Cây xạ can hay còn gọi là cây rẻ quạt là một loại thảo dược thường được dùng nhiều trong các bài thuốc Đông y. Xạ can có thể chữa một số chứng bệnh như: sốt rét, ho, ghẻ lở.... Để biết cụ thể hơn về tác dụng của cây xạ can, cũng như những bài thuốc chữa bệnh từ dược liệu này, bạn có thể tham khảo bài viết dưới đây.
1. Thông tin về tên gọi, đặc điểm, thành phần hóa học và phân bố của cây xạ can
1.1. Tên gọi
Cây xạ can có rất nhiều tên gọi khác nhau như: cây rẻ quạt, biển trúc, ô phiến, ô bồ, ô siếp, ô xuy, ô phiến căn, hoàng viễn, thảo khương, dạ can, phược dực, biển trúc căn, hoàng tri mẫu, quỷ phiến, lãnh thủy đơn, khai hầu tiễn, tử hoa hương, tử hoa ngưu, tử hồ điệp tiên nhân chưởng, dã huyên thảo, ngọc yến, điểu bồ...
Tên khoa học của cây xạ can là Belamcanda chinensis Lem, thuộc họ Lay Ơn (Iridaceae).
1.2. Đặc điểm của cây xạ can
Cây xạ can là cây thân cỏ có phần rễ rất phát triển. Thông thường, xạ can có phần lá mọc thẳng đứng, có khi cao tới 1m, cây có hình mác dài khoảng 20 - 40cm, rộng từ 15- 20mm. Lá hình phiến dài có gân lá song song, phần lá phía dưới úp lên gốc lá ở phía trên. Hoa có cuốn và cánh hoa màu vàng cam. Còn phần quả thì có hình trứng có 3 van, chiều dài khoảng 23-25mm, phần hạt dạng hình cầu màu xanh đen.
1.3. Bộ phận dùng
Theo Y học cổ truyền, thân và rễ của cây rẻ quạt thường được dùng làm thuốc chữa bệnh.
1.4. Phân bố
Cây xạ can là cây rất dễ sinh trưởng nên có thể thấy ở khắp mọi nơi. Loại cây này tập trung nhiều ở các nước châu Á như: Trung Quốc, Ấn Độ, Nhật Bản, Lào, Phillipine, Triều Tiên.
Ở nước ta, cây rẻ quạt có thể thấy nhiều ở các tỉnh thành như: Lạng Sơn, Lào Cai, Hoà Bình, Vĩnh Phúc, Hà Nội, Ninh Bình, Thanh Hóa, Nghệ An, Huế, Thành phố Hồ Chí Minh, Cần Thơ...
1.5. Thành phần hóa học
Qua nghiên cứu cho thấy, trong thân rễ xạ can có chứa một số thành phần như: Iridin, Irigenin, Belamcanidin, Tectorigenin, Tectoridin, Methylirisolidone, Iristectoriginin A, Irisflorentin và Noririsflorentin.
1.6. Vị thuốc xạ can
Theo Đông y, xạ can có vị đắng, tính hàn và quy vào kinh Can và Phế.
2. Cây xạ can có tác dụng gì?
Cây xạ can là một loại dược liệu có nhiều tác dụng dược lý, trong đó tác dụng cây xạ can phải kể đến như:
- Có khả năng chống nấm và virus, tác dụng của cây xạ can giúp điều trị nhiều loại nấm da, virus.
- Có tác dụng đối với nội tiết và giúp tăng tuyến nước bọt.
- Có tác dụng giải nhiệt và giúp giảm sốt.
- Tác dụng cây xạ can có khả năng kháng viêm rất tốt.
- Giúp khử đờm.
- Tác dụng kháng vi sinh: Nước sắc rẻ quạt có tác dụng ức chế khuẩn bạch hầu, liên cầu khuẩn và khuẩn thương hàn...
3. Cách dùng - liều lượng
Xạ can có thể sắc từ 3 - 6g để uống mỗi ngày, hoặc có thể dùng 10 - 20g thân và rễ tươi giã với muối để ngậm, tận dụng bã để đắp điều trị bệnh ngoài da.
4. Bài thuốc sử dụng xạ can
Với những tác dụng trên, cây xạ can thường được sử dụng trong các bài thuốc chữa một số bệnh lý như:
4.1. Bài thuốc rẻ quạt trị ho có khí nghịch lên, trong cổ họng có nước
Chuẩn bị: 13 củ xạ can, ma hoàng và sinh khương mỗi vị 120g, khoản đông hoa, tế tân, và tử uyển mỗi vị 90g, 7 quả đại táo, nửa lít ngũ vị tử, cùng 1 lượng bán hạ vừa đủ.
Thực hiện: Cho ma hoàng vào nấu với 2 lít nước rồi vớt bọt, sau đó cho các vị thuốc còn lại vào đun sôi. Chia làm uống 3 lần hết trong ngày, mỗi ngày dùng 1 thang.
4.2. Bài thuốc trị thủy cổ, trướng bụng và da xám đen từ xạ can
Dùng xạ can tươi giã lấy nước cốt, rồi uống mỗi ngày 1 chén.
