Bài viết được tư vấn chuyên môn bởi Bác sĩ nội tiêu hóa, Khoa Khám bệnh & Nội khoa - Bệnh viện Đa khoa Quốc tế Vinmec Hải Phòng
Nứt hậu môn sau sinh là bệnh thường gặp ở các bà mẹ sau cuộc chuyển dạ. Bệnh ảnh hưởng nhiều đến các bà mẹ về cả mặt sức khỏe lẫn tinh thần.
1. Nứt hậu môn sau sinh là bệnh gì?
Nứt kẽ hậu môn sau sinh là tình trạng có vết rách ở niêm mạc hậu môn gây đau, thường xảy ra sau khi cố rặn phân cứng.
Các triệu chứng nứt hậu môn sau sinh bao gồm đau dữ dội và cảm giác nóng rát trong và sau khi đi ngoài, đi ngoài ra máu. Nứt kẽ hậu môn sau sinh rất dễ nhầm với bệnh trĩ vì cả hai tình trạng này đều có thể gây chảy máu hậu môn. Tuy nhiên, chúng là hai vấn đề khác nhau.
Nguyên nhân chính gây nứt hậu môn sau sinh là do trong quá trình sinh nở hậu môn bị co thắt đột ngột, táo bón. Tuy nhiên, không có nguyên nhân rõ ràng đằng sau tình trạng này vì trên thực tế lâm sàng có nhiều bệnh nhân không bị táo bón. Nguyên nhân gây ra các vết nứt hoặc rách ở niêm mạc hậu môn chủ yếu do khối phân cứng.
2. Nứt hậu môn sau sinh phải làm sao?
Điều trị nứt hậu môn sau khi sinh có những phương pháp sau:
2.1. Điều trị không phẫu thuật
Đây là cách điều trị căn bản áp dụng cho mọi vết nứt hậu môn sau sinh nhằm loại bỏ những tác nhân gây bệnh và giúp tăng cường máu nuôi đến niêm mạc tổn thương. Phương pháp này có thể làm lành đến 90% các vết nứt hậu môn sau sinh cấp tính.
Chống táo bón hay làm mềm phân giúp loại bỏ được tác nhân gây bệnh. Bệnh nhân phải uống thật nhiều nước (hơn 2 lít/ ngày) và tăng cường các chất xơ trong bữa ăn: như rau cải, đậu, trái,... Uống nhiều nước quan trọng vì nước làm phân mềm nhão nên không thể gây tổn thương hậu môn và cũng tránh tái phát.
Ngoài ra bác sĩ cũng có thể kê một số thuốc làm mềm phân để làm giảm triệu chứng đau và chảy máu. Ngâm hậu môn nước ấm (40 độ C) 10 – 20 phút, 3 - 4 lần ngày, giúp làm giãn cơ vòng, tăng tưới máu, giảm đau và làm bệnh nhân nứt hậu môn sau sinh dễ chịu hơn. Có thể chườm nóng vùng hậu môn, nhưng cẩn thận đề phòng bỏng da.
Bác sĩ có thể kê thêm 1 số loại thuốc mỡ thoa tại chỗ thuộc nhóm Nitroglycerin hay ức chế calci giúp làm giãn cơ vòng trong và tăng tưới máu vùng nứt, liệu pháp này có thể giúp lành bệnh với tỷ lệ từ 65% - 90%.
Tuy nhiên các tác dụng phụ của thuốc trên như nhức đầu, bốc hỏa đỏ mặt, tụt huyết áp...làm bệnh nhân nứt hậu môn sau sinh không thể tiếp tục với liều điều trị kéo dài nhiều tuần. Một phương cách khác cũng được áp dụng là tiêm độc tố Botox vào cơ vòng trong gây giãn cơ vòng trong khoảng 2 - 3 tháng, vết nứt mãn tính có thể lành đến 60 - 80% các trường hợp, chi phí tiêm Botox rất cao và cũng hay tái phát.
