Bài viết được tư vấn chuyên môn bởi ThS.BS Cao Thanh Tâm, Bác sĩ Nội Tim mạch, Bệnh viện Đa khoa Quốc tế Vinmec Central Park.
Theo khuyến cáo của tổ chức y tế thế giới và các hiệp hội tim mạch trên toàn cầu thì khói thuốc lá là một trong những yếu tố nguy cơ tim mạch hàng đầu gây ra nhiều bệnh tim mạch, trong đó có bệnh mạch vành. Bệnh mạch vành chiếm đa số trong các bệnh lý tim mạch và có xu hướng ngày càng gia tăng mạnh ở Việt Nam. Sự hiểu biết cần thiết về cơ chế bệnh sinh của bệnh mạch vành sẽ giúp cho việc phòng bệnh, phát hiện bệnh sớm và điều trị có hiệu quả hơn.
1. Bệnh mạch vành là nguyên nhân tử vong hàng đầu do hút thuốc lá
Tế bào cơ tim cũng như các tế bào chức năng khác trong cơ thể cần được cung cấp đầy đủ oxy từ máu để hoạt động. Máu được vận chuyển đến cơ tim thông qua hệ động mạch vành. Các nhánh của động mạch vành xuất phát từ động mạch chủ, chia thành hai nhánh lớn là động mạch vành phải và động mạch vành trái. Các nhánh động mạch vành lớn lại chia thành nhiều nhánh nhỏ hơn để đến nuôi dưỡng từng vùng của cơ tim.
Bệnh động mạch vành xuất hiện khi một hay nhiều nhánh của động mạch vành bị hẹp hay tắc do những nguyên nhân khác nhau (chủ yếu là do mảng xơ vữa mạch vành) dẫn đến mạch vành không thể đáp ứng nhu cầu oxy cho tế bào cơ tim. Thông thường, khi động mạch vành bị hẹp từ 50% đường kính lòng mạch, các triệu chứng của bệnh sẽ bắt đầu xuất hiện.
Đau thắt ngực là biểu hiện cơ bản và quan trọng nhất giúp nhận biết bệnh động mạch vành. Bệnh nhân bị đau thắt ngực có cảm giác như tim bị bóp chặt, thắt nghẹt, đè ép hoặc đôi khi chỉ cảm thấy có gì đó khó chịu trong lồng ngực. Vị trí thường bị đau là sau xương ức, giữa ngực hoặc vùng tim. Cơn đau có thể biểu hiện tại chỗ hoặc lan lên cổ, hàm, vai và cánh tay bên trái, hiếm khi lan ra sau lưng hay vùng cột sống. Thời gian diễn ra đau thường rất ngắn, chỉ khoảng 10 - 30 giây hoặc nếu lâu thì cỡ vài phút. Tuy nhiên, nếu cơn đau kéo dài trên 15 phút thì nhiều khả năng bệnh nhân đã bị nhồi máu cơ tim.
Hút thuốc lá là một trong những yếu tố nguy cơ gây ra bệnh mạch vành. Tuy nhiên, người tiếp xúc với môi trường khói thuốc hoặc hút thuốc thụ động thì nguy cơ bị bệnh mạch vành cũng tăng từ 20 - 30%. Với những người hút thuốc lá chủ động, nguy cơ mắc bệnh mạch vành cao gấp 2 - 4 lần và tỷ lệ tử vong do bệnh mạch vành tăng khoảng 70%.
Căn nguyên chủ yếu dẫn đến bệnh mạch vành là do tình trạng xơ vữa động mạch. Một số tác nhân như cao huyết áp, hóa chất độc hại (như nicotine trong khói thuốc) và mỡ máu cao gây phá hủy mạch máu, tạo điều kiện hình thành mảng xơ vữa động mạch. Ngoài ra, người có thói quen hút thuốc lá cũng có nguy cơ cao mắc bệnh tăng huyết áp và rối loạn mỡ máu. Khi phối hợp nhiều yếu tố nguy cơ, hút thuốc lá gây ra những ảnh hưởng rất lớn đối với hệ tim mạch, chưa kể đến những tác động cực kỳ xấu đến phổi và hệ hô hấp.
2. Hút thuốc lá gây đau thắt ngực và nhồi máu cơ tim
Hút thuốc lá thường xuyên sẽ gây phá hủy mạch máu nặng nề. Những người có thói quen hút thuốc lá thường khởi phát cả cơn đau thắt ngực và nhồi máu cơ tim nhiều hơn so với những người không hút thuốc. Ngoài ra, ở những người hút thuốc lá thì độ tuổi bắt đầu xuất hiện nhồi máu cơ tim sẽ đến sớm hơn, nguy cơ tái phát biến chứng do bệnh mạch vành trong một năm cũng cao gấp 2 lần so với người không hút thuốc.
Nếu so sánh với những người không bao giờ hút thuốc thì những người thường xuyên hút thuốc sẽ có nguy cơ mắc chứng co thắt mạch vành cao gấp 20 lần. Hơn nữa, thời gian bệnh nhân lên cơn co thắt mạch vành cũng kéo dài hơn và triệu chứng dễ xuất hiện so với người không hút thuốc. Tình trạng co thắt mạch vành thậm chí có thể xảy ra sau khi bệnh nhân chỉ hút một điếu thuốc.
3. Hút thuốc lá gây rối loạn nhịp tim và đột tử
Khói thuốc lá làm tăng tiết catecholamine, một hoạt chất tự nhiên trong cơ thể có tác dụng tương tự như adrenaline, với nồng độ cao quá mức sẽ gây ra rối loạn nhịp tim, thậm chí ngoại tâm thu thất và rung thất, dẫn đến đột tử nếu không được xử trí kịp thời.
4. Hút thuốc lá gây phình động mạch chủ và bệnh cơ tim
Những người hút thuốc lá có nguy cơ cao hình thành các mảng xơ vữa động mạch ở động mạch chủ, cản trở con đường cung cấp máu từ tim đi đến các bộ phận của cơ thể. Động mạch chủ bị hẹp đi do mảng xơ vữa, tạo thành những chỗ phình to, đồng thời thành mạch trở nên yếu, dẫn đến động mạch chủ có thể bị vỡ, đe dọa đến tính mạng. Người hút thuốc lá có nguy cơ bị phình mạch chủ cao gấp 8 lần so với người không hút thuốc.
Thói quen hút thuốc lá cũng ảnh hưởng tới cơ tim, phổ biến nhất là suy tim, khiến cho cơ thể mệt mỏi, suy kiệt, hơi thở ngắn và gấp.
5. Hãy tầm soát mạch vành nếu đã hút thuốc lá
Dù chỉ hút thuốc lá với số lượng ít, chỉ hút 1 điếu thuốc sau mỗi bữa ăn cũng đã làm tăng đáng kể nguy cơ mắc bệnh tim mạch và khả năng tử vong do bệnh mạch vành. Do đó, để bảo vệ tốt nhất cho sức khỏe của mình, những người đã hút thuốc lá nên thực hiện tầm soát mạch vành để phát hiện kịp thời và điều trị từ sớm những biến chứng nguy hiểm liên quan đến tim mạch.
