Mỗi bệnh nhân sau khi bị tai nạn, đột quỵ hay tổn thương mạch máu não đều có những hạn chế về vận động và suy giảm các chức năng khác nhau. Bài viết này cung cấp cho bệnh nhân và người nhà những thông tin cần thiết cũng như cách tập luyện tại nhà để phục hồi chức năng vận động, đi lại.
Mặc dù gia đình bệnh nhân biết rằng sự phục hồi cũng chỉ trong một giới hạn nào đó, nhưng nếu bệnh nhân lùi bước phó mặc lại và không vận động thường xuyên, hoặc vận động không đúng cách thì tình trạng suy yếu sẽ càng ngày nặng thêm và cố thể khiến họ bị liệt. Chúng tôi mong rằng tài liệu này sẽ cung cấp được những thông tin cơ bản nhất nhưng hiệu quả về các phương pháp giúp bệnh nhân tập luyện, nhằm phát huy tối đa sự phục hồi có thể có và giúp bệnh nhân có được sự tự tin trở lại cuộc sống thường ngày.
1. Một vài thông tin về phục hồi chức năng?
Phục hồi chức năng là một quá trình tập luyện gồm nhiều bước giúp bệnh nhân phục hồi khả năng hoạt động của những bộ phận và cơ quan sau khi bị tổn hại hoặc suy giảm chức năng do nhiều yếu tố như tai nạn, biến chứng của các bệnh lý cột sống, sau cuộc phẫu thuật lớn, sau thời gian bị đột quỵ,... Việc tập luyện phục hồi chức năng có thể giúp bệnh nhân lấy lại được khả năng vận động, di chuyển và thực hiện được đa phần các sinh hoạt hằng ngày.
Thêm nữa, phương pháp này còn có tác dụng giảm nguy cơ tái phát bệnh sau cuộc điều trị, phòng chống và ngăn ngừa khuyết tật do yếu tố bệnh lý. Đối với những người bị khuyết tật, phục hồi chức năng giúp họ xử lý tốt hơn những vấn đề, thích nghi với môi trường sống và tái hòa nhập vào xã hội.
Các biện pháp phục hồi chức năng :
- Phục hồi chức năng tâm lý
- Vật lý trị liệu
- Phục hồi chức năng vận động
- Ngôn ngữ trị liệu
- Hoạt động trị liệu
Mục đích phục hồi chức năng:
- Phục hồi lại chức năng của các bộ phận và cơ quan đang bị tổn thương, rối loạn, suy giảm hoặc mất đi vận động bình thường
- Phục hồi lại giác quan do bệnh lý.
- Giảm nguy cơ khuyết tật, tàn phế. Đồng thời phòng ngừa một số biến chứng khác do tình trạng bệnh lý gây ra.
- Hỗ trợ nâng cao hiệu quả điều trị của những phương pháp điều trị phối hợp khác.
- Giúp bệnh nhân khôi phục lại khả năng vận động, di chuyển dễ dàng và linh hoạt hơn, không còn phụ thuộc vào sự giúp đỡ của người khác.
- Giúp người bệnh có thể sống tự lập, thích nghi được với môi trường sống hiện tại, có khả năng làm việc tốt hơn và nâng cao chất lượng cuộc sống.
- Làm giảm nguy cơ tái phát bệnh sau khi điều trị.
- Nâng cao sức khỏe tổng thể và tăng cường sức khỏe xương khớp.
- Giúp bệnh nhân lạc quan, vui vẻ và dễ dàng hòa nhập với xã hội. Đồng thời giúp kiểm soát căng thẳng khi làm việc.
- Thay đổi theo hướng tích cực điều kiện sinh hoạt, học tập và làm việc cho những người bị khuyết tật.
- Giúp người bệnh tận dụng và phát triển tối đa những khả năng còn lại của bản thân về tinh thần, thể chất, xã hội và kinh tế. Từ đó giúp những người tàn tật trở thành những người có ích cho xã hội.