Khi những điều chỉnh lối sống trên và những phương cách điều trị trên vẫn không làm lành, vết nứt hậu môn sau sinh cấp tính có thể chuyển thành mãn tính. Lúc này cần xác định thêm nguyên nhân gây bệnh nứt hậu môn sau khi sinh khác như viêm nhiễm trùng, thăm khám hậu môn dưới gây mê hay tê, đo trương lực cơ vòng trong để xác định tình trạng tăng trương lực. Phẫu thuật là lựa chọn sau cùng để điều trị vết nứt hậu môn sau sinh mãn tính không đáp ứng điều trị bảo tồn.
2.2. Điều trị phẫu thuật
Điều trị nội khoa có những ưu điểm như có thể có thể lập lại nhiều lần, phối hợp nhiều nhóm thuốc với nhau để gia tăng hiệu quả, ít biến chứng. Tuy phẫu thuật có thể được xem là tiêu chuẩn vàng nhưng được áp dụng hơn là điều trị bảo tồn nội khoa vì nguy cơ xảy ra biến chứng trung tiện đại tiện không kiểm soát (5 - 15%).
Phẫu thuật đơn giản là cắt 1 phần bên cơ vòng trong ống hậu môn (thực hiện dưới gây tê) giúp giảm đau, giãn cơ và lành vết mổ. Bệnh nhân nứt hậu môn sau sinh có thể ra viện ngày hôm sau, giảm đau sau mổ vài ngày và lành hẳn vết nứt sau vài tuần. Tỷ lệ thành công của phẫu thuật lên đến 90%. Thất bại hay tái phát có thể là do cắt cơ vòng không đủ, trường hợp này có thể thực hiện phẫu thuật lại bằng cách cắt bên kia. Nếu cắt nhiều cơ vòng quá thì nguy cơ mất tự chủ trung đại tiện.
3. Nứt hậu môn nên ăn gì?
- Thực phẩm chứa chất xơ: Chất xơ vừa có tác dụng thúc đẩy hệ tiêu hóa, làm mềm phân lại vừa có tác dụng làm phân hủy các chất cặn bã trong cơ thể để chúng dễ dàng được tống ra ngoài hơn. Nhờ đó có thể phòng chống được táo bón rất tốt cho người bệnh nứt hậu môn sau sinh. Bà mẹ cần ăn nhiều các loại rau xanh như: Mồng tơi, rau dền, rau cải... đây là những loại rau có chứa nhiều chất xơ để cải thiện tình trạng bệnh.
- Uống nhiều nước: Uống nhiều nước sẽ giúp dễ tiêu hóa, làm mềm phân và hạn chế được tình trạng táo bón, tránh nứt hậu môn sau sinh. Uống đủ 2 lít nước mỗi ngày sẽ giúp thanh lọc cơ thể, cơ quan tiêu hóa hoạt động tốt hơn, dễ tiêu, phân mềm, tránh táo bón.
Ngoài ra, bà mẹ có thể sử dụng nước ép hoa quả kèm theo như: nước cam, bơ, hạnh nhân,... Nước ép hoa quả chứa rất nhiều vitamin và khoáng chất cung cấp nguồn năng lượng dồi dào cho cơ thể và kích thích vị giác, tạo cảm giác ngon miệng.
- Thực phẩm nhuận tràng: Để điều trị nứt hậu môn sau sinh hiệu quả, không tái phát trước tiên, người bệnh cần khắc phục tình trạng này. Bà mẹ nên ăn những thực phẩm nhuận tràng có tác dụng kích thích hệ tiêu hóa hoạt động tốt để ngăn ngừa táo bón hiệu quả. Một số thực phẩm nhuận tràng cần bổ sung trong bữa ăn: Khoai lang, khoai tây, bí đỏ, rau mồng tơi, rau dền, quả đu đủ, mè đen,...
