ngay sau khi sinh. Sinh mổ là một phẫu thuật lớn, do đó các bà mẹ không nên tập thể dụng hay làm các công việc nặng cho đến khi họ hoàn toàn hồi phục, thường mất khoảng 6 tuần.
Trước khi xuất viện, trẻ sơ sinh sẽ được tiêm vắc-xin phòng sởi. Vắc-xin phòng bệnh bạch hầu, ho gà, uốn ván cũng cần được tiêm trong mỗi lần mang thai, tốt nhất là từ tuần thứ 27 đến tuần thứ 36. Những người phụ nữ mang thai chưa từng mắc thủy đậu hoặc tiêm vắc-xin phòng thủy đậu nên được tiêm liều vắc-xin thủy đậu đầu tiên sau khi sinh và liều thứ 2 sau đó từ 4 đến 8 tuần.
Nếu một người mẹ mới sinh có nhóm máu Rh- và trẻ có nhóm máu Rh+ (được gọi là không tương thích yếu tố Rh) họ sẽ được tiêm globulin miễn dịch Rho (D) qua đường tiêm bắp trong vòng 3 ngày sau sinh. Rho (D) có tác dụng ngăn ngừa cơ thể người mẹ sản xuất kháng thể gây nguy hiểm cho thai nhi.
Trước khi xuất viện, người mẹ sẽ được kiểm tra lần cuối. Trong trường hợp cả mẹ và bé đều khỏe mạnh, họ sẽ được xuất viện trong 24 đến 48 giờ sau sinh nếu sinh thường và 96 giờ nếu sinh mổ. Thậm chí nhiều trường hợp có thể xuất viện chỉ sau 6 giờ sau sinh. Các bà mẹ cũng sẽ được cung cấp thông tin về những thay đổi trong cơ thể và biện pháp cần thực hiện để cơ thể phục hồi ổn định sau sinh. Các cuộc khám định kỳ sau sinh cũng được lên lịch và thông báo tới các bà mẹ, thường từ tuần thứ 6. Trong trường hợp sinh mổ hoặc có vấn đề gì xảy ra, lần khám đầu tiên có thể được sắp xếp sớm hơn.
2. Những thay đổi của cơ thể người phụ nữ ngay sau sinh
2.1. Tăng tiết dịch âm đạo
Các bà mẹ mới sinh thường tăng tiết dịch âm đạo. Dịch âm đạo là hỗn hợp của dịch, máu và một phần nhau thai chưa bong hết. Thông thường máu sẽ chỉ có trong dịch âm đạo 3 đến 4 ngày sau sinh, sau đó dịch chuyển màu nâu nhạt và sau khoảng 2 tuần, nó trở thành màu trắng đục. Tình trạng tăng tiết dịch âm đạo có thể tiếp tục đến tuần thứ 6 sau sinh.
2.2. Sử dụng thuốc
Các bà mẹ không cho con bú có thể dùng thuốc ngủ hoặc một số loại thuốc giảm đau một cách an toàn. Đối với những phụ nữ cho con bú, acetaminophen và ibuprofen là những loại thuốc giảm đau tương đối an toàn
2.3. Đau vùng sinh dục
Khu vực xung quanh âm đạo thường đau buốt, đặc biệt là khi đi tiểu. Vết rách tầng sinh môn hoặc vết cắt tầng sinh môn trong khi sinh có thể góp phần làm tăng tình trạng đau và sưng tấy.
Ngay sau khi sinh và trong 24 giờ đầu, có thể dùng nước đá hoặc túi chườm lạnh để giảm sưng và đau. Các loại kem hoặc thuốc dạng xịt cũng có thể được áp dụng. Các bà mẹ cũng cần lưu ý vệ sinh khu vực xung quanh âm đạo thường xuyên 2-3 lần mỗi ngày để giảm đau cũng như giảm nguy cơ nhiễm trùng.
2.4. Bệnh trĩ
Cố gắng rặn khi sinh qua đường âm đạo có thể gây ra hoặc làm trầm trọng hơn bệnh trĩ. Đau do bệnh trĩ gây ra có thể được giảm bớt bằng cách ngâm mình trong bồn tắm với nước ấm hoặc thoa một số loại gel chứa chất gây tê cục bộ.
2.5. Căng sữa
Căng sữa xảy ra trong giai đoạn đầu của quá trình sản xuất sữa trong cơ thể. Đối với những bà mẹ không cho con bú có thể mặc một chiếc áo ngực vừa vặn để nâng cao bầu ngực qua đó giúp giảm tiết sữa hoặc chườm đá và dùng thuốc giảm đau để làm giảm sự khó chịu. Hạn chế vắt sữa thủ công vì có thể kích thích cơ thể tăng sản xuất sữa.