2. Các bệnh lý cần phục hồi chức năng vận động, đi lại
- Thoái hóa các khớp, đau nhức xương khớp do chấn thương, do tuổi cao: Điều trị bằng các bài tập có tác dụng giảm đau khớp, hạn chế tình trạng thoái hóa khớp, cải thiện độ linh hoạt của khớp và nâng cao sức khỏe xương khớp.
- Viêm xương khớp, đau khớp, hội chứng cổ vai cánh tay, căng cơ, trật khớp: Đối với những trường hợp bị viêm khớp, đau khớp, hội chứng cổ vai cánh tay, căng cơ, trật khớp... do chấn thương va đập, chơi thể thao gắng sức hoặc lao động nặng nhọc, người bệnh có thể được điều trị kết hợp bằng bài tập phục hồi chức năng với một số phương pháp khác. Điển hình như chiếu tia laser, sóng xung kích, điện xung, chiếu tia hồng ngoại IR.
- Sai khớp, thoát vị đĩa đệm, đau nhức lưng - hông, trật khớp, vẹo cột sống, viêm cột sống chưa dính khớp: Đối với những bệnh lý này, bệnh nhân sẽ được điều trị và phục hồi chức năng bằng máy kéo giãn giảm áp cột sống DTS.
- Phẫu thuật chấn thương sọ não, thay khớp, thay dây chằng gối, thần kinh cột sống: Sau khi thực hiện phẫu thuật, người bệnh sẽ được áp dụng một số bài tập để phục hồi chức năng vận động, khả năng di chuyển và độ linh hoạt của các chi.
- Đột quỵ, chấn thương sọ não, phẫu thuật chỉnh hình, bệnh mạch vành, thừa cân và béo phì, chấn thương tủy sống, đa xơ cứng, bại não, phục hồi chức năng lão khoa...
2. Phục hồi chức năng vận động, đi lại
2.1. Bài tập phục hồi chức năng đi bộ
Đi bộ có thể được xem là một tư thế tĩnh phản ánh trong quá trình vận động, bởi vì cơ thể con người có xu hướng rơi xuống đất do trọng lực, và để đứng thẳng cần có sự co bóp của các cơ trên cơ thể để chống lại trọng lực.
Thông thường, trọng lượng của cả hai bàn chân được phân bổ ở bên trong và bên ngoài gót chân, dưới ngón chân cái, dưới ngón chân út và ở mép ngoài của đế vì hình vòm. Con người, trong quá trình đi bộ liên tục 15 phút một lần, bàn chân có trọng tâm tiêu cực chính sẽ tự điều chỉnh, nếu bàn chân khi có các vấn đề về cấu trúc, chẳng hạn như bàn chân bẹt, vòm cao, thử thách, v.v., khả năng tự điều chỉnh, chân một số vùng chịu tải trong thời gian dài, liên tục, dẫn đến đau nhức cơ bàn chân, bắp chân thường dài ra, chai sần
Bài tập cảm giác chân:
Đứng hai chân rộng bằng vai và bàn chân hướng về phía trước. Di chuyển cơ thể về phía trước và phía sau, cảm nhận sự phân bổ trọng lượng cơ thể tại các vị trí khác nhau trên lòng bàn chân, và tập trung vào trọng tâm của lòng bàn chân. Sau đó di chuyển cơ thể từ bên này sang bên kia, đồng thời cảm nhận sự phân bố trọng lượng cơ thể tại các vị trí khác nhau trên lòng bàn chân.
Sau 4 phút tập luyện, với tạ đặt ở giữa lòng bàn chân hai bên và thở bằng ngực là phương pháp chính, hãy mở rộng toàn bộ lồng ngực ra ngoài, kéo căng các cơ chính vùng psoas và cảm thấy toàn thân được kéo căng.