- Thực phẩm chứa nhiều chất sắt: Khi bị nứt hậu môn sau sinh với biểu hiện bị chảy máu sẽ khiến cho người bệnh đứng trước nguy cơ bị mất máu, thiếu máu. Do vậy trong chế độ ăn uống rất cần thiết bổ sung các loại thực phẩm có chứa nhiều chất sắt như: Rau dền, gan gà, các loại hạt chứa nhiều dầu (lạc, vừng, quả óc chó, hạnh nhân...)
- Nha đam: được biết đến là một thảo dược thanh nhiệt tốt không chỉ có công dụng làm đẹp mà còn chữa được rất nhiều bệnh. Nha đam có tính kháng khuẩn, kháng viêm cao nên có tác dụng giảm đau, chống viêm nhiễm rất hiệu quả.
Bà mẹ sau sinh chỉ cần tách lấy phần gel nha đam bôi xung quanh vùng hậu môn 3 lần/ngày, đều đặn trong 1 tháng, các vết nứt hậu môn sau sinh sẽ lành lại. ngoài ra, nha đam có tính mát, thanh nhiệt giải độc cho cơ thể, nên bạn có thể kết hợp với các món ăn hàng ngày để ngăn ngừa táo bón ra máu.
- Dầu ô liu là loại tinh dầu tự nhiên, chứa nhiều chất béo có ích, giúp bôi trơn hệ thống ruột nên có tác dụng phòng chống táo bón hiệu quả. Hơn nữa, với đặc tính chống viêm, dưỡng ẩm nên dầu ô liu giúp chống viêm nhiễm hậu môn rất tốt và phục hồi vết thương nhanh chóng, đề phòng nứt hậu môn sau khi sinh.
Cách sử dụng dầu ô liu chữa nứt hậu môn sau sinh như sau: lấy một muỗng dầu ô liu kết hợp với một muỗng mật ong và một muỗng sáp ong trộn đều, rồi đun sôi. Sau khi hỗn hợp nguôi, lấy bôi lên vết nứt. Thực hiện cách này đều đặn mỗi ngày, vết nứt sẽ lành lại. Bên cạnh đó, có thể sử dụng dầu ô liu thay thế dầu ăn hàng ngày để chế biến món ăn, sẽ cải thiện hệ tiêu hóa, khắc phục tình trạng táo bón, đề phòng nứt hậu môn sau sinh.
- Dầu dừa: Trong dầu dừa có chứa hoạt chất triglycerides nên khi bôi lên hậu môn sẽ giúp bôi trơn hậu môn để giảm đau khi đi đại tiện. Ngoài ra, trong dầu dừa còn chứa chất kháng khuẩn sẽ làm giảm tình trạng viêm nứt kẽ hậu môn sau sinh. Cách này nên thực hiện vào buổi tối, trước khi đi là tốt nhất.
- Dầu mù u: Tinh dầu mù u là một loại tinh dầu thiên nhiên, có tác dụng giảm đau, chống viêm, liền sẹo, giúp vết thương nhanh chóng lành miệng. Hãy sử dụng miếng bông gòn để thấm lấy dung dịch này, sau đó bôi lên miệng vết thương. Cách này thực hiện 2 lần/ngày, sau 1 tháng vết nứt sẽ lành miệng giúp làm giảm nứt hậu môn sau sinh.
Trước khi bôi nha đam, dầu ô liu, dầu dừa, dầu mù u lên vết thương, hãy vệ sinh hậu môn sạch sẽ và đúng cách. Hãy rửa hậu môn bằng nước ấm và lau khô bằng khăn mềm, tránh tổn thương nên các vết nứt hậu môn sau sinh.
Những cách chữa nứt hậu môn sau sinh trên chỉ áp dụng điều trị cho người mắc bệnh nứt hậu môn ở mức độ nhẹ. Đối với trường hợp bệnh đã trở nặng, bệnh nhân nên đến phòng khám uy tín để thăm khám và điều trị theo hướng dẫn của các bác sĩ.
