Bài viết được tư vấn chuyên môn bởi BS Đơn nguyên Nội Tiêu hóa – Nội soi, Khoa Khám bệnh & Nội khoa - Bệnh viện Đa khoa Quốc tế Vinmec Central Park.
Sỏi túi mật là những viên sỏi nhỏ nằm bên trong túi mật còn sỏi ống mật chủ là tình trạng có ít nhất một viên sỏi mật nằm trong ống mật chủ. Vậy nhận biết sỏi túi mật và sỏi ống mật chủ như thế nào?
1. Phân biệt sỏi túi mật và sỏi ống mật chủ
Túi mật là một túi nhỏ hình quả lê, dính vào phía dưới thùy gan phải, để lưu trữ và cô đặc dịch mật được gan tiết ra. Mật do gan bài tiết được lưu trữ trong túi mật rồi được bài xuất xuống ruột để tiêu hoá chất béo. Túi mật được nối với ống mật chủ thông qua ống túi mật.
Sỏi túi mật thể rắn hình thành bởi cholesterol, muối mật và canxi, kích thước sỏi từ vài mm đến vài cm. Số lượng có thể từ 1 đến hàng trăm viên.
Sỏi ống mật chủ, sỏi ống mật hay sỏi mật trong ống mật là tình trạng có ít nhất một viên sỏi mật trong ống mật chủ. Cũng như ở sỏi túi mật, viên sỏi cũng có thể được hình thành từ các sắc tố mật hoặc canxi và muối cholesterol.
Sỏi mật là bệnh lý gọi chung cho cả sỏi túi mật và sỏi ống mật chủ. Phân biệt sỏi túi mật và sỏi ống mật chủ dựa trên vị trí phát hiện sỏi. Sỏi mật thể rắn hình thành bởi cholesterol, muối mật và canxi, kích thước sỏi từ vài mm đến vài cm. Số lượng có thể từ 1 đến hàng trăm viên.
Khác với bệnh sỏi túi mật và sỏi ống mật chủ tại các nước thuộc châu Âu, châu Mỹ, chứng bệnh sỏi mật tại Việt Nam hầu hết phức tạp, chủ yếu trong thành phần của sỏi mật là mật sắc tố, nhân là trứng hay xác giun đũa. Khả năng giun chui vào đường mật gây nhiễm trùng cao dẫn đến hình thành nên sỏi mật.
2. Ai dễ mắc bệnh sỏi túi mật và sỏi ống mật chủ nhất?
Bệnh sỏi túi mật và sỏi ống mật chủ thường gặp ở nữ giới vì phần lớn liên quan kích thích hormone nữ progesterone làm giảm vận động túi mật, trong khi estrogen làm tăng cholesterol và giảm acid mật hòa tan cholesterol. Estrogen làm gia tăng nồng độ cholesterol trong dịch mật từ gan tiết ra, progesteron lại làm chậm tốc độ giải phóng túi mật.
Vì vậy, xác suất mắc bệnh của phụ nữ thường giảm dần theo tuổi tác (so với xu hướng mắc bệnh của nam giới). Trước 40 tuổi, tỷ lệ sỏi mật ở phụ nữ được chẩn đoán cao gần gấp 3 lần nam giới, nguy cơ mắc bệnh đặc biệt tăng khi có thai. Sau 60 tuổi, xác suất mắc bệnh ở phụ nữ tăng không đáng kể.
Những người sử dụng liệu pháp hormon thay thế (estrogen) cũng làm gia tăng nguy cơ mắc bệnh, đặc biệt trong trường hợp hormon được bổ sung cho cơ thể ở dạng uống thay vì dạng gián tiếp qua da. Viên uống ngừa thai ở phụ nữ cũng làm gia tăng nguy cơ xuất hiện sỏi túi mật, sỏi ống mật chủ, nhất là trong 10 năm đầu sử dụng.
3. Triệu chứng sỏi túi mật
Phần lớn người bệnh không có triệu chứng gì đặc biệt, sỏi túi mật thường được phát hiện tình cờ khi đi làm siêu âm bệnh lý khác, chỉ khoảng 30% trường hợp có sỏi túi mật là có triệu chứng. Nếu có, các triệu chứng sỏi túi mật có thể gặp ở người bệnh là cơn đau quặn mật (86%), với các đặc điểm sau:
- Tính chu kỳ: cơn đau riêng biệt, kéo dài từ 30 phút đến vài giờ.
- Vị trí: đau ở thượng vị (trên rốn) hoặc vùng bụng trên phải, các trường hợp đau nhiều nhất ở vùng thượng vị khiến dễ lầm với bệnh viêm loét dạ dày - tá tràng.
- Mức độ: đau nhiều và liên tục, cơn đau có thể làm cho bệnh nhân ngưng thở. Những cơn đau thường xảy ra trong trường hợp túi mật co thắt đột ngột (hay xảy ra sau bữa ăn nhiều thịt, dầu mỡ), do gia tăng sức ép của sỏi lên thành túi mật hoặc động tác co thắt túi mật làm chúng dịch chuyển, hệ quả làm tắc đường dẫn mật. Cơn đau thuyên giảm, khi túi mật trở lại trạng thái bình thường.