Bài tập 1 bước: Đứng hai chân rộng bằng vai, nhấc chân phải lên, phân bố đều trọng lượng lên 5 vùng chịu lực ở dưới lòng bàn chân trái, cân bằng cơ bắp chân và giữ trong 5 - 10 giây. Nhấc chân trái lên và lặp lại.
Một bước cộng với xoay ngực: Khi bạn thực hiện một bước, nhấc chân phải lên và xoay khung xương sườn vài độ sang phải và về phía sau để trọng lượng của bạn được phân bổ đều hơn ở phía dưới bàn chân của bạn.
Tập đi:
Đứng với hai bàn chân rộng bằng vai, đẩy khỏi mặt đất bằng đầu trước của bàn chân phải, xoay nhẹ khung xương sườn về phía sau bên phải, vung cánh tay trái về phía trước, di chuyển trọng lượng cơ thể về phía trước, đặt gót chân phải trên mặt đất. Tổng thể trọng lực dồn về trọng tâm của bàn chân, nâng chân trái lên cùng chiều, xoay ngực sang trái và ra sau, vung cánh tay phải về phía trước. Hoàn thành một chu kỳ dáng đi theo cách tương tự.
Khi trọng lượng của bạn được phân bổ đều trên bàn chân, hãy bắt đầu đi bộ. Yêu cầu: Khi đi phải gánh đều trọng lượng hai chân, rộng bằng vai, mũi chân hướng thẳng về phía trước.
2.2. Phục hồi chức năng chi trên
Tùy theo các giai đoạn lâm sàng và sự ổn định của quá trình lành gãy xương, nói chung được chia thành bốn giai đoạn.
Giai đoạn đầu: Đau cục bộ và sưng phù chân tay xuất hiện sau chấn thương 1-2 tuần.
Mục đích của bài tập phục hồi chức năng là thúc đẩy quá trình tiêu sưng, chống teo cơ, chống dính khớp.
Các phương pháp chính như sau: Nắm đấm, nâng cánh tay, nâng vai. Thực hiện động tác nắm tay là động tác cơ bản của các chi trên. Cố gắng giữ cho các ngón tay của bạn hoàn toàn thẳng và linh hoạt. Sau đó thực hiện động tác nâng cánh tay và nâng vai. Nếu vết gãy gần kết thúc siêu hình, một phạm vi hoạt động nhất định của khớp cũng có thể được thực hiện để ổn định gãy xương.
Tổn thương giai đoạn 2 3-4 tuần sau chấn thương: Nếu sức cơ của bệnh nhân được phục hồi và không còn đau khi gãy xương, bệnh nhân có thể thực hiện một số hoạt động duỗi và gập khớp tự động ở chi trên, bắt đầu từ một khớp, sau đó tập nhiều khớp với nhau.
Tổn thương giai đoạn 3 5-7 tuần sau chấn thương: Ngoài việc hạn chế hoạt động khớp theo một hướng nào đó không có lợi cho việc lành gãy, hoạt động khớp theo các hướng khác có thể tăng lên trong phạm vi khả năng của bệnh nhân, cả về số lượng và phạm vi hoạt động.
8 - 10 tuần sau chấn thương giai đoạn 4: Người bệnh có thể được phép làm một số công việc nhẹ nhàng.
Phục hồi chức năng chi trên các hoạt động thụ động
Khi người bệnh bị yếu cơ, không thể tự vận động nên thực hiện các hoạt động bổ trợ với sự trợ giúp của nhân viên y tế. Ví dụ, những bệnh nhân bị gãy nhiều xương, gãy nhiều chi cùng một chi, gãy trong khớp hoặc các biến chứng toàn thân khác và không thể tự thực hiện các hoạt động của mình có thể được hỗ trợ bằng các hoạt động thụ động.