4.3. Bài thuốc trị ghẻ lở
Chuẩn bị: 80g xạ can và 80g thăng ma
Thực hiện: Đem các nguyên liệu nấu với 3 chén nước và dùng phần nước để uống, còn tận dụng phần bã để đắp lên vết thương.
4.4. Trị họng sưng đau
Dùng 20g rẻ quạt nấu với 1 bát rượu nước cho đến khi cạn có 1 nửa thì tắt bếp. Chắt lấy nước cho thêm mật ong để uống, còn bỏ phần bã.
4.5. Bài thuốc trị họng sưng đau và ăn uống khó từ xạ can
Chuẩn bị: Xạ can tươi và mỡ lợn mỗi nguyên liệu là 160g
Thực hiện: Nấu các nguyên liệu trên bếp cho đến khi keo hết nước và dùng để ngậm, sẽ giúp giảm ngay cảm giác khó chịu ở cổ họng.
4.6. Bài thuốc xạ can trị vú sưng
Xạ can đem phơi khô, rồi tán bột và sau đó trộn với mật và đắp lên vùng vú bị sưng đau sẽ giúp giảm sưng vú khá tốt sau ít lần thực hiện.
4.7. Trị bạch hầu bằng bài thuốc từ xạ can
Chuẩn bị nguyên liệu: Xạ can và sơn đậu căn mỗi vị 3g, 15g kim ngân hoa, cùng 6g cam thảo.
Thực hiện: Tất cả nguyên liệu trên làm thành 1 thang thuốc và sắc để uống hàng ngày.
4.8. Bài thuốc xạ can trị quai bị
Nếu mắc bệnh quai bị thì lấy 15g rễ xạ can tươi sắc uống 2 lần mỗi ngày sẽ giúp thuyên giảm triệu chứng của bệnh sau ít ngày áp dụng.
4.9. Trị viêm khớp gối bằng xạ can
Lấy 90g xạ can ngâm với 500ml rượu trong 1 tuần. Sau đó, mỗi ngày uống 2 lần và mỗi lần dùng 20ml. Kiên trì áp dụng bài thuốc này sẽ giúp các triệu chứng bệnh được cải thiện
Trên đây là 9 bài thuốc thường gặp sử dụng xạ can chữa bệnh. Ngoài ra, còn rất nhiều bài thuốc sử dụng nguyên liệu xạ can khác được lưu truyền trong dân gian và có tác dụng khá tốt trong việc điều trị nhiều bệnh mà chúng ta thường gặp phải.
5. Một số lưu ý khi sử dụng xạ can
Cây xạ can mặc dù có nhiều tác dụng tốt và được sử dụng phổ biến trong nhiều bài thuốc chữa bệnh. Tuy nhiên, để đạt được hiệu quả và an toàn nhất khi sử dụng thì người bệnh cần lưu ý:
- Trước khi sử dụng dược liệu làm bài thuốc chữa bệnh thì người bệnh nên tham khảo ý kiến của thầy thuốc có chuyên môn để được tư vấn về cách dùng và liều lượng phù hợp.
- Sử dụng dược liệu xạ can đúng liều lượng, không được lạm dụng vị thuốc với liều lượng lớn vì chúng có thể sẽ gây ra các tác dụng phụ không mong muốn.
- Không nên sử dụng dược liệu này trong thời gian dài, có thể sẽ khiến cho cơ thể mệt mỏi và dễ bị tiêu chảy.
- Những người có thể trạng yếu, tạng hàn, hay khí huyết hư thì không nên sử dụng vị thuốc xạ can.
- Không sử dụng dược liệu này cho phụ nữ có thai hoặc người đang có vấn đề về can Tỳ và đi tiêu lỏng...
- Kết hợp bài thuốc từ cây xạ can với duy trì chế độ ăn uống và sinh hoạt khoa học giúp tăng hiệu quả chữa bệnh và nhanh chóng hồi phục sức khỏe nhanh chóng.
- Đặc biệt, trong quá trình sử dụng các bài thuốc từ xạ can để chữa bệnh mà có bất kỳ dấu hiệu bất thường nào gây ảnh hưởng đến sức khỏe và tính mạng thì cần ngưng dùng và tìm đến cơ sở y tế để được thăm khám và xử trí kịp thời.
Trên đây là những thông tin về cây xạ can và tác dụng của cây xạ can. Có thể thấy vị thuốc này có rất nhiều công dụng đối với sức khỏe, nhưng nó cũng có thể gây ra nhiều tác dụng phụ nếu không sử dụng đúng cách. Chính vì vậy, khi có ý định dùng dược liệu này thì bạn nên tham khảo ý kiến của thầy thuốc, người có chuyên môn để được tư vấn tốt nhất.
Để đặt lịch khám tại viện, Quý khách vui lòng bấm số HOTLINE hoặc đặt lịch trực tiếp TẠI ĐÂY. Tải và đặt lịch khám tự động trên ứng dụng MyVinmec để quản lý, theo dõi lịch và đặt hẹn mọi lúc mọi nơi ngay trên ứng dụng.