2.6. Trầm cảm sau sinh
Đa số phụ nữ sẽ mắc trầm cảm sau sinh. Họ cũng có thể cảm thấy cáu kỉnh, ủ rũ hoặc lo lắng dẫn đến giảm tập trung và khó ngủ. Các triệu chứng này thường biến mất sau khoảng 7 đến 10 ngày. Tuy nhiên nếu chúng vẫn tiếp tục kéo dài đến 2 tuần cản trở việc chăm sóc bé hoặc các sinh hoạt hàng ngày, các bà mẹ nên đến các cơ sở y tế để được chẩn đoán phòng trường hợp trầm cảm kéo dài hoặc mắc một chứng rối loạn tâm thần khác.
3. Chăm sóc bà mẹ sau sinh tại nhà
Các bà mẹ sau khi sinh có thể tiếp tục thực hiện các hoạt động hàng ngày bình thường ngay khi họ cảm thấy sẵn sàng. Một chế độ ăn uống lành mạnh và tập thể dục thường xuyên có thể giúp các bà mẹ nhanh chóng lấy lại vóc dáng trước sinh. Họ cũng có thể quan hệ tình dục ngay khi muốn và cảm thấy thoải mái với vấn đề đó. Tuy nhiên các bác sĩ khuyến cáo chỉ nên quan hệ tình dục khi các tổn thương trong quá trình sinh đẻ đã lành lại.
Các bà mẹ sau sinh cũng nên chú ý vệ sinh khu vực âm đạo từ 2 đến 3 lần mỗi ngày để làm giảm nguy cơ nhiễm trùng. Sau khi sinh, đặc biệt là sinh mổ, các bà mẹ cũng không nên đặt bất cứ thứ gì kể cả băng vệ sinh và thụt rửa âm đạo trong ít nhất 2 tuần. Nên tránh các hoạt động gắng sức và khuân vác nặng trong khoảng 6 tuần. Và cần đảm bảo vệ sinh vết mổ kỹ lưỡng để tránh nhiễm trùng.
Giai đoạn sau sinh, tử cung của các bà mẹ vẫn mở rộng và tiếp tục co thắt một thời gian sau đó mới dần trở lại trạng thái ban đầu trong 2 tuần tiếp theo. Những cơn co thắt thường không đều và có thể gây đau đớn, đặc biệt là trong trường hợp các bà mẹ cho con bú bởi khi đó cơ thể sẽ kích thích sản xuất oxytocin khiến các cơn co thắt tử cung trở nên nghiêm trọng hơn.
Các bác sĩ khuyến cáo bà mẹ cho con bú hoàn toàn trong ít nhất 6 tháng đầu và tiếp tục cho con bú kèm ăn dặm trong 6 tháng tiếp theo cho đến khi trẻ không còn hứng thú với việc bú mẹ nữa. Các bà mẹ đang cho con bú cần học cách đặt trẻ nằm đúng tư thế trong khi cho trẻ bú. Nếu trẻ nằm ở tư thế không tốt, núm vú của mẹ có thể bị đau và nứt. Đôi khi trẻ ngậm môi dưới và mút, khiến núm vú bị kích thích. Trong những trường hợp như vậy, bà mẹ có thể dùng ngón tay cái để kéo nhẹ môi trẻ ra khỏi miệng. Để đưa núm vú ra khỏi miệng trẻ, trước tiên mẹ nên luồn ngón tay vào miệng trẻ để phá vỡ lực hút do trẻ bú. Động tác này có thể giúp vú không bị tổn thương và đau. Khi cho con bú, các bà mẹ cũng cần tăng lượng calo hấp thụ vào khoảng 300 đến 500 calo mỗi ngày. Bên cạnh đó các loại vitamin và khoáng chất cũng rất cần thiết. Các loại hải sản cũng chứa nhiều chất dinh dưỡng quan trọng cho sự tăng trưởng và phát triển của trẻ sơ sinh. Tuy nhiên phụ nữ đang cho con bú nên chọn hải sản chứa ít thủy ngân để tránh gây ảnh hưởng đến sức khỏe của trẻ.
Giai đoạn sau sinh là khoảng thời gian các bà mẹ thay đổi về cả thể chất cũng như tinh thần và cảm xúc. Đây cũng là giai đoạn khó khăn khi người phụ nữ phải đối mặt với nhiều vấn đề liên quan đến sức khỏe khác nhau. Việc chăm sóc các bà mẹ sau sinh kể từ khi ở bệnh viện cho đến khi về nhà là rất quan trọng. Các bà mẹ sau sinh cần được tiêm một số loại vắc-xin đặc hiệu, bên cạnh đó là một chế độ ăn đảm bảo đủ năng lượng và chất dinh dưỡng không chỉ cho mẹ mà còn cho cả trẻ, đặc biệt là những phụ nữ nuôi con bằng sữa mẹ và một chế độ nghỉ ngơi, luyện tập hợp lý để có thể sớm phục hồi và lấy lại vóc dáng như lúc trước sinh.
Nguồn tham khảo: msdmanuals.com, uptodate.com
XEM THÊM
- Hướng dẫn chăm sóc vết mổ/vết khâu tầng sinh môn cho sản phụ tại nhà
- Những dấu hiệu bất thường ở vết mổ đẻ
- Tụ dịch vết mổ đẻ cũ có thể dẫn đến vô sinh thứ phát