Nếu xoa bóp cục bộ phù hợp với trường hợp gãy xương và các chi sưng tấy nghiêm trọng, mục đích của nó là làm tan huyết ứ, thúc đẩy tuần hoàn, chống kết dính. Thao tác phải nhẹ nhàng, không làm bệnh nhân tăng đau, làm nặng thêm chấn thương tại chỗ hoặc di lệch ổ gãy.
Phục hồi sau gãy xương không phải là nghỉ ngơi đơn giản là có thể lành lại được mà cần có sự kết hợp giữa vận động và tĩnh tại, tức là kết hợp nghỉ ngơi và tập luyện. Nó chủ yếu bao gồm ba khía cạnh:
Thứ nhất, sự phát triển của mô sẹo: Sau khi sự liên tục của xương sống của cơ thể con người bị phá hủy, các nguyên bào xương và tế bào hủy xương trên màng xương sẽ được kích hoạt, và sự phát triển liên tục của hai loại tế bào này sẽ làm cho gãy xương. Kết thúc quá trình sửa chữa và kết nối, đó là quá trình hình thành của mô sẹo.
Các yếu tố ảnh hưởng đến sự phát triển của mô sẹo bao gồm:
- Kết nối kém ở đầu đứt gãy.
- Suy dinh dưỡng.
- Thiếu vận động.
Thứ hai, phạm vi chuyển động của khớp: Phục hồi hoàn toàn phạm vi chuyển động của khớp bị thương là mục tiêu phục hồi cuối cùng của điều trị gãy xương, điều này rất quan trọng.
Thứ ba, phục hồi chức năng: Tích cực thúc đẩy phục hồi chức năng của chi bị tổn thương. Xoa bóp tăng cường tuần hoàn, giảm tình trạng co cơ, hạn chế tình trạng cơ suy yếu.
2.3. Phục hồi ngón tay
Gặp phải tình trạng liệt nửa tay và muốn phục hồi bình thường thì tốt nhất là có thể đi khám để tập luyện phục hồi chức năng ngón tay để luyện tập tốt hàng ngày, nhưng đối với công việc luyện tập cụ thể thì mọi người chưa hiểu lắm, vậy luyện tập phục hồi ngón tay như thế nào?
-Tác động của sự tiếp hợp bắt chước chi bên được sử dụng như một hành động tương tự để gây ra hành động khó khăn, khi bệnh nhân muốn uốn cong các ngón tay bên, chúng ta có thể thấy các ngón tay bên cạnh bị uốn cong, thậm chí đôi khi thò tay vào hành động tiềm thức để gây ra. Các ngón tay uốn cong bên, nhưng nếu chú ý kiểm soát, bàn tay bên không phải tuân theo sự uốn cong, thay vào đó có thể ức chế các ngón tay thẳng xuống như đã mô tả ở trên Xoay và duỗi luân phiên, hoặc trong giai đoạn đầu luyện tập cách nắm ngón tay và thả lỏng, hiệu ứng gây ra đặc biệt là trong động tác uốn cong, và cần tập trung chú ý vào bàn tay bắt chước (bên), để xác định nắm đấm không được giữ quá chặt để cơ tay bị vận động quá mức.
Cổ tay luyện tập cầm nắm nói chung, cố định cơ cổ tay và cơ gấp ngón tay có sự liên kết chặt chẽ và tình trạng này thường xảy ra sau khi mạch máu não bị tắc nghẽn, vì vậy cần phải xây dựng lại để nắm bắt hiệu quả.
Mở rộng nhóm và kích thích phản xạ kính thiên văn: Sức mạnh của bàn tay tự chủ cần được tăng cường, và sức mạnh của bàn tay mở tự chủ cũng quan trọng không kém. Cơ gấp của ngón tay bị co thắt khiến ngón cái gập vào trong bốn ngón còn lại. Khi bị co thắt và bệnh nhân không thể duỗi thẳng các ngón tay của mình, hãy luân phiên cầm nắm tự động bằng cách mở lòng bàn tay thụ động để giảm căng thẳng. Các kỹ thuật viên trị liệu có thể chải nhẹ và nhanh lên mu bàn tay và cổ tay của bệnh nhân khi cẳng tay được xoay, giúp giảm căng cơ gấp một cách hiệu quả. Khi bệnh nhân chỉ bị co cứng ở cổ tay và ngón tay, có thể giảm bớt bằng cách kích thích nước lạnh kéo dài.