- Thời điểm: đau thường xảy ra trong vòng vài giờ sau khi ăn, hoặc có thể đau về đêm và làm cho bệnh nhân thức giấc.
- Các triệu chứng khác: đau lưng, đau bụng trên trái, buồn nôn và nôn, đầy bụng (khó tiêu với thức ăn nhiều dầu mỡ). Sốt, vàng da thường là sỏi đã gây biến chứng
4. Triệu chứng sỏi ống mật chủ
- Đau dưới sườn phải: cơn đau dữ dội, lăn lộn, đau lan rộng lên vai bên phải hoặc lan ra phía sau lưng. Khi ăn xong, cảm giác đau tăng nặng hơn (do đường mật bị kích thích co bóp nhiều và mạnh). Cơn đau thường kéo dài, đau lâu, có khi lên tới 2 đến 3 giờ đồng hồ.
- Sốt: sốt kéo đến đồng thời hoặc chỉ xảy ra sau vài giờ khi cảm nhận thấy cơn đau. Đối khi có thể sốt cao tới 39 - 40 độ C, kèm trạng thái rét run, tứa mồ hôi.
- Biểu hiện nhiễm trùng trên mặt: lưỡi bẩn, môi khô, mệt mỏi, mạch nhanh, cơ thể gầy sút.
- Da vàng, niêm mạc vàng: đây là biểu hiện rõ nhất, xuất hiện muộn hơn, ban đầu sẽ chỉ hơi vàng tại củng mạc (mắt), rồi dần sẽ vàng thẫm hơn ở cả vùng da và vùng niêm mạc mắt.
- Túi mật to căng: có khi cảm thấy túi mật nổi lên ngay dưới bờ của sườn phải, giống như một quả trứng, khi sờ vào thấy tròn, đều, nhẵn, khi ấn vào thấy đau, chuyển động theo từng nhịp thở.
- Triệu chứng cảnh báo khác: nôn kèm theo cảm giác đau, ít nước tiểu và nước tiểu thẫm màu. Do muối mật nhiễm độc nên xảy ra hiện tượng ngứa vùng ngoài da (trường hợp ít thấy).
Đặc biệt, nếu sỏi ống mật chủ gây tắc mật thì phân sẽ có bạc màu, chuyển màu. Đây là đặc điểm phân biệt với sỏi túi mật, sỏi túi mật không gây tắc mật nếu sỏi nằm trọn vẹn trong túi mật.
5. Xét nghiệm sỏi túi mật và sỏi ống mật chủ
Phương pháp siêu âm: mang lại giá trị cao, xác định được vị trí và kích thước của sỏi, cho thấy kích thước của túi mật, ống mật chủ với kết quả chuẩn xác đến 95%. Siêu âm được tiến hành trên phạm vi rộng rãi để hỗ trợ chẩn đoán cho các bệnh lý gan mật. Qua hình ảnh siêu âm, sỏi ống mật chủ thường mang hình đậm, xuất hiện bóng cản và nằm trong ống mật chủ. Tương tự, sỏi túi mật sẽ thấy bóng cản đậm màu nằm trong túi mật.
Chụp cắt lớp điện toán (CT) và cộng hưởng từ (MRI) có thể được sử dụng trong việc chẩn đoán các trường hợp nghi ngờ sỏi mật (gồm cả túi mật và sỏi đường mật) mà siêu âm không thể khẳng định được.
6. Các biến chứng của sỏi mật nói chung
- Viêm túi mật cấp do sỏi bị kẹt ở cổ hoặc ống túi mật, cần phải điều trị phẫu thuật cấp cứu.
- Viêm đường mật do sỏi túi mật rớt vào ống mật chủ (gây sỏi ống mật chủ), dẫn đến tắc nghẽn đường mật dẫn đến viêm đường mật. Đây là biến chứng nặng, cần phải can thiệp lấy sỏi cấp cứu.
- Viêm tụy cấp do sỏi túi mật rớt vào ống mật chủ và kẹt ở đoạn cuối ống mật chủ, làm tắc nghẽn cả ống mật và ống tụy. Đây là biến chứng rất nặng, cần phải can thiệp lấy sỏi kịp thời.
- Ung thư túi mật liên quan với sỏi túi mật to (trên 25mm), sỏi kèm với polyp túi mật, túi mật sứ. Bệnh diễn tiến âm thầm, thường được chẩn đoán trễ.
Để đặt lịch khám tại viện, Quý khách vui lòng bấm số HOTLINE hoặc đặt lịch trực tiếp TẠI ĐÂY. Tải và đặt lịch khám tự động trên ứng dụng MyVinmec để quản lý, theo dõi lịch và đặt hẹn mọi lúc mọi nơi ngay trên ứng dụng.