Việc phục hồi chức năng bàn tay có thể đạt được bằng cách rèn luyện các ngón tay để cầm nắm và các hoạt động vận động tinh
2.4. Phục hồi chức năng chi dưới
Hệ thống tập luyện và phục hồi chức năng chi dưới có chức năng giúp khớp phục hồi vận động nhanh chóng sau khi hoạt động, khớp có thể vận động tự do sau khi phục hồi. Hệ thống này cho vùng đầu gối, mắt cá chân đều có thiết bị phụ trợ ổn định, có thể làm cho tay người bệnh có thể di động tay cầm, chủ động điều khiển vận động chi dưới, sau đó làm cho chân cử động, tương ứng giúp người bệnh thiết lập cảm giác đầu vào chính xác khi vận động, và hướng dẫn các động tác chính xác. mô hình chuyển động, cải thiện hiệu quả tình trạng teo cơ, cứng khớp, tăng khả năng kiểm soát vận động.
Tác dụng trị liệu:
- Cải thiện góc vận động khớp
- Tăng cường sức mạnh và sức bền của cơ bắp;
- Hạn chế căng cơ bất thường và giảm co thắt;
- Cải thiện chế độ chuyển động bất thường;
- Cải thiện chức năng thăng bằng và chức năng phối hợp vận động;
- Cải thiện chức năng tim phổi và chức năng tiêu hóa
Việc tập luyện phục hồi chức năng chi dưới cần được thực hiện tùy theo tình trạng bệnh nhân và tuân theo nguyên tắc tập luyện phục hồi chức năng tăng dần để đạt được mục tiêu phục hồi sớm. Tập thể dục thụ động: Tập thể dục được thực hiện hoàn toàn với sự trợ giúp của ngoại lực, bao gồm bác sĩ, người nhà, dụng cụ phục hồi chức năng, tay chân khỏe mạnh, v.v., để duy trì phạm vi chuyển động bình thường hoặc hiện có của khớp và ngăn ngừa co cứng và biến dạng. Chú ý vận động thụ động không gây đau rõ rệt, khi sờ vào có cảm giác dính khớp, tránh vận động cưỡng bức thô bạo.
Việc tập luyện phục hồi toàn diện chức năng tay chân có tác dụng thúc đẩy nhất định đối với việc cải thiện chức năng não bộ. Trong khi đó, tập luyện phục hồi chức năng có thể đẩy nhanh quá trình thiết lập tuần hoàn bàng hệ trong mô não, thúc đẩy tổ chức lại và bù đắp các tế bào não xung quanh tổn thương, và có lợi cho sự “dẻo dai” của mô não.
2.5. Phục hồi chức năng vận động toàn bộ cơ thể
Phục hồi chức năng toàn thân là các hoạt động thể chất có lợi cho việc phục hồi hoặc cải thiện chức năng sau chấn thương. Ngoại trừ những chấn thương nặng cần nghỉ ngơi và điều trị, những chấn thương thông thường không cần ngừng vận động hoàn toàn. Tập luyện thể dục thể thao khoa học và phù hợp có tác dụng tích cực trong việc chữa lành nhanh chóng các chấn thương và thúc đẩy quá trình phục hồi chức năng
Để duy trì thể trạng tốt, có thể ngăn ngừa teo cơ và co cứng thông qua tập luyện phục hồi chức năng, duy trì khả năng vận động chân tay khỏe mạnh và chức năng tim phổi tốt để có thể ngay lập tức tập thể dục bình thường khi vết thương lành.
Để ngăn ngừa hội chứng đình chỉ. Các cá nhân trong quá trình tập luyện thể chất lâu dài để thiết lập nhiều liên kết có điều kiện, một khi ngừng tập đột ngột có thể bị phá hủy, và sau đó tạo ra các rối loạn chức năng nghiêm trọng, chẳng hạn như suy nhược thần kinh, giãn dạ dày, rối loạn chức năng tiêu hóa, v.v.
Các bài tập phục hồi chức năng thích hợp sau chấn thương có thể tăng cường sự ổn định của khớp, cải thiện sự trao đổi chất và dinh dưỡng của các mô vết thương, đẩy nhanh quá trình chữa lành vết thương và thúc đẩy sự thống nhất của chức năng, hình thức và cấu trúc.
Tập luyện phục hồi chức năng sau chấn thương có thể cân bằng chuyển hóa năng lượng của cơ thể, ngăn ngừa tăng cân và rút ngắn thời gian phục hồi sau chấn thương.
Nguyên tắc tập luyện phục hồi toàn bộ cơ thể
Chẩn đoán chính xác: Kế hoạch phục hồi chức năng khoa học và hợp lý phải dựa trên cơ sở chẩn đoán chính xác và toàn diện. Việc chẩn đoán sai hoặc không đầy đủ sẽ làm trì hoãn và cản trở quá trình phục hồi của chấn thương. Nếu gãy cột sống thắt lưng thường kết hợp với lồi đĩa đệm đặc biệt là thao tác xoa bóp sẽ không dễ dàng sang bên mạnh. Nếu đồng thời kết hợp với trượt đốt sống thì bài tập sức bền cơ lưng, không nên vận động quá sức.
Đối xử cá nhân: Tùy theo độ tuổi, bệnh tật, trạng thái chức năng, phương pháp tập luyện, tư thế chuẩn bị và lượng vận động để phát triển và cải thiện chức năng cơ (sức mạnh, tốc độ, sức bền) và phạm vi vận động.
Huấn luyện phục hồi chức năng sau chấn thương dựa trên cơ sở không làm nặng thêm chấn thương và không ảnh hưởng đến việc liền vết thương. Các hoạt động mang tính hệ thống và địa phương nên tránh càng nhiều càng tốt. Ngoài ra, bạn bắt đầu tập luyện các cơ bị thương càng sớm thì càng tốt.
Kế hoạch tập luyện phục hồi chức năng tuân theo các nguyên tắc tập luyện toàn diện, tiến độ từ từ và lượng vận động lớn phù hợp. Trong quá trình chữa lành chấn thương, nên tăng dần biên độ, tần suất, thời gian và khối lượng của hành động phục hồi chức năng. Nếu không sẽ làm nặng thêm chấn thương hoặc ảnh hưởng đến quá trình lành vết thương, thậm chí có thể khiến vết thương lâu ngày không chữa được và trở thành vết thương cũ. Việc tập luyện phục hồi chức năng cần chú ý kết hợp giữa các bài tập chuyên biệt tại chỗ và các hoạt động thể chất toàn diện.Trong giai đoạn đầu của chấn thương, do sưng, sung huyết tại chỗ, đau và rối loạn chức năng, nên ưu tiên các hoạt động thể chất toàn diện, thực hiện các hoạt động phù hợp tại chỗ với cơ sở không làm nặng thêm sưng và đau tại chỗ. Theo thời gian, vết thương dần dần được cải thiện hoặc có xu hướng lành lại, số lượng và thời gian hoạt động cục bộ có thể được tăng dần lên.
Để đặt lịch khám tại viện, Quý khách vui lòng bấm số HOTLINE hoặc đặt lịch trực tiếp TẠI ĐÂY. Tải và đặt lịch khám tự động trên ứng dụng MyVinmec để quản lý, theo dõi lịch và đặt hẹn mọi lúc mọi nơi ngay trên ứng dụng.
